- عضویت
- 2017/02/07
- ارسالی ها
- 5,830
- امتیاز واکنش
- 35,457
- امتیاز
- 1,120
- سن
- 20
از نظر قرآن، خواب نه تنها انسان را با عوالم دیگر آشنا می کند، بلکه از مهم ترین آثار آن شناخت انسان با مسئله رستاخیز روان ها و نفوس و معاد اخروی است.
انسان به طور متوسط شانزده ساعت فعالیت کرده و دست کم به هشت ساعت خواب و یا استراحت نیاز دارد که بخش اعظم این استراحت همان خوابیدن است. اگر انسان نتواند بخوابد دچار بیماری هایی می شود که نتیجه آن افسردگی و حتی خودکشی و ناتوان در انجام وظایف انسانی است. انسان در زندگی جسمانی دنیوی نیازمند خواب و خوابیدن است، هر چند که در آخرت چنین نیازی وجود ندارد و همانند خداوند به چرت و خواب نیازی نخواهد داشت. در مطلب پیش رو حقیقت خواب و انواع آن با آثاری که بجا می گذارد از دیدگاه قرآن بررسی شده است
خواب از نظر قرآن
خواب چیست؟
از نظر قرآن، حقیقت خواب، گرفتن تمام روان و نفس آدمی از سوی خداوند و یا کارگزاران او از فرشتگان است. در این زمان هر چند که نوعی ارتباط لطیف میان روان بدن هنوز وجود دارد، ولی روان و نفس آدمی از تن خارج شده است. اگر این ارتباط به تمام و کمال از بدن قطع شود، به آن مرگ می گویند؛ و اگر همچنان باقی باشد، از آن به خواب یاد می شود که خود دارای سه نوع و مرتبه سبک و نیمه سنگین و سنگین تقسیم می شود.
از نظر قرآن، هرکسی به هر مرتبه از خواب برود، با توفی و مرگ همراه است (انعام، آیه 60؛ زمر، آیه 42) اصطلاح «توفی» از واژه وفا نه فوت، به معنای قبض کامل شیء است و در اینجا منظور، قبض روان و نفس است (مجمع البیان، ج 7-8، ص 780-781) کاربرد این کلمه در خوابیدن، ناظر به شباهت خواب با مرگ است. از این رو خواب را برادر مرگ:النوم اخ الموت، گفته اند. برخی از اهداف، حکمت ها و فلسفه های خوابیدن و خواب رفتن در بخش آثار بیان شده است.
از آنجا که توفی و گرفتن روان و نفس آدمی در هنگام خواب با خدا و کارگزاران اوست، بیداری از خواب نیز به مشیت و اراده اوست. پس خداوند، بیدار کننده آدمی از خواب است؛ چنانکه به خواب بردن انسان نیز با اوست. به سخن دیگر، خواب هر چند به یک معنا ارادی است، ولی اگر دقت شود، حقیقت خواب این معنا را به ما می فهماند که مشیت و اراده الهی نقش اساسی در تحقق دو امر متضاد خواب و بیداری دارد؛ یعنی همان طوری که خداوند مرگ و حیات را آفریده است (ملک، آیه 2)، همچنین خداوند است که خواب و بیداری انسان را در اختیار دارد. خداوند می فرماید:و هو الذی یتوفاکم بالیل... ثم یبعثکم فیه؛ و او کسی است که شما را در شب توفی می کند... و سپس شما را بر می انگیزد.(انعام (6)، 60).
از نظر قرآن بازگشت نفس و روان به بدن، هنگام بیداری از خواب انجام می شود؛ یعنی هنگام خواب، به دست خداوند، روان و نفس آدمی از بدن بیرون می رود و خداوند آن را دوباره هنگام بیداری، به بدن باز می گرداند. خداوند می فرماید:الله یتوفی الانفس... والتی لم تمت فی منامها... ویرسل الاخری الی اجل مسمی؛ خداوند روان ها را به تمام و کامل می گیرد... و آن که در هنگام خواب نمرده... و آن دیگری را می فرستد تا زمان اجل مشخص و معین در بدن بماند. (زمر 39، 42)
انواع خواب
در آیات قرآنی به انواع خواب اشاره شده است که عبارتند از:
1. خواب سبک:از این نوع خواب، به چرت در فارسی و «سنه» به کسره سین و فتح نون در عربی یاد می شود. خداوند می فرماید:لاتأخذه سنهًْ و لا نوم؛ خداوند را چرت و خوابی در بر نمی گیرد (بقره (2)، 255).
2. خواب سنگین:خواب سنگین، از انواع خواب است که در قرآن به آن نیز اشاره شده است. خداوند از آن به نوم یاد کرده و فرموده است:الله لا اله الا هو الحی القیوم لاتأخذه سنه و لا نوم. (بقره (2)، 255).
3- خواب سبک متمایل به نیمه سنگین:این نوع از خواب هرچند سبک است، ولی همانند چرت نیست که یک لحظه می آید و می رود، بلکه کمی سنگین تر از آن است. از این خواب در قرآن به عنوان «نعاس» تعبیر شده است. خداوند می فرماید:ثم انزل علیکم من بعد الغم امنه نعاسا. (آل عمران/ 154) همچنین در جایی دیگر نیز فرموده است:اذا یغشیکم النعاس امنه منه. (انفال/11)
4- خواب قیلوله:سه نوع از انواع خواب پیش گفته به کیفیت آن اشاره داشت؛ اما این عنوان به زمان خواب اشاره دارد. نوم، سبات و نعاس می تواند در شب و روز باشد، اما خواب قیلوله در روز و به ویژه نیم روز انجام می شود. «قیل» به معنای دوشیدن شیر از پستان و نوشیدن آن است؛ چنانکه به معنای گفت وگو نیز آمده است. مراد از اصطلاح «قیلوله» استراحت است که ممکن است همراه با خواب باشد یا نباشد؛ زیرا همسران در قیلوله در خوابگاه به استراحت و گفت وگو می پردازند که ممکن است همراه با هر یک از انواع سه گانه خواب باشد یا اصلا جز استراحت چیزی همراه آن نباشد. خداوند درباره خواب قیلوله، از انواع خواب می فرماید:و کم من قریه اهلکناها فجاءها باسنا بیاتا او هم قاتلون؛ چه بسیار از روستاها را ما هلاک کردیم. پس مرگ و هلاکت ما شبانه در حالت بیتوته یا در حالی که آنان در قیلوله بودند، به سوی آنان آمد. (اعراف/ 4) باید توجه داشت که جمله «او هم قائلون» یعنی وقت قیلوله که نیم روز است (مجمع البیان، ج 4-3، ص 613) و این نوع از خواب ها یکی از «انواع» است؛ زیرا از مقابله «بیات» و «قائلون» این برداشت شدنی است.
5- خواب بیات یا بیتوته:از دیگر انواع خواب که از آیه پیشین به دست می آید می توان به خواب «بیات» اشاره کرد. این نوع از خواب همانند خواب قیلوله به کیفیت خواب اشاره ندارد؛ بلکه به زمان خواب اشاره دارد که در شب اتفاق می افتد. اصطلاح بیتوته یعنی در جایی شب گذراندن (فرقان/ آیه 64).
انسان به طور متوسط شانزده ساعت فعالیت کرده و دست کم به هشت ساعت خواب و یا استراحت نیاز دارد که بخش اعظم این استراحت همان خوابیدن است. اگر انسان نتواند بخوابد دچار بیماری هایی می شود که نتیجه آن افسردگی و حتی خودکشی و ناتوان در انجام وظایف انسانی است. انسان در زندگی جسمانی دنیوی نیازمند خواب و خوابیدن است، هر چند که در آخرت چنین نیازی وجود ندارد و همانند خداوند به چرت و خواب نیازی نخواهد داشت. در مطلب پیش رو حقیقت خواب و انواع آن با آثاری که بجا می گذارد از دیدگاه قرآن بررسی شده است
خواب از نظر قرآن
خواب چیست؟
از نظر قرآن، حقیقت خواب، گرفتن تمام روان و نفس آدمی از سوی خداوند و یا کارگزاران او از فرشتگان است. در این زمان هر چند که نوعی ارتباط لطیف میان روان بدن هنوز وجود دارد، ولی روان و نفس آدمی از تن خارج شده است. اگر این ارتباط به تمام و کمال از بدن قطع شود، به آن مرگ می گویند؛ و اگر همچنان باقی باشد، از آن به خواب یاد می شود که خود دارای سه نوع و مرتبه سبک و نیمه سنگین و سنگین تقسیم می شود.
از نظر قرآن، هرکسی به هر مرتبه از خواب برود، با توفی و مرگ همراه است (انعام، آیه 60؛ زمر، آیه 42) اصطلاح «توفی» از واژه وفا نه فوت، به معنای قبض کامل شیء است و در اینجا منظور، قبض روان و نفس است (مجمع البیان، ج 7-8، ص 780-781) کاربرد این کلمه در خوابیدن، ناظر به شباهت خواب با مرگ است. از این رو خواب را برادر مرگ:النوم اخ الموت، گفته اند. برخی از اهداف، حکمت ها و فلسفه های خوابیدن و خواب رفتن در بخش آثار بیان شده است.
از آنجا که توفی و گرفتن روان و نفس آدمی در هنگام خواب با خدا و کارگزاران اوست، بیداری از خواب نیز به مشیت و اراده اوست. پس خداوند، بیدار کننده آدمی از خواب است؛ چنانکه به خواب بردن انسان نیز با اوست. به سخن دیگر، خواب هر چند به یک معنا ارادی است، ولی اگر دقت شود، حقیقت خواب این معنا را به ما می فهماند که مشیت و اراده الهی نقش اساسی در تحقق دو امر متضاد خواب و بیداری دارد؛ یعنی همان طوری که خداوند مرگ و حیات را آفریده است (ملک، آیه 2)، همچنین خداوند است که خواب و بیداری انسان را در اختیار دارد. خداوند می فرماید:و هو الذی یتوفاکم بالیل... ثم یبعثکم فیه؛ و او کسی است که شما را در شب توفی می کند... و سپس شما را بر می انگیزد.(انعام (6)، 60).
از نظر قرآن بازگشت نفس و روان به بدن، هنگام بیداری از خواب انجام می شود؛ یعنی هنگام خواب، به دست خداوند، روان و نفس آدمی از بدن بیرون می رود و خداوند آن را دوباره هنگام بیداری، به بدن باز می گرداند. خداوند می فرماید:الله یتوفی الانفس... والتی لم تمت فی منامها... ویرسل الاخری الی اجل مسمی؛ خداوند روان ها را به تمام و کامل می گیرد... و آن که در هنگام خواب نمرده... و آن دیگری را می فرستد تا زمان اجل مشخص و معین در بدن بماند. (زمر 39، 42)
انواع خواب
در آیات قرآنی به انواع خواب اشاره شده است که عبارتند از:
1. خواب سبک:از این نوع خواب، به چرت در فارسی و «سنه» به کسره سین و فتح نون در عربی یاد می شود. خداوند می فرماید:لاتأخذه سنهًْ و لا نوم؛ خداوند را چرت و خوابی در بر نمی گیرد (بقره (2)، 255).
2. خواب سنگین:خواب سنگین، از انواع خواب است که در قرآن به آن نیز اشاره شده است. خداوند از آن به نوم یاد کرده و فرموده است:الله لا اله الا هو الحی القیوم لاتأخذه سنه و لا نوم. (بقره (2)، 255).
3- خواب سبک متمایل به نیمه سنگین:این نوع از خواب هرچند سبک است، ولی همانند چرت نیست که یک لحظه می آید و می رود، بلکه کمی سنگین تر از آن است. از این خواب در قرآن به عنوان «نعاس» تعبیر شده است. خداوند می فرماید:ثم انزل علیکم من بعد الغم امنه نعاسا. (آل عمران/ 154) همچنین در جایی دیگر نیز فرموده است:اذا یغشیکم النعاس امنه منه. (انفال/11)
4- خواب قیلوله:سه نوع از انواع خواب پیش گفته به کیفیت آن اشاره داشت؛ اما این عنوان به زمان خواب اشاره دارد. نوم، سبات و نعاس می تواند در شب و روز باشد، اما خواب قیلوله در روز و به ویژه نیم روز انجام می شود. «قیل» به معنای دوشیدن شیر از پستان و نوشیدن آن است؛ چنانکه به معنای گفت وگو نیز آمده است. مراد از اصطلاح «قیلوله» استراحت است که ممکن است همراه با خواب باشد یا نباشد؛ زیرا همسران در قیلوله در خوابگاه به استراحت و گفت وگو می پردازند که ممکن است همراه با هر یک از انواع سه گانه خواب باشد یا اصلا جز استراحت چیزی همراه آن نباشد. خداوند درباره خواب قیلوله، از انواع خواب می فرماید:و کم من قریه اهلکناها فجاءها باسنا بیاتا او هم قاتلون؛ چه بسیار از روستاها را ما هلاک کردیم. پس مرگ و هلاکت ما شبانه در حالت بیتوته یا در حالی که آنان در قیلوله بودند، به سوی آنان آمد. (اعراف/ 4) باید توجه داشت که جمله «او هم قائلون» یعنی وقت قیلوله که نیم روز است (مجمع البیان، ج 4-3، ص 613) و این نوع از خواب ها یکی از «انواع» است؛ زیرا از مقابله «بیات» و «قائلون» این برداشت شدنی است.
5- خواب بیات یا بیتوته:از دیگر انواع خواب که از آیه پیشین به دست می آید می توان به خواب «بیات» اشاره کرد. این نوع از خواب همانند خواب قیلوله به کیفیت خواب اشاره ندارد؛ بلکه به زمان خواب اشاره دارد که در شب اتفاق می افتد. اصطلاح بیتوته یعنی در جایی شب گذراندن (فرقان/ آیه 64).