محیط‌ زیست رودخانه سرباز

[օɾἶεղէმl ցἶɾl]

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

رودخانه سرباز
دپکور (سرباز)، روستایی از توابع بخش سرباز شهرستان سرباز در استان سیستان و بلوچستان ایران است. علت نامگذاری دپکور به قرار گرفتن روستا کنار رودخانه سرباز میباشد که در زبان محلی کنار رودخانه معنی میدهد.

شغل بیشتر مردم کشاورزی میباشد که عمده محصولات این روستا مرکبات (پرتقال-لیمو-نارنگی-نارنج...)و میوه های استوایی (انبه- پاپایا-موز-گواوا) گندم برنج و خرما میباشد.که بعلت عدم مدیریت صحیح فقط مصرف داخلی دارد.

بعلت قرار گرفتن رودخانه سرباز بین روستا و جاده اصلی دولت خدمتگذار جهت رفاه مردم این روستا و روستاهای کیشکور در حال احداث پلی نموده است که مشکل ایاب و ذهاب مردم برطرف ش​

 

[օɾἶεղէმl ցἶɾl]

رودخانه بزرگ‌ سرباز در یک نگاه
مشخصات رودخانه سرباز: طول رودخانه: ۳۱۳ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۴۵۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: صفر، شیب متوسط: ۰/۵ درصد، مسیرکلى: جنوب شرقى. مساحت حوضه آبریز رودخانه سرباز : مساحت حوضه آن در نقاط مختلف، متفاوت است، بطوریکه در ایستگاه سرباز برابر با ۲۱۹۳ و در پیردان ۲۴۴۰، در دپکور ۲۷۲۱، در محل الحاق رودخانه حیط ۳۲۸۳، زیرپشامگ ۳۷۶۹، زیر چراغان ۳۹۱۶، و در راسک ۳۹۹۰ کیلومتر مربع مى ‏باشد. دبی رودخانه سرباز: به مقدار آبى که در مدت یک ثانیه، از یک نقطه رودخانه مى‏گذرد بده یا دبى آن رودخانه گفته مى‏شود.

دبی متوسط سالیانه رودخانه سرباز: در محل ایستگاه اندازه ‏گیرى پیردان ۲/۷۲ مترمکعب در ثانیه، در محل اندازه‏ گیرى ایستگاه پیشین ۶/۶۳، و در باهوکلات ۷/۹۱ متر مکعب در ثانیه است. متوسط حجم سالیانه آب رودخانه نیز در محل ایستگاه پیردان ۸۵/۸، و در باهوکلات ۲۴۹/۵ میلیون مترمکعب است.

رژیم رودخانه ‏ها: بطور کلى جریان سالانه این رودها، معمولاً توسط چند طغیان، که اغلب به صورت ناگهانى، ظرف چند ساعت پس از رگبار به اوج مى‏رسد، تأمین مى ‏گردد. بنابراین جریان پایه معمولاً دراین رودخانه ‏ها وجود ندارد. پس از خاتمه هر طغیان، جریان رودها رو به خشکى مى‏ گذارد. عامل مذکور وهم عدم ریزش برف و فقدان آبرفتهاى ضخیم سبب شده است که رودهاى منطقه تماماً غیردائمى( فصلى و موقتى) خوانده شوند. فصل سیلاب یا در زمستان و یا در ماههاى تیر و مرداد است. با وجود آنکه رودخانه سرباز مهمترین رودخانه بخش محسوب مى ‏گردد ولى چنانچه در طى دو یا سه سال بارندگى رخ ندهد، بیشتر بستر آن خشک مى ‏شود. ولى در بعضى جاها، بستر آن همیشه داراى آب است.

آب این رودخانه در مواقع کم آبى، معمولاً از مرکز بخش سرباز تا دَپْکَوْرْ دایمى است. ولى از دَپْکَوْرْ تا روستاى جَمیدَر آبى در بستر آن جریان ندارد، دوباره از روستاى جَمیدَر تا نرسیده به روستاى زِیارَتْ جاه آب جریان مى ‏یابد، ولى از زِیارَتْجاه تا پایین دست روستاى حِیط بستر آن خشک است. آنگاه از روستاى نُوبَنْدْ تا قسمت عُلیاى چراغان آب جریان دارد، از این نقطه تا نزدیکى روستاى هُدارْ بستر آن خشک مى‏باشد. سپس در نزدیکى هُدارْ جریان یافته و در پایین دست هُدار دوباره خشک شده تا اینکه در نزدیکى سد پیشین مجدداً آب در بستر آن جریان مى‏یابد. همچنین، سرچشمه و منشأ تمامى رودها داراى آب دایمى هستند.

سیلاب هاى رودخانه: سیلابهاى رودخانه سرباز ناشى از رگبارهایى است که بیشتر در فصل زمستان واوایل بهار و تابستان به وقوع مى‏پیوندد. این سیلابها مزارع و باغات راویران، قناتها را شکسته، نهرها و جویهاى کشاورزى را پر از گل و لاى کرده و از بین مى‏برند و حتّى گاه دیده مى‏شود که درختان بزرگى از جمله خرماها را از ریشه کنده و با خود مى ‏برند.

مناطق دائمی و خشک رودخانه سرباز در مواقع کم آبی: آب این رودخانه در مواقع کم آبى، معمولاً از مرکز بخش سرباز تا دَپْکَوْرْ دایمى است. ولى از دَپْکَوْرْ تا روستاى جَمیدَر آبى در بستر آن جریان ندارد، دوباره از روستاى جَمیدَر تا نرسیده به روستاى زِیارَتْ جاه آب جریان مى ‏یابد، ولى از زِیارَتْجاه تا پایین دست روستاى حِیط بستر آن خشک است. آنگاه از روستاى نُوبَنْدْ تا قسمت عُلیاى چراغان آب جریان دارد، از این نقطه تا نزدیکى روستاى هُدارْ بستر آن خشک مى‏باشد. سپس در نزدیکى هُدارْ جریان یافته و در پایین دست هُدار دوباره خشک شده تا اینکه در نزدیکى سد پیشین مجدداً آب در بستر آن جریان مى‏یابد. همچنین، سرچشمه و منشأ تمامى رودها داراى آب دایمى هستند .

ویژگی های سرچشمه های رودخانه سرباز: معمولاً سرچشمه این رودها، نواحى کوهستانى هستند که به علت عدم نفوذ آب در این نواحى آب‏ها بصورت سطحى جریان مى ‏یابند و منابع آب دایمى را در آن مناطق تشکیل مى ‏دهند. به همین جهت در محل سرچشمه اغلب رودخانه ‏هاى این بخش روستاهایى دیده مى‏شوند که اشتغال اهالى آنها، باغدارى مى ‏باشد.

یکى دیگر از منابع آبهاى دایمى، چشمه ‏ها هستند که بطور پراکنده دیده شده و بیشتر در دهستانهاى سرکور و کیشکور و در بستر رودها، خصوصاً رودخانه سرباز، وجود دارند که آب آنها بیشتر صرف آشامیدن اهالى و دامها و در مواردى آبیارى باغات مى ‏شود. معمولاً در محل ظهور چشمه‏ ها، روستاهاى کوچکى، با تعدادى درخت خرما و باغات انگشت شمارى، احداث شده ‏اند که چنین وضعى در دهستان کیشکور بیشتر چشمگیر است. هر چند این چشمه ‏ها داراى آبدهى زیادى نیستند ولى با این وجود در بعضى از روستاها اهمیت حیاتى دارند، بطوریکه با خشک شدن آنها، زندگى اهالى غیرممکن مى ‏شود و مجبور به ترک وطن و کوچ مى ‏گردند..

زمین‏شناسى کف رودخانه: بستر عُلیاى این رودخانه کوهستانى است. و در جهت شمال غربى – جنوب شرقى جریان دارد و در مسیر خود، از دره‏هاى نسبتاً باریکى مى ‏گذرد. تشکیلات حوضه آبریز رودخانه سرباز، از نظر زمین‏شناسى، از سنگهاى دوران سوم غیرقابل نفوذ بوجود آمده ‏اند. طبقات فلیش قسمت اعظم این تشکیلات مى ‏باشند که گاهى طبقات مارن و شیست در لا به لاى آن مشاهده مى ‏گردند. بطور کلى شیب طبقات در جهت شرق به غرب بوده و عموماً لایه ‏هاى غیرقابل نفوذى را بوجود آورده ‏اند. تشکیلات دوران چهارم به شکل نهشته ‏هاى رسوبى بطور دگرشیبى روى تشکیلات دوران سوم، در بستر رودخانه سرباز و همچنین کلّیه ملحّقات اصلى و فرعى گویمرک، کیشکور و … و گاهى در دامنه کوهها قرار گرفته‏اند. این نهشته‏ ها، گاهى به صورت کنگلومراى نسبتاً سخت شده بوسیله سیمان آهکى در دامنه کوهها مشاهده مى ‏شوند ولى بیشتر این رسوبات به شکل آبرفتهاى جدید با دانه ‏هاى جدا، بستر رودخانه ‏ها را پوشانده ‏اند. قسمت دیگر این نهشته ‏ها به صورت ذرات لیمونى و رُسى در دوطرف دره‏ هاى منطقه، تشکیل خاکهاى زراعتى را داده ‏اند، که در شرایط کنونى آبادیها و بویژه باغات و مزارع و بطور کلى خاکهاى منطقه را بوجود آورده ‏اند. قسمتى از بستر رودخانه شنى است که این شنها از دانه‏ هاى ریز تا سنگهاى بزرگ متغیر هستند. به علت وجود همین شنها است که در بعضى از جاها که کف بستر رودخانه تا حدودى بالاست، آب به سرعت در داخل زمین فرو مى‏رود. و بعد از اینکه به یک بستر یا کف سختى در پایین دست برخورد مى ‏کند و یا عرض رودخانه کم شود، آب به صورت چشمه از زیرزمین مى‏ جوشد و به جریان خود ادامه مى ‏دهد.

کیفیت شیمیایى آب رودخانه سرباز: به دلیل غیرنمکى بودن تشکیلات زمین‏شناسى در این بخش، کیفیت شیمیایى آب رودخانه ‏ها بطور کلى مناسب است. همچنین نمونه ‏هاى برداشت شده از رودخانه ‏هاى مختلف، اسیدیته آن را بطور متوسط برابر ۸، و هدایت الکتریکى آن را، با توجه به زمان پرآبى و یا کم آبى رودخانه‏ ها از ۲۷۵ تا ۱۰۵۵ میکروموز بر سانتیمتر و درجه مرغوبیت آب را از نظر کشاورزى طبق استانداردهاى جهانى، خوب تا متوسط نشان مى ‏دهد. میزان نمک‏هاى مخلوط در آب رودخانه سرباز برابر ۲۸۲ میلى‏گرم در لیتر است که این رقم در سطح قابل قبولى براى کشت گیاهان مختلف مى‏باشد. میزان نمک طعام رودخانه سرباز ۶۸ میلى‏گرم در لیتر و قلیائیت آب در حدود ۷/۹ اندازه ‏گیرى شده است، یعنى بطور کلى از نظر شورى و قلیائیت، آب این رودخانه براى کشاورزى در سطح مطلوبى قرار مى‏گیرد.

 

[օɾἶεղէმl ցἶɾl]

محدوده رسوبات قابل نفوذ رودخانه : رسوبات قابل نفوذ که از نظر مخازن زیرزمینى و بطور کلى ذخیره نمودن آب سیلابهایى که رودخانه سرباز بوجود مى‏آیند، قابل اهمیت مى ‏باشند. در بستر رودخانه به شکل نهشته ‏هاى متشکّل از شن و ماسه سخت شده قرار دارند. این رسوبات طبقات سنگهاى دوران سوم را پوشانیده ‏اند. طول این لایه ‏هاى قابل نفوذ، فقط در بستر رودخانه سرباز برابر با ۱۱۲ کیلومتر است و عرض آنهادر کم عرض‏ترین قسمت بستر ۵۰ تا ۱۰۰ متر و در قسمت‏ هائی که بستر رودخانه گسترده شده است، این رقم به ۷۰۰ تا ۸۰۰ متر مى‏رسد. محاسبات انجام شده نشان مى‏دهند که مساحت رسوبات، قابل نفوذى که کف رودخانه اصلى سرباز را پوشانیده ‏اند در حدود ۴۴ کیلومتر مربع مى ‏باشد که به این رقم، مساحت نهشته ‏هاى قابل نفوذ واقع در دره‏ هاى رودخانه گویمرک ۱۷ کیلومترمربع و کیشکور ۷ کیلومتر مربع را باید اضافه نمود.

اهمیت رودخانه سرباز : اهمیت این رودخانه در بخش و منطقه سرباز هرچه بگوییم، کم گفته ‏ایم. در مورد اهمیت آن همین بس که حیات اقتصادى جنوب استان به این رودخانه بستگى دارد. و چه بسا با خشک‏شدن آن دیگر هیچ حیاتى در منطقه مشاهده نشود و روستاهاى فراوانى به ویرانى مبدّل گردند. آب این رودخانه در طول مسیر خود براى روستاهاى واقع در کناره ‏هاى آن، منبع آب منحصر به فرد است. تراکم آبادیها در مسیر این رودخانه بسیار زیاد است. و زمینهاى زراعى آنها از همین رودخانه نوشیدنی مى‏گردند. رودخانه سرباز نقش بسیارى را در آبادانى زمینهاى اطراف خود دارد و از آنجا که آبرفتهاى زیادى را در این اراضى ته ‏نشین مى ‏کند، بسیار پربرکت و آباد هستند. آب این رودخانه نه تنها منطقه سرباز، بلکه بخش راسک و سرزمینهاى پهناور دشتیارى را نیز نوشیدنی مى ‏کند. بطور کلى مى ‏توان گفت که بیشتر زمینهاى حاصلخیز دشتیارى، بر اثر رسوبگذارى همین رودخانه، در طى سالیان متمادى و طولانى، بوجود آمده ‏اند. هم اکنون با احداث سدپیشین، بیشترین استفاده را از آب این رودخانه، اهالى دشتیارى و باهوکلات و چابهار مى‏ برند.

آبهاى زیرزمینى: به علت کوهستانى بودن و شیب زیاد این بخش و همچنین بارانهاى موقتى و زودگذر همراه با رگبارهاى شدید، اغلب آبهاى زیرزمینى در عمق بسیار کمى (حدود ۱۰ تا ۱۵ متر) قرار دارند و از آنجا که اکثر بارندگیها بصورت سیلابهایى جارى مى‏ گردند، آب کمتر فرصت نفوذ در داخل زمین را مى‏یابد و بدین‏ترتیب، سفره ‏هاى زیرزمینى کمتر تغذیه مى ‏شوند. بیشتر سفره ‏ها و منابع آب زیرزمینى در مجاورت رودخانه سرباز و شعبات آن قرار دارند. لازم به ذکر است که بهره ‏بردارى از این آبها بیشتر دردهستانهاى سرکور و کیشکور معمول است

مشخصات هیدروژئولوژیکى آبهاى زیرزمینى:

ترازیابى آبخوان: در این منطقه نقاطى را که بتوان بوسیله آن تراز آبهاى زیرزمینى را شناسایى نمود، وجود ندارد، بعلاوه برنامه حفّاریهاى اکتشافى و آزمایشهاى پمپاژ که به منظور شناسایى تراز آب و همچنین مشخصات هیدرودینامیکى آبخوان تعیین شده، انجام نگردیده است. بنابراین به نتایج بدست آمده از بررسیهاى ژئوفیزیکى اکتفا شده و مبناى بررسیها قرار گرفته ‏اند. این بررسیها نشان مى ‏دهند که ضخامت سفره آبدار در بستر رودخانه سرباز بطور متوسط ۵ تا ۶ متر مى ‏باشد و به این ترتیب قشر فوقانى رسوبات به ضخامت ۲ تا ۳ متر خشک مى‏ باشد.

نفوذپذیرى،قابلیت انتقال: مطالعات انجام شده نشان مى ‏دهد که در حدود ۹ درصد آبهاى ذخیره شده در لابه لاى رسوبات، غیرقابل استخراج مى‏باشند و به این ترتیب مقدار آب ذخیره شده قابل بهره‏ بردارى برابر با ۹ درصد حجم کل نهشته ‏هاى رسوبى بستر رودخانه ‏هاى این منطقه مى ‏باشد.

شعبات (شاخه ‏هاى رودخانه): ین رودخانه از ارتفاعات شمالى بخش سرباز سرچشمه مى ‏گیرد. در شمال غربى، شاخه‏اى بنام سَرکور، دهستان سرکور را به سوى جنوب شرقى طى مى ‏کند و در سرراه، رودخانه ‏هاى مَچکور، سهمان، هنسانوچ، کوش‏کور و هِچکدر به آن مى‏ پیوندند و به سوى سرباز متوجه مى ‏شود. در مرکز بخش سرباز با رود گُوَیْمَرْکْ مخلوط مى ‏شود. سپس به سوى جنوب غربى از دره ‏هاى پرپیچ و خم و تنگ عبور مى ‏کند و در روستاى ایتک با رودخانه بَخْتَکْ مخلوط مى ‏شود. آنگاه در محل پل سرباز با رودخانه جژّان در هم مى‏آمیزد. در روستاى دپکور رودخانه کیشکور به آن مى‏پیوندد و در روستاهاى رودبن ولهاباد با رود رُمپان در هم مى‏آمیزد و آنگاه در روستاى زیارتجاه با رودخانه زیارت‏کور مخلوط مى ‏شود. در بدو ورود به دهستان پارود و نرسیده به حِیط با رودخانه بِشْکیر در هم مى‏آمیزد و در انتهاى حیط با رودخانه روت‏کور مخلوط مى‏ شود. در پارود، رود سُموکان (گُوَرْدَشْتْ) به آن مى‏پیوندد و پس از پیوستن با رود پِشامَگْ، از کنار روستاى فیروزآباد مى ‏گذرد و به مرکز بخش راسک وارد مى‏گردد. در این دهستان نیز همچنان به سوى جنوب شرقى جریان مى ‏یابد و در نزدیکى هُدار با رودخانه لاشار مخلوط شده و از روستاهاى بافتان و جَکیگُور عبور کرده، وارد دهستان پیشین مى ‏شود. در ابتداى ورود به این دهستان نخست با رودخانه سیرین کَوْرْ و سپس با رودخانه سوران آب در هم مى ‏آمیزد و سد پیشین را پشت سر مى‏ گذارد. سپس به سوى جنوب غربى متوجه مى‏ شود و در سر راه با رود وَشْ کَوْرْ مخلوط مى‏ گردد و به دهستان باهوکَلات از شهرستان چابهار داخل مى ‏شود. در ورود به این دهستان، با شاخه‏اى بنام باهوکلات مخلوط مى‏گردد و آنگاه به سوى جنوب غربى و سپس جنوب شرقى، سراسر دهستان باهوکلات را طى مى‏کند و در سر راه، با رودهاى گَرْگَرُو وَ وَلیدادْ و سَمّاچْ مخلوط مى‏شود و در ۹۰ کیلومترى شرق چابهار به خلیج گُواتْرْ در دریاى عمان وارد مى‏ گردد. این رودخانه بطور کلّى رودخانه ‏اى سیلابى است که بخش پایانى مسیر خود را در دشتهاى باهوکلات و دشتیارى طى مى ‏کند. از به هم پیوستن رودهاى سَرْکَوْرْ، هنسانوچ، کوش کَوْرْ و هِچْکدَرْ، رودخانه سرباز بوجود مى‏آید که نام محلّى این رودخانه از روستاى سرباز تا راسک معروف به سرباز و از بخش راسک تا باهوکلات بنام مَزَنْ کوَرْ (رودخانه بزرگ)، و از باهوکلات تا مصب خود، باهَوْ نامیده مى ‏شود.

مشخصات شعبات رودخانه سرباز :

– رودخانه گُوَیْمَرْکْ: دهستانهاى: نسکند و مینان، فصلى، ریزابه : رودخانه سرباز، حوضه: دریاى عمان، طول: ۵۵ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۴۵۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۸۹۰ متر، شیب متوسط: ۱ درصد، مسیرکلى: نخست جنوب شرقى و سپس غربى. شاخه‏اى از این رودخانه از ارتفاعات ۸۰ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر واقع در دهستان نسکند سرچشمه مى ‏گیرد و بنام رودخانه دهانه به سوى جنوب شرقى روانه مى‏شود. در سرراه با ریزابه ‏هاى متعددى مخلوط مى ‏شود و در حوالى روستاى سرداب به سوى جنوب‏ غربى متوجه مى‏گردد و قبل از رسیدن به روستاهاى کندز و باتک، با شاخه شرقى که از ارتفاعات جنوبى آشار سرچشمه گرفته و بنام رود کُزور معروف است، مخلوط مى‏شود. از کنار روستاهاى گُوَنْگانْ، مینان، دِزْ، بُگانْ و سَنْگ مَسجِد مى ‏گذرد و در مرکز بخش سرباز، با رودخانه سرکور مخلوط مى ‏شود و رودخانه سرباز را تشکیل مى ‏دهند.

– رودخانه بَخْتَکْ : دهستان سرباز، فصلى، ریزابه : رودخانه سرباز حوزه: دریاى عمان، طول: ۵۱ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۴۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه ۸۶۰ متر، شیب متوسط: ۳/۶ درصد، مسیرکلى: شمال غربى. این رودخانه از ۱۴ کیلومترى جنوب شرقى سرباز سرچشمه گرفته و از روستاهاى ماتَکْ و اِسْپِکار مى‏گذرد و در روستاى اِیْتکْ به رود سرباز مى‏ریزد. – رود سهمان: دهستان سرکور، فصلى، ریزابه: رودخانه سرکور، حوضه: دریاى عمان، طول: ۷۱ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۴۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۱۱۰۰ متر، شیب متوسط : ۱/۸ درصد، مسیرکلى غربى، این رودخانه از ۶۶ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر سرچشمه مى‏گیرد و رودخانه پادیک شاخه‏اى از آن است و در محل محمودآباد به سرکور مى ‏پیوندد.

– کیشکور: دهستان کیشکور، فصلى، ریزابه: رودخانه سرباز، حوضه: دریاى عمان، طول: ۵۳ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۲۰۰متر، ارتفاع ریزشگاه: ۷۵۰ متر، شیب متوسط: ۱/۸ درصد، مسیرکلى: شرقى. این رودخانه از ۷۵ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر سرچشمه مى‏گیرد و داراى دو شاخه اصلى: مات کَوْرْو شیر بُنان (گَرَگْ کَوْرْ) و شاخه‏ هاى فرعى: مَچانْ، سَگار، بَنْدانْ، سانیچ، دَنْدارْ، جَمیدَر،شُکْشْدَرْ، کُپشتان، تیغ آبْ و دازاندر است. و در محل روستاى دَپْکَوْرْ به رودخانه سرباز مى‏ پیوندد.

– هیسکان: دهستان ایرافشان، فصلى، ریزابه: رودشاهى کور، حوضه: دریاى عمان، طول: ۵۰ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۴۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۸۰۰ متر، شیب متوسط: ۱/۲ درصد، مسیرکلى: شمال شرقى. این رودخانه از ارتفاعات جنوبى دهستان آشار سرچشمه گرفته و بعد از پیوستن چند رود فرعى به شاهى کور تغییر نام داده و به رودخانه نِهِنْگْ مى‏پیوند.

– هِچکدر: دهستان نسکند، فصلى، ریزابه: رودخانه سرباز، حوضه: دریاى عمان، طول: ۲۰ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۲۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۹۵۰ متر، شیب متوسط: ۱/۴ درصد، مسیرکلى: جنوب غربى. این رودخانه از ۸۸ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر سرچشمه گرفته و از کنار روستاهاى پِیروکوش مى‏ گذرد. و روبروى روستاى پنّام به رود سرباز مى ‏ریزد.

– هنسانوچ: دهستان سرکور، فصلى، ریزابه: رودسرکور، حوضه: دریاى عمان، طول: ۵۰ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۶۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۹۵۰ متر، شیب متوسط: ۱/۳ درصد، مسیرکلى: جنوبى. این رودخانه از کوههاى هامان در ۵۶ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر سرچشمه مى‏گیرد و از کنار روستایى بنام حَمَّلى مى‏گذرد و رودخانه کوش کور به آن مى‏پیوندد.

– کوش کور: دهستان سرکور، فصلى، ریزابه: رود هنسانوچ، حوضه: دریاى عمان، طول:۲۵ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۶۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۱۰۵۰ متر، شیب متوسط: ۲/۲ درصد، مسیرکلى: نخست جنوبى و سپس غربى، این رودخانه از ۷۲ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر سرچشمه مى‏گیرد.

 

[օɾἶεղէმl ցἶɾl]

– سُموکان (گُوَرْدَشت):دهستان کیشکور، فصلى، ریزابه: رودخانه سرباز، حوضه: دریاى عمان، طول: ۳۰ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۲۵۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۶۰۰ متر، شیب متوسط: ۲/۲ درصد، مسیرکلى: جنوب شرقى این رودخانه از کوههاى باجان و انار در ۹۳ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر سرچشمه گرفته و در روستاى پارود به رودخانه سرباز مى‏ریزد. و شاخه ‏هاى آن عبارتند از : باجان، گادْروچْ، بِیت، جَموک.

– مَچکور: دهستان سرکور، فصلى، ریزابه: رودخانه سرباز، حوضه: دریاى عمان، طول: ۵۱ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۴۵۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: حدود ۱۲۰۰متر، شیب متوسط: ۱/۷ درصد، مسیرکلى: شرقى. این رودخانه از ۵۵ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر سرچشمه مى‏گیرد و یکى از شاخه ‏هاى آن رود گُوَرْناگْ است. تهلاپ: دهستان ایراَفشان، فصلى، ریزابه: رودشاهى کَوْرْ، حوضه: دریاى عمان، طول: ۰۳ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۳۵۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۸۰۰ متر، شیب متوسط: ۱/۸ درصد مسیرکلى: جنوب شرقى. این رودخانه از ۷۰ کیلومترى جنوب غربى سراوان سرچشمه مى‏گیرد و شعبات دیگرى که به آن مى‏ پیوندند عبارتند از: رود بلوچ و چاهى.

– شاهى کور: دهستان ایرافشان، سیلابى، ریزابه: رود نهنگ، حوضه: دریاى عمان، طول: ۰۰۱ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: حدود ۱۴۵۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: حدود ۵۳۰ متر، شیب متوسط: ۰/۹ درصد، مسیرکلى: شرقى. این رودخانه از ارتفاعات ۱۳۰ کیلومترى جنوب باخترى سراوان سرچشمه مى‏گیرد و بنام رودخانه تُرُنْدْ به سوى شمال شرقى روان مى‏شود و پس از مخلوط شدن با یک ریزابهُ نسبتاً بزرگ شمالى، به سوى مشرق متوجه مى‏شود و به رودخانه حَدْکَوْرْ تغییر نام مى‏دهد. رودخانه مزبور در سر راه نخست با رودخانه جَبْدَْر و سپس با رود آشار مخلوط مى ‏شود و بنام رودخانه پَتکانْ به سوى جنوب شرقى متوجه مى‏گردد. در سر راه نخست با رودخانه هِیسکان و سپس با رود ایراَفشانْ در هم مى ‏آمیزد و بنام رودخانه شاهى کور به سوى مشرق روان مى ‏گردد و پس از مخلوط شدن با رود گودان (گیردان)، به سوى جنوب شرقى رهسپار مى‏شود و در نقطه‏اى از مرز ایران و پاکستان که در ۴۵ کیلومترى جنوب شرقى ایرافشان قرار دارد، به رودخانه مرزى نهنگ مى ‏ریزد.

– نِهنگ: شهرستانهاى سراوان و ایرانشهر، دایمى، حوضه: دریاى عمان، رودخانه مرزى ایران و پاکستان، طول: تا مرز ایران و پاکستان ۱۲۰ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۰۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه نقطه خروج از مرز: حدود ۲۵۰ متر، شیب متوسط: ۰/۶ درصد، مسیرکلى: جنوب غربى. این رود قسمتى از مرز دهستان ایرافشان با کشور پاکستان را تشکیل مى ‏دهد (حدود ۳۰ کیلومتر). رودخانه نهنگ از ۱۴۰ کیلومترى جنوب شرقى سراوان واقع در دهستان بَمْ پُشْتْ سرچشمه مى‏گیرد و در نقطه‏اى به مختصّات طولى ۶۳ درجه و ۷ دقیقه و عرض ۲۶ درجه و ۳۹ دقیقه به مرز ایران و پاکستان وارد مى ‏گردد و رو به مغرب و سپس رو به سوى جنوب غربى جریان مى ‏یابد و در سر راه با ریزابه‏ هاى فراوانى که از ارتفاعات اطراف مرز سرازیر شده ‏اند، مخلوط مى ‏شود و با پیوستن به رودخانه شاهى کور، به سوى جنوب غربى متوجه مى ‏گردد و پس از مخلوط شدن با رودخانه کوه پست به سوى جنوب روان مى ‏شود و سرانجام در نقطه ‏اى به مختصّات ۶۲ درجه و ۱۳ دقیقه طولى و ۲۶ درجه و ۱۵ دقیقه عرضى از مرز خارج مى‏گردد و به کشور پاکستان داخل مى‏شود، در کشور مزبور نخست به سوى جنوب و سپس به سوى خاور متوجه مى ‏گردد و پس از مخلوط شدن با رود کِیچ به رود دَشْتْ تغییرنام مى‏ یابد و سرانجام به خلیج گُواتْرْ مى ‏ریزد.

– کهیرى: دهستان سرکور، فصلى، ریزابه: رود بمپور، حوضه: جازموریان، طول: ۵۰ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۵۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: حدود ۵۷۰ متر، شیب متوسط: ۱/۹ درصد، مسیرکلى: شمال غربى. این رودخانه از کوههاى هامان و شِش سَرْ در ۴۷ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر سرچشمه مى‏گیرد و به نام رودخانه شاه آپ به سوى مغرب روان مى‏گردد. در دامنه غربى کوه سرخ با یک ریزابه جنوب شرقى مخلوط مى‏شود و به سوى شمال غربى متوجه مى‏گردد. و بنام رود کهیرى درحوالى روستاى سَرْکَهوران (دهستان حومه ایرانشهر) به رود بمپور مى ‏ریزد.

– گَرْبُنْ (سیاهتگان):دهستان کیشکور، فصلى، ریزابه: رودکاجَوْ، حوضه: دریاى عمان، طول: ۴۰ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۱۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۵۲۰ متر، شیب متوسط: ۱/۵ درصد، مسیرکلى: جنوب غربى. این رودخانه از کوه گربُنْ در جنوب دهستان کیشکور سرچشمه مى‏گیرد و از کنار روستاى گربُنْ مى‏ گذرد و در محل روستاى کهیران گُواش (بخش قصرقند) به رودخانه کاجو مى‏ریزد.

– مُشکُند: دهستان سرکور، فصلى، ریزابه: رودکاجو، حوضه: دریاى عمان، طول: ۲۸ کیلومتر، ارتفاع سرچشمه: ۱۰۰۰ متر، ارتفاع ریزشگاه: ۸۵۰ متر، شیب متوسط: ۰/۵ درصد، مسیرکلى: جنوب غربى. این رودخانه از ارتفاعات ۵۰ کیلومترى جنوب شرقى ایرانشهر سرچشمه مى‏گیرد و قسمت علیاى آن را آهورّان مى ‏گویند. علاوه بر رودهاى مذکور، بقیه شاخه‏ هاى سیلابى که به رودخانه سرباز مى ‏پیوندند عبارتند از: اِنْجِرْکْ (کَنْدَگان کَوْرْ)، کانیگان، شِشْ کانْ، نائوک، کَمَک، کرایى کور ناگوکْ، دانْ کور و … که همگى در بخش سرباز جریان دارند و رودهایى فصلى هستند.

لازم به توضیح است که علاوه بر این شعبات، شاخه‏ هاى دیگرى در بخش راسک و باهوکلات نیز به رودخانه سرباز مى ‏ریزند که برخى از آنها عبارتند از : سیرین کَوْرْ، کشتک، سُورْوَشان، نلینت کاجَوْ یا کاجَهْ.