برهان لمی

[Mårzï¥ē]

برهان لمی


حد وسط درهر قیاسی به عنوان یک پل ارتباطی و پیوند دهنده میان اصغر و اکبر است. در برهان بخاطر اینکه حد وسط علم از مثلثبا دو قائمه برابر است و هر آنچه با دو قائمه برابر باشد نصف زوایای مربع است پس مثلث نصف زوایای مربع است».

• حد وسط معلول هیچکدام نیست: «این حیوان کلاغاست و هر کلاغی سیاه است پس این حیوان سیاه است».

معنای علت در برهان لمّی

• ماده برای قبول خداوندوجود او بر او اضافه شود. ولی در بسیاری از امور طبیعی ، تحقق استعداد ماده مستلزم تحقق بالفعل صورت نیست مانند صرف استعداد آجر و ماسه مستلزم خانه شدن را ندارند. بلکه مستلزم یک محرک بیرونی (بنّا , مهندس) است. پس هر ماده‌اى را نمی‌توان به عنوان حد وسط در برهان قرار داد.
  
  • علت صوری :
    چیزی است که شیء توسط آن فعلیت یابد و یا به بیان دیگر فعلیت و صورت خاصی است که در ماده پدید می‌آید و به آن ماده آثار و تعینِ خاصی می‌دهد مانند صورت نباتی و صورت حیوانی و... که به عنوان «ما به الوجود» نیز آمده است.
    
    
  • علت غایی :
    عبارت از انگیزه فاعل برای انجام کار است مانند اهداف انسان که برای آنها تلاش می‌نماید. وجود غایت تنها پس ازفرض صاحب غایت ، که همان معلول است امکان‌پذیر است. زیرا وجود خارجی غایت متأخر از وجود معلول است و نیز معلول آن می‌باشد. از این علت به نام «ماله الوجود» نامبرده می‌شود.
    
    ممکن است در مقام اشکال پرسیده شود در برهان علم به وجود علت مستلزم علم به وجود معلول است. این صورتی صادق است که علت ، علت تام باشد ولی هر یک از علل یاد شده به تنهائی علت ناقصه‌اند و وجودشان مستلزم وجود معلول نیست لذا از یک آنها برهان لمّی تشکیل نمی‌شود.
    
    جواب آن است که ما فرض می‌کنیم از یکایک علتهای نامبرده شده برهان لمّی تشکیل می‌شود که تحقق و وجود سایر علتها مفروض و مفروغ عنه است اگر آن علتی که حد وسط قرارگرفته است مفروض شود مستلزم وجود بالفعل معلول خواهد بود چون وجود سایر علتها مفروض است. بنابراین ضرورت وجود معلول در این موارد به خاطر آن است که وجود آن علت از وجود سایر علتها جدا نیست و در نتیجه یکی ازآنها بالقوه شامل دیگر علت‌هاست.