دنیای تاریکی‌ها و بدی‌ها (قلمرو اهریمن)

[Elka Shine]

آفرینش دیوان و موجودات اهریمنی به‌وضوح آفرینش مینوی اورمزد و موجودات اهورایی، در اوستا و کتاب‌های پهلوی توصیف نشده است. نام دیوهای بسیاری در منتها آمده است، ولی آگاهی چندانی از آن‌ها نمی‌توان به دست آورد و گاهی تنها در حد یک نام است. همان‌طور که بدی در مقابل خوبی است، اهریمن نیز در برابر اورمزد و سپندمینو قرار می‌گیرد. برای هرکدام از امشاسپندان و ایزدان، هماورد (هَمیستار در منتهای پهلوی)یا رقیبی ذکرشده است، اما با توصیفی کمتر و گاه بسیار مبهم.

 

[Elka Shine]

سردیوان (کَمالگان یا کمار یگان)
سرکردگان دیوان هستند و در ردۀ نخست موجودات بد مینوی قرار دارند. آن‌ها شش سردیو(به قولی هفت سردیو)مقابل امشاسپندان هستند که به ترتیب عبارت‌اند از:

 

[Elka Shine]

اکومن(اَکه منَه)۱
دشمن او پیام‌آور اهریمن است. بهمن است و نمادی است از بداندیشی و آشتی‌ناپذیری.

 

[Elka Shine]

اِنذر/ ایندَر/ ایندره
دشمن اردیبهشت است. در آثار ودایی نام خدایی بسیار نیرومند است و بیشتر صفات او به ایزد بهرام و تعدادی از صفاتش به مهر منتقل‌شده است و خود در باورهای ایرانی به‌صورت دیوی درآمده است که آفریدگان را از نیکویی کردن بازمی‌دارد. او ضد نظم و ترتیب است. تأثیر تفکرات روحانیان ساسانی، این صفت را هم به او نسبت داده‌اند که مانع کُستی۱ بستن می‌شود.

 

[Elka Shine]

ساوول (سَروَه)
دشمن شهریور است و نمادی ازشهریاریِ بد و ستمکاری. احتمالاً همان رودرَه سَروَه، خدایی از تبار دئِوه های هندی بوده است که در ایران، شهریاری بد و ظلم را تجسم می‌بخشد.

 

[Elka Shine]

ناهیه (نانگهیثیه)۲
دشمن سپندارمد که آفریدگان را از قانع بودن بازمی‌دارد و آنان را ناراضی می‌سازد. او نیز احتمالاً تجسم ناستیه، خدایی از تبار دَئِوه های هندی است.

 

[Elka Shine]

تَیریز (تئیری)۳
دشمن خرداد که گیاهان و دام‌ها را به زهر می‌آمیزد.

 

[Elka Shine]

زَیریز (زئیری)۴
دشمن آمرداد که زهر می‌سازد. گاه خودی اهریمن و گاه اَئِشمه (دیو خشم) را بر شش دیو فرق می‌افزایند.

اکوان دیو

 

[Elka Shine]

دیوان و دروجان
علاوه بر سَردیوان، همۀ جلوه‌های زشت و صفات پلید نیز به‌صورت دیوان و دروان در برابر ایزدان شصیت می‌یابند. درو در آغاز نامی برای ماده دیوان بود است، ولیسپس کلمه‌ای می‌شود مترادف دیو. دیوان نیز مانند ایزدان سلسله‌مراتب دارند و ازنظر اهمیت و قدرت عمل در مقام‌های بالا و پایینی قرار می‌گیرند، ولی شخصیت وجودی آن‌ها به‌اندازۀ ایزدان روشن و واضح نیست. تعداد دیوانان به نسبت دیوان مذکرمحدود است، ولی در کل، جنسیت دیوان کمتر از ایزدان مشخص است. تعدادی از این دیوان عبارت‌اند از:

 

[Elka Shine]

جِه /جَهی
دیوزنی که نقش تخریبی عمده‌ای در آغاز آفرینش دارد. نماد مۀ پلیدا و آلودگیهای زنان و نماد روسپی‌گری است. او در متن‌ها هم دختر و هم زن اهریمن به شمار آمده است. اوست که اهریمن را به یورش دوم برمی‌انگیزد. چون اهریمن برمی‌خیزد، بر سرجَهی بـ..وسـ..ـه می‌زند و آلودگی‌های زنانه از این راه پدیدار می‌شود. پس از آفرینش، در اسطوره‌ها دیگر از جَهی نشانی نیست جز اشاره‌ای کوتاه در هزارۀ اوشیدر و اوشیدرماه.

سهمناک‌ترین دیوها، دیوهایی هستند که با مرگ ارتباط دارند. این دیوها که به دیوهای مرگ معروف‌اند عبارت‌اند از: