*بانو بهار*
کاربر نگاه دانلود
تاريخ انتشار : 16/07/1384
برخی بر این باوراند که تولید نرم‌افزار نوعی هنر است و همه با اين نكته موافق هستند که "تولید نرم‌افزار کاری خلاق است" با این همه در کشور ما ساخت نرم‌افزار حتا در زمره‌ي کارهای تولیدی نیز به شمار نمی‌رود. مهم‌ترین ویژگی تولید نرم‌افزار که آن را از دیگر فعالیت‌های تولیدی یا خدماتی متمايز می‌کند، خلق و ایجاد دنیایی مجازی است که از طریق واسطه‌های مناسبی با دنیای واقعی مرتبط شده و بخشی از نیازهای ما را برطرف می‌سازد.
گسترده شدن استفاده از فناوری اطلاعات تقریبا در تمامی عرصه‌های زندگی و حیات انسان، اهمیت و نقش تولید کنندگان محصولات نرم‌افزاری را به شدت افزایش داده است. در این جا لفظ تولیدکنندگان به مجموعه افرادی اطلاق می‌شود که درطول چرخه حیات یک سیستم نرم‌افزاری در ساخت، توسعه و نگه‌داری آن مشارکت دارند.
کشور ما هنوز دوران اولیه بلو غ خود را در عرصهIT تجربه می‌کند، دوره‌ای سرشار از مسايل و چالش‌های گوناگون. چالش‌هایی که برخی از آن‌ها به سیاست‌های کلان کشور مرتبط و برخی دیگر زاییده ویژگی‌های خاص نرم‌افزار و دست‌اندرکاران تولید و توسعه‌ي آن است. این چالش‌ها به اشکال مختلف در مقابل تمامی دست‌اندرکاران این حوزه و به ويژه مدیر یک پروژه‌ي نرم‌افزاری عرض اندام می‌کنند. عوامل زیر را می‌توان سرچشمه بخش بزرگی از مشکلات این حوزه به شمار آورد:
- تکمیل نكردن زیر ساخت‌های ضروری IT
- فراگیر نشدن فرهنگ استفاده از این فناوري در بخش وسیعی از حوزه‌ها
- ارزان بودن نرم‌افزار بر خلاف هزینه‌ي تولید بالای آن و رعایت نكردن حقوق تولید کنندگان محصولات نرم‌افزار به شکلی که بسیاری از نرم‌افزارها (چه نرم‌افزارهاي تولید داخل و چه تولید خارج) به راحتی و با قیمتی بسیار اندك در دسترس همگان است.
- نبود سرمایه‌گذاری مناسب براي پژوهش و تحقیق در حوزه نرم‌افزار. اگرچه مساعدت‌هایی در اختیار بخش‌های مختلف خصوصی و دولتی در چهارچوب طرح‌های مختلف قرار گرفته است، عمده‌ي این سرمایه‌ها اغلب به سمت بخش‌های سخت‌افزاری سرازیر و در عمل سرمایه‌گذاری در عرصه تولید و به تناسب آن تحقیق و پژوهش کاربردی حوزه‌ي نرم افزار که در زمره‌ي سود آورترین عرصه‌های اقتصادی در دنیا شناخته می‌شود، بسیار اندک است.
- ناتوانی‌های شرکت‌های تولید نرم‌افزار - دست اندر کاران تولید نرم‌افزار در کشور ما بيش‌تر شرکت‌های کوچک نرم‌افزاری با پشتوانه‌های مالی اندک هستند. شرکت‌هایی که هنوز بلوغ سازمانی کافی نیافته‌اند، قادر نیستند متناسب با متحول‌ترین عرصه‌ي تکنولوژیک رشد كنند.
- قراردادهای ناپخته. بيش‌تريان مشتریان مهم حوزه‌ي نرم‌افزار را سازمان‌های دولتی و نیمه دولتی تشکیل می‌دهند. قراردادهای تولید نرم افزار، قراردادهایی ناپخته و یک طرفه هستند و مجریان چنین پروژه‌هایی، با وجود آگاهی نسبت به ضعف‌های آن بيش‌تر اوقات به دلایل اقتصادی مجبور به پذیرش آن‌ها هستند.
مدیر پروژه و چالش‌های پيش رو
در چنین فضایی مدیران پروژه‌های نرم‌افزاری با چالش‌ها، مسايل و مشکلات بسياري رو به‌رو هستند که بخش عمده‌ي آن به ارتباط با سه گروه اصلی زیر بازمی‌گردد:
* کارفرمایان (مشتریان)
* اعضای تیم یا کارکنان بخش‌های نرم‌افزار
* مدیران شركت‌هاي نرم‌افزاري
1- کارفرمایان و مشتریان
گروه اصلی و ذی‌نفع مرتبط با یک محصول نرم‌افزاری را مشتریان یا کاربران آن تشکیل می‌دهند. کسانی که در حقیقت تامین‌کننده‌ي منابع مالی لازم برای تولید آن به شمار می‌روند. شاید به جرات بتوان گفت که بيش‌ترين چالش‌ها در تقابل با این گروه - که عمده‌ترین تامین کننده‌ي منابع مالی بخش‌های تولید نرم‌افزار هم هستند- رخ می‌نماید. در عرصه‌ي ارتباط مدیران پروژه با این گروه مسايلی وجود دارد که ریشه‌ي آن را می‌توان در میان موارد زیر جست‌وجو کرد:
- بخش‌هایIT همچنان در اغلب سازمان‌ها و مراکز صنعتی، خدماتی و بازرگانی سازمان ضعیفی دارند و از دانش و فناوری روز، در عرصه‌ای که تکامل و تحول در آن، ساعت به ساعت رخ می‌نماید، به دور هستند.
- کاربران، مدیران و دی‌نفعان یک سیستم نرم‌افزاری دید روشنی از نرم‌افزار و قابلیت‌های آن ندارند.
- نرم‌افزار هنوز به عنوان کالایی ارزشمند شناخته نشده و کارفرمایان و مشتریان نرم‌افزار اگر چه حاضر هستند بهای بالایی را برای یک سخت‌افزار، براي مثال یک مانیتور، بپردازند، در صرف هزینه برای نرم‌افزار به شدت خوددار اند.
- در مزایای خرید، تولید و استفاده از نرم‌افزار تردید دارند.
- دید روشنی از نیازهای خود و قابلیت مکانیزاسیون آن‌ها ندارند.
- دید روشنی از حجم تلاش لازم برای تولید یک نرم‌افزار ندارند.
- به ويژه در موازنه طرف‌های قرارداد ساخت و تولید نرم‌افزار، خود را طرف قدرتمند محسوب می‌کنند. حاصل چنین موازنه‌ای قراردادهایی غیر واقع بینانه و یک طرفه است.
- به فرهنگ و دانش لازم برای استفاده از خدمات مکانیزه و الزامات، محدودیت‌ها و توانایی‌های آن کم بها می‌دهند .
- از فناوری تولید نرم‌افزار، روش‌های تولید و توسعه، کیفیت در نرم‌افزار و به طور کلی مباحث تکنیکی و مدیریتی این حوزه کم‌تر آگاه هستند. برای نمونه در بسیاری از پروژه‌ها در حالی که برای مثال فرآیندی تکرارپذیر مانند RUP را به عنوان روش تولید نرم‌افزار در متن قرارداد بيان می‌کنند، مراحل تحویل فرآورده‌های پروژه را آبشاری مشخص می‌كنند.
هر مدیر پروژه بسته به ویژگی‌های سازمان کارفرما یا مشتریان خود، می‌تواند اقلام جدیدی به فهرست بالا اضافه کند. ارايه‌ي راه حل‌هایی برای حل مسايل بالا در حوصله‌ي این گفتار نیست. نگارنده امیدوار است بسیاری از این مسايل به یمن الزامات تکنولوژیک و در گذر زمان حل شود.
برخی بر این باوراند که تولید نرم‌افزار نوعی هنر است و همه با اين نكته موافق هستند که "تولید نرم‌افزار کاری خلاق است" با این همه در کشور ما ساخت نرم‌افزار حتا در زمره‌ي کارهای تولیدی نیز به شمار نمی‌رود. مهم‌ترین ویژگی تولید نرم‌افزار که آن را از دیگر فعالیت‌های تولیدی یا خدماتی متمايز می‌کند، خلق و ایجاد دنیایی مجازی است که از طریق واسطه‌های مناسبی با دنیای واقعی مرتبط شده و بخشی از نیازهای ما را برطرف می‌سازد.
گسترده شدن استفاده از فناوری اطلاعات تقریبا در تمامی عرصه‌های زندگی و حیات انسان، اهمیت و نقش تولید کنندگان محصولات نرم‌افزاری را به شدت افزایش داده است. در این جا لفظ تولیدکنندگان به مجموعه افرادی اطلاق می‌شود که درطول چرخه حیات یک سیستم نرم‌افزاری در ساخت، توسعه و نگه‌داری آن مشارکت دارند.
کشور ما هنوز دوران اولیه بلو غ خود را در عرصهIT تجربه می‌کند، دوره‌ای سرشار از مسايل و چالش‌های گوناگون. چالش‌هایی که برخی از آن‌ها به سیاست‌های کلان کشور مرتبط و برخی دیگر زاییده ویژگی‌های خاص نرم‌افزار و دست‌اندرکاران تولید و توسعه‌ي آن است. این چالش‌ها به اشکال مختلف در مقابل تمامی دست‌اندرکاران این حوزه و به ويژه مدیر یک پروژه‌ي نرم‌افزاری عرض اندام می‌کنند. عوامل زیر را می‌توان سرچشمه بخش بزرگی از مشکلات این حوزه به شمار آورد:
- تکمیل نكردن زیر ساخت‌های ضروری IT
- فراگیر نشدن فرهنگ استفاده از این فناوري در بخش وسیعی از حوزه‌ها
- ارزان بودن نرم‌افزار بر خلاف هزینه‌ي تولید بالای آن و رعایت نكردن حقوق تولید کنندگان محصولات نرم‌افزار به شکلی که بسیاری از نرم‌افزارها (چه نرم‌افزارهاي تولید داخل و چه تولید خارج) به راحتی و با قیمتی بسیار اندك در دسترس همگان است.
- نبود سرمایه‌گذاری مناسب براي پژوهش و تحقیق در حوزه نرم‌افزار. اگرچه مساعدت‌هایی در اختیار بخش‌های مختلف خصوصی و دولتی در چهارچوب طرح‌های مختلف قرار گرفته است، عمده‌ي این سرمایه‌ها اغلب به سمت بخش‌های سخت‌افزاری سرازیر و در عمل سرمایه‌گذاری در عرصه تولید و به تناسب آن تحقیق و پژوهش کاربردی حوزه‌ي نرم افزار که در زمره‌ي سود آورترین عرصه‌های اقتصادی در دنیا شناخته می‌شود، بسیار اندک است.
- ناتوانی‌های شرکت‌های تولید نرم‌افزار - دست اندر کاران تولید نرم‌افزار در کشور ما بيش‌تر شرکت‌های کوچک نرم‌افزاری با پشتوانه‌های مالی اندک هستند. شرکت‌هایی که هنوز بلوغ سازمانی کافی نیافته‌اند، قادر نیستند متناسب با متحول‌ترین عرصه‌ي تکنولوژیک رشد كنند.
- قراردادهای ناپخته. بيش‌تريان مشتریان مهم حوزه‌ي نرم‌افزار را سازمان‌های دولتی و نیمه دولتی تشکیل می‌دهند. قراردادهای تولید نرم افزار، قراردادهایی ناپخته و یک طرفه هستند و مجریان چنین پروژه‌هایی، با وجود آگاهی نسبت به ضعف‌های آن بيش‌تر اوقات به دلایل اقتصادی مجبور به پذیرش آن‌ها هستند.
مدیر پروژه و چالش‌های پيش رو
در چنین فضایی مدیران پروژه‌های نرم‌افزاری با چالش‌ها، مسايل و مشکلات بسياري رو به‌رو هستند که بخش عمده‌ي آن به ارتباط با سه گروه اصلی زیر بازمی‌گردد:
* کارفرمایان (مشتریان)
* اعضای تیم یا کارکنان بخش‌های نرم‌افزار
* مدیران شركت‌هاي نرم‌افزاري
1- کارفرمایان و مشتریان
گروه اصلی و ذی‌نفع مرتبط با یک محصول نرم‌افزاری را مشتریان یا کاربران آن تشکیل می‌دهند. کسانی که در حقیقت تامین‌کننده‌ي منابع مالی لازم برای تولید آن به شمار می‌روند. شاید به جرات بتوان گفت که بيش‌ترين چالش‌ها در تقابل با این گروه - که عمده‌ترین تامین کننده‌ي منابع مالی بخش‌های تولید نرم‌افزار هم هستند- رخ می‌نماید. در عرصه‌ي ارتباط مدیران پروژه با این گروه مسايلی وجود دارد که ریشه‌ي آن را می‌توان در میان موارد زیر جست‌وجو کرد:
- بخش‌هایIT همچنان در اغلب سازمان‌ها و مراکز صنعتی، خدماتی و بازرگانی سازمان ضعیفی دارند و از دانش و فناوری روز، در عرصه‌ای که تکامل و تحول در آن، ساعت به ساعت رخ می‌نماید، به دور هستند.
- کاربران، مدیران و دی‌نفعان یک سیستم نرم‌افزاری دید روشنی از نرم‌افزار و قابلیت‌های آن ندارند.
- نرم‌افزار هنوز به عنوان کالایی ارزشمند شناخته نشده و کارفرمایان و مشتریان نرم‌افزار اگر چه حاضر هستند بهای بالایی را برای یک سخت‌افزار، براي مثال یک مانیتور، بپردازند، در صرف هزینه برای نرم‌افزار به شدت خوددار اند.
- در مزایای خرید، تولید و استفاده از نرم‌افزار تردید دارند.
- دید روشنی از نیازهای خود و قابلیت مکانیزاسیون آن‌ها ندارند.
- دید روشنی از حجم تلاش لازم برای تولید یک نرم‌افزار ندارند.
- به ويژه در موازنه طرف‌های قرارداد ساخت و تولید نرم‌افزار، خود را طرف قدرتمند محسوب می‌کنند. حاصل چنین موازنه‌ای قراردادهایی غیر واقع بینانه و یک طرفه است.
- به فرهنگ و دانش لازم برای استفاده از خدمات مکانیزه و الزامات، محدودیت‌ها و توانایی‌های آن کم بها می‌دهند .
- از فناوری تولید نرم‌افزار، روش‌های تولید و توسعه، کیفیت در نرم‌افزار و به طور کلی مباحث تکنیکی و مدیریتی این حوزه کم‌تر آگاه هستند. برای نمونه در بسیاری از پروژه‌ها در حالی که برای مثال فرآیندی تکرارپذیر مانند RUP را به عنوان روش تولید نرم‌افزار در متن قرارداد بيان می‌کنند، مراحل تحویل فرآورده‌های پروژه را آبشاری مشخص می‌كنند.
هر مدیر پروژه بسته به ویژگی‌های سازمان کارفرما یا مشتریان خود، می‌تواند اقلام جدیدی به فهرست بالا اضافه کند. ارايه‌ي راه حل‌هایی برای حل مسايل بالا در حوصله‌ي این گفتار نیست. نگارنده امیدوار است بسیاری از این مسايل به یمن الزامات تکنولوژیک و در گذر زمان حل شود.
