جالب و دانستنی توانایی و هوشمندی عجیب حیوانات در استفاده از ابزار

[فاطمه صفارزاده]

فکر می‌کنید دلفین‌های پوزه‌بطری، تمساح‌های آمریکایی و خرس‌های گریزلی چقدر باهوش باشند؟ بحث‌های زیادی پیرامون استفاده از ابزار توسط حیوانات وجود دارد، چون به سختی می‌توان بین غـ*ـریـ*ــزه سیستم‌بندی شده و توانایی یادگیری حیوانات خط کشید. آیا سمورهای دریایی چون باهوش هستند، حلزون‌ها را با سنگ خرد می‌کنند؟ یا چون پستاندارانی هستند که با این توانایی غریزی به دنیا آمده‌اند؟ آیا وقتی فیل‌ها کمرشان را با شاخه درخت می‌خارانند از ابزار استفاده می‌کنند یا ما به اشتباه رفتار آن‌ها را برداشت می‌کنیم؟ در این مطلب با مواردی از استفاده حیوانات از ابزار آشنا می‌شوید، قضاوت اینکه بر اساس هوششان از آن استفاده کرده اند یا غـ*ـریـ*ــزه را به خودتان واگذار می‌کنیم.

اختاپوس نارگیل دوست

بسیاری از بی‌مهرگان دریایی فرصت طلبانه پشت صخره‌ها و مرجان‌ها پنهان می‌شوند، اما اختاپوس نارگیل دوست اولین گونه شناخته شده است که مواد مختلف را در پناهگاهش جمع می‌کند و پشت آن‌ها پنهان می‌شود. این اختاپوس ۵ سانتیمتری اندونزیایی پوست نارگیل‌های دورریخته شده را جمع می‌کند، تا ۱۵ متر با آن‌ها شنا می‌کند و سپس با دقت آن‌ها را کف دریا می‌چیند تا بعدا ازشان استفاده کند. سایر گونه‌های اختاپوس هم از ابزار استفاده می‌کنند و دور لانه خود را با صدف، سنگ و حتی زباله‌های پلاستیکی دورریخته احاطه می‌کنند، اما مشخص نیست که این رفتار آن‌ها از لانه سازی پرندگان هوشمندانه‌تر باشد.
شامپانزه‌ها
‌

می‌توان یک مقاله مستقل درباره استفاده شامپانزه‌ها از ابزار نوشت، اما به یک نمونه اکتفا می‌کنیم. در سال ۲۰۰۷، محققان سنگالی بیش از ۲۰ مورد را ثبت کردند که در آن شامپانزه‌ها برای شکار از سلاح استفاده کردند، چوب‌های تیزشده را به سوراخ درختان می‌کوبیدند تا بچه بوش‌های پنهان در آن بیرون بیایند. ماده‌های جوان بیشتر از نرها، و بالغ‌های هر دو جنس این رفتار را انجام می‌دادند. این روش شکار زیاد موفق نبود. شامپانزه‌ها از ابراز استفاده‌های صلح آمیزی هم دارند مثل شکستن دانه‌ها با سنگ یا ریختن آب در گودی برگ‌ها به شکل فنجان.
ماهی رَس و عاج ماهی

رس خانواده‌ای از ماهی هاست که با اندازه کوچک، رنگ‌های روشن و رفتار سازگارانه شان شناخته می‌شود. یک نمونه از رس، عاج ماهی خال نارنجی است که یک صدف دو کفه را از کف دریا برداشته، با دهان خود بـرده و سپس روی یک بی مهره بدبخت انداخته است. رفتاری که در عاج ماهی خال سیاه، سر زرد و شش نوار هم مشاهده شده است.
خرس قطبی، قهوه‌ای و گریزلی

تیمی از محققان دانشگاه ایالتی واشنگتن دونات‌های خوشمزه‌ای را دور از دسترس خرس‌های گریزلی آویزان کرده بودند تا توانایی آن‌ها را برای رسیدن به نتیجه ساده و هل دادن یک جعبه پلاستیکی بسنجند. نه تنها بیشتر خرس‌های گریزلی از این آزمایش سربلند بیرون آمدند بلکه خرس‌های قهوه‌ای هم مشاهده شده‌اند که از سنگ‌های پوشیده از صدف برای خاراندن صورتشان استفاده می‌کنند یا خرس‌های قطبی که وقتی اسیر می‌شوند سنگ یا تکه یخ پرتاب می‌کنند.
تمساح آمریکایی

مردم جنوب شرقی آمریکا مدت هاست که می‌دانند تمساح‌ها و کروکدیل‌ها باهوش‌تر از سایر خزندگان مثل مار‌ها و لاکپشت‌ها هستند. اکنون برای اولین بار طبیعت شناسان شواهدی از استفاده یک خزنده از ابزار را مستند کرده اند: یک تمساح آمریکایی در حال جمع کردن شاخه‌ها روی سرش در فصل لانه سازی پرنده‌ها مشاهده شد، یعنی درست زمانی که رقابت شدیدی بر سر لوازم لانه سازی وجود دارد. پرندگان بی خبر و بیچاره که می‌بینند تعدادی چوب ریز روی آب شناور است، به سمت آن شیرجه می‌روند، اما به ناهار خوشمزه تمساح تبدیل می‌شوند.
فیل

اگرچه فیل‌ها در تکامل خود به ابزارهای طبیعی (خرطوم بلند و انعطاف پذیر) مجهز شده اند، اما از تکنولوژی‌های اولیه‌ای هم استفاده می‌کنند. فیل‌های آسیایی دربند پایشان را روی شاخه‌های افتاده می‌گذارند و شاخه‌های ریز اطراف آن را با خرطومشان می‌کنند و سپس از آن برای خاراندن کمرشان استفاده می‌کنند. حتی مشاهده شده برخی فیل‌ها روی گودال‌های آب کوچک را با پوست کنده شده درختان می‌پوشانند تا مانع تبخیر یا خورده شدن آن توسط سایر حیوانات شوند. برخی از فیل‌های وحشی نیز حصارهای الکتریکی را با سنگ‌های بزرگ خراب می‌کنند و از آن رد می‌شوند.
دلفین پوزه بطری

دلفین‌های پوزه بطری یک اسفنج کوچک جلوی پوزه باریک خود نگه می‌دارند و کف دریا را به دنبال غذای خوشمزه حفر می‌کنند و به این ترتیب خودشان را از آسیب‌های دردناک ناشی از برخورد با سنگ‌های تیز یا حمله سخت پوستان حفظ می‌کنند. این دلفین‌ها اغلب ماده هستند. گاهی آن‌ها به جای اسفنج از صدف خالی حلزون هم استفاه می‌کنند.
اورانگوتان

اورانگوتان‌ها در طبیعت از شاخ و برگ درختان به همان روشی استفاده می‌کنند که انسان‌ها از پیچ گوشتی و دریل استفاده می‌کنند. شاخه‌ها ابزار اصلی همه کاره آن‌ها هستند و از آن برای بیرون کشیدن حشرات خوشمزه از درختان یا بیرون آوردن دانه‌ها از داخل میوه‌ها، از برگ‌ها به عنوان دستکش‌ هنگام کندن گیاهان خاردار یا به عنوان چتر در باران استفاده می‌کنند یا آن‌ها را به شکل لوله درآورده و برای تقویت صدایشان هنگام صدا کردن سایر اورانگوتان‌ها استفاده می‌کنند. حتی برخی از آن‌ها از شاخه‌ها برای اندازه گیری عمق آب استفاده می‌کنند که یک توانایی شناختی پیشرفته در میان سایر حیوانات است.
سمور دریایی

همه سمورهای دریایی از سنگ برای خردکردن طعمه‌شان استفاده نمی‌کنند، این یک رفتار آموخته شده است که از والدین به فرزندان می‌رسد، اما آن‌هایی که استفاده می‌کنند در استفاده از این ابزار بسیار چابک هستند. سمورهای دریایی از سنگ هایی که جمع می‌کنند به عنوان چکش برای خرد کردن حلزون‌ها استفاده می‌کنند. حتی برخی سمورهای دریایی از سنگ برای جدا کردن صدف‌ از سنگ‌های زیر دریا استفاده می‌کنند، در این فرآیند دو تا سه سمور غواصی کرده و به این بی‌مهره بیچاره، ولی خوشمزه ۴۵ بار در ۱۵ ثانیه ضربه می‌زنند.
فنچ دارکوبی

باید با احتیاط از توانایی این پرنده در استفاده از ابزار صحبت کنیم. اما ژنتیک به تنهایی نمی‌تواند رفتار عجیب فنچ دارکوبی را توضیح دهد که از کاکتوس برای بیرون کشیدن حشرات خوشمزه از شکاف هایشان یا حتی شکار بی مهرگان بزرگتر استفاده می‌کنند. اگر کاکتوس دقیقا به همان شکل که می‌خواهند نباشد، فنچ دارکوبی آن را به شکل ابزار مناسب برای هدفی که می‌خواهد درمی آورد که به نظر می‌رسد با آزمون و خطا آن را یاد گرفته است.