اسفنجهای دریایی یکی از ابتداییترین دستههای حیوانات محسوب میشوند. این موجودات از نظر دانشمندان آمریکایی اولین جانداران روی زمین بوده اند. دانشمندان با تحقیق و مطالعه فروان توانستند به این نتیجه برسند که کوآنوفلاژله نیاکان اولیه اسنفج دریایی است. این جانوران که از سادهترین موجودات روی زمین هستند، در اندازههای چند میلیمتری تا چند متری یافت میشوند. اسفنجهای دریایی با رنگهای خاکستری، قرمز، نارنجی، آبی، بنفش و سیاه وجود دارند و در آبهای شور مانند دریا و در عمقهای زیاد زندگی میکنند. اسفنجها در دهه نوزده جز جانوران به شمار آمدند. این جانوران خود را به سنگها گیر داده و به این اجسام داخل دریا خود را میچسباند.
نکته مهم: نباید اسفنج دریایی را با مرجان دریایی اشتباه بگیریم! اسفنجها نرم هستند، اما مرجانها مانند صخره سفت و محکم اند.
تغذیه اسفنج
شقایق دریایی دستگاه گوارش ندارد. این جانوران برای تغذیه خود از روش فیلتری استفاده میکنند؛ به نحوی که با گذاشتن یک فیـلتـ*ـر در مسیر روزنههایش آب و مواد موجود در آب را وارد بدن خود میکند و موادی که میتواند از آن تغذیه کند را به دست میآورد. این جاندار ذرات میکروسکپی غذا را برای تغذیه کردن به همراه آب وارد بدن خود میکند.
سطح بدن این جاندار پر از سوراخ است به صورتی که با ضربه سلولها به یک دیگر آب جریان پیدا میکند. آبی که جریان پیدا میکند وارد بدن اسفنج دریایی میشود و این جانور اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز را دریافت میکند. این جریان آب از سوراخی که در راس بدن اسفنج دریایی قرار دارد به بیرون تخلیه میشود. برخی از سطوح درونی و یا سطحهای درونی بدن اسفنجهای دریایی از سلولهای تاژک دار پر شده است. هضم اسفنجهای دریایی به صورت درون سلولی انجام میگیرد. یعنی غذا ابتدا وارد سلولهای بدن شده و سپس گوارش و تجزیه میشود.
سیستم تنفس
همانطور که در قبل اشاره کردیم بدن اسفنج دریایی به صورتی مشبک است که با ایجاد جریان در آب، اکسیژن مورد نیاز اسفنج دریایی را برای تنفس فراهم میکند. این اکسیژن توسط سلولهای مختلف موجود در بدن اسفنج دریایی، جذب میگردد. این جانور آبزی فقط در آب میتواند تنفس کند و زنده بماند. بدن اسفنجهای دریایی از تعداد زیادی سوراخ مانند کانال و یا اتاقک تشکیل شده است و از بین آنها آب عبور میکند. اسفنج در کل بدنش عضو متحرک ندارند. در واقع این اتاقکها به نوعی دستگاه تنفسی اسفنج دریایی است.
سیستم برون ریز
در اسفنجهای دریایی درون ریزی وجود ندارد و فقط غدههایی وجود دارد که برای برون ریزی از آنها استفاده میکند که مواد خروجی را به سطح ترشح میکننند. بعضی از این ترشحها به قدری قوی هستند که قادرند جوشهای دردناکی را بر روی پوست انسان ایجاد کند.
تولید مثل اسفنج
اسفنجها دارای تولید مثل جنـ*ـسی و غیر جنـ*ـسی هستند. این موجودات جدا جنس نام دارند. در روش غیر جنـ*ـسی به وسیله جوانه زدن و تشکیل یک کلنی که قادر به بزرگ شدن است، تولید مثل میکنند.
در روش جنـ*ـسی تخمها و اسپرمها در آب رها شده و بارو میشوند و نتیجه این باروری یک زیگوت است که شنا کرده و مکانهای جدیدی را برای زندگی پیدا میکند. این جانداران قادر به خود ترمیمی هستند و میتوانند از یک تکه اسفنج دریایی، کل آن را بسازند.
سیستم اسکلتی و ماهیچهای
اسکلت خارجی این جانوران معمولا از آهک درست شده است. بدن یک اسفنجهای دریایی از سه گروه سلول تشکیل شده است. سلولهای خارجی، سلولهای اپیدرمی صاف هستند. سلولهای داخلی، سلولهای یقهای با تاژک نام دارند که این قسمت باعث جریان آب در روزنهها و قسمتهای مرکزی عبور میدهد و در اخر آن را به وسیله منفذ بالایی که در این جاندار وجود دارد، به بیرون منتقل میگردد. اسکلت در اسفنجهای دریایی متشکل از قطعههای کوچک سوزنی شکلی و یا سوراخ پروتئینی و یا ترکیبی از هر دو است.
کاربرد اسفنج دریایی در پزشکی و در داروسازی
اسفنجهای دریایی در زمینه پزشکی و داروسازی کمکهای بسیاری به انسانها میکنند. در ادامه به تعدادی از این فواید اشاره میکنیم:
نکته مهم: نباید اسفنج دریایی را با مرجان دریایی اشتباه بگیریم! اسفنجها نرم هستند، اما مرجانها مانند صخره سفت و محکم اند.
تغذیه اسفنج
شقایق دریایی دستگاه گوارش ندارد. این جانوران برای تغذیه خود از روش فیلتری استفاده میکنند؛ به نحوی که با گذاشتن یک فیـلتـ*ـر در مسیر روزنههایش آب و مواد موجود در آب را وارد بدن خود میکند و موادی که میتواند از آن تغذیه کند را به دست میآورد. این جاندار ذرات میکروسکپی غذا را برای تغذیه کردن به همراه آب وارد بدن خود میکند.
سطح بدن این جاندار پر از سوراخ است به صورتی که با ضربه سلولها به یک دیگر آب جریان پیدا میکند. آبی که جریان پیدا میکند وارد بدن اسفنج دریایی میشود و این جانور اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز را دریافت میکند. این جریان آب از سوراخی که در راس بدن اسفنج دریایی قرار دارد به بیرون تخلیه میشود. برخی از سطوح درونی و یا سطحهای درونی بدن اسفنجهای دریایی از سلولهای تاژک دار پر شده است. هضم اسفنجهای دریایی به صورت درون سلولی انجام میگیرد. یعنی غذا ابتدا وارد سلولهای بدن شده و سپس گوارش و تجزیه میشود.
سیستم تنفس
همانطور که در قبل اشاره کردیم بدن اسفنج دریایی به صورتی مشبک است که با ایجاد جریان در آب، اکسیژن مورد نیاز اسفنج دریایی را برای تنفس فراهم میکند. این اکسیژن توسط سلولهای مختلف موجود در بدن اسفنج دریایی، جذب میگردد. این جانور آبزی فقط در آب میتواند تنفس کند و زنده بماند. بدن اسفنجهای دریایی از تعداد زیادی سوراخ مانند کانال و یا اتاقک تشکیل شده است و از بین آنها آب عبور میکند. اسفنج در کل بدنش عضو متحرک ندارند. در واقع این اتاقکها به نوعی دستگاه تنفسی اسفنج دریایی است.
سیستم برون ریز
در اسفنجهای دریایی درون ریزی وجود ندارد و فقط غدههایی وجود دارد که برای برون ریزی از آنها استفاده میکند که مواد خروجی را به سطح ترشح میکننند. بعضی از این ترشحها به قدری قوی هستند که قادرند جوشهای دردناکی را بر روی پوست انسان ایجاد کند.
تولید مثل اسفنج
اسفنجها دارای تولید مثل جنـ*ـسی و غیر جنـ*ـسی هستند. این موجودات جدا جنس نام دارند. در روش غیر جنـ*ـسی به وسیله جوانه زدن و تشکیل یک کلنی که قادر به بزرگ شدن است، تولید مثل میکنند.
در روش جنـ*ـسی تخمها و اسپرمها در آب رها شده و بارو میشوند و نتیجه این باروری یک زیگوت است که شنا کرده و مکانهای جدیدی را برای زندگی پیدا میکند. این جانداران قادر به خود ترمیمی هستند و میتوانند از یک تکه اسفنج دریایی، کل آن را بسازند.
سیستم اسکلتی و ماهیچهای
اسکلت خارجی این جانوران معمولا از آهک درست شده است. بدن یک اسفنجهای دریایی از سه گروه سلول تشکیل شده است. سلولهای خارجی، سلولهای اپیدرمی صاف هستند. سلولهای داخلی، سلولهای یقهای با تاژک نام دارند که این قسمت باعث جریان آب در روزنهها و قسمتهای مرکزی عبور میدهد و در اخر آن را به وسیله منفذ بالایی که در این جاندار وجود دارد، به بیرون منتقل میگردد. اسکلت در اسفنجهای دریایی متشکل از قطعههای کوچک سوزنی شکلی و یا سوراخ پروتئینی و یا ترکیبی از هر دو است.
کاربرد اسفنج دریایی در پزشکی و در داروسازی
اسفنجهای دریایی در زمینه پزشکی و داروسازی کمکهای بسیاری به انسانها میکنند. در ادامه به تعدادی از این فواید اشاره میکنیم:
- در دریاهای جنوبی فرانسه، نوعی اسفنج دریایی به نام "کران کران" وجود دارد. این اسفنج دریایی میتواند کمکهای شایانی را در تولید دارو برای درمان سرطان به انسانها انجام دهد. اسفنج دریایی کران کران مولکولهای خاصی را تولید میکند که از این ماده تولید شده، دارو به دست میآید. دانشمندان در تلاش هستند از این مواد، دارویی برای درمان آلزایمر به دست آورند.