Mårzï¥ē
کاربر نگاه دانلود
#ساخت_اسم/#تکواژهای #اشتقاقی و #تصریفی
اسم کلمه ای است که کسی یا حیوانی یا چیزی را با آن می نامند . مانند : علی ، کبوتر ، درخت .
1. اسم ساده : اسمی است که تنها از یک جزء (تکواژ) ساخته شده باشد و به دو جزء یا بیشتر تقسیم نشود. مانند: آب، قلم، کوه، دریا...
2. اسم غیر ساده: كلمه اي است كه بيش از يك جز (تكواژ) داردو به دو جزء یا بیشتر تقسیم شود. شادی، خوبی، رفتار، کتاب خانه، تخم مرغ، روزنامه فروشی.
انواع اسم غیر ساده : ۱- مشتق 2- مرکب 3 – مشتق – مرکب
مشتق: واژه اي است كه از يك تكواژ آزاد و يك يا چند ((وند)) اشتقاقي تشكيل مي شود مثل : دانش، گرما ،دردمند.
بعضی از ساخت های اسم مشتق:
1- صفت + ی : خوبی ، سفیدی
2- اسم + ی : بقالی ، ابری ، ساحلی
3-بن ماضی + ار: کردار ، نوشتار، دیدار
4- بن مضارع + ه : خنده ، لرزه ، تابه
5- اسم + ه : زبانه ، دهانه ، دندانه
6- صفت + ه: زرده ، سفیده، هفته ، سده
7- بن مضارع + ش: روش ، نگرش ، ورزش
8- اسم + ستان : گلستان ، ترکمنستان ،
9- اسم + گاه: خوابگاه ، شامگاه ، تعمیرگاه
10-اسم + زار : لاله زار ، ریگزار ، کشتزار
11-اسم + چه :باغچه ، دریاچه ، بازارچه
12- اسم + واره : گوشواره ، ماهواره ، جشنواره
13- اسم + بان : باغبان ، پاسبان، کشتیبان
14- اسم + ک: اتاقک ، عروسک ، شهرک
15 – بن ماضی + ن : کشتن ، مردن ، پریدن
16- صفت + ا : گرما ، درازا ، پهنا
یادآوری: ساخت صفت های مشتق مانند اسم مشتق است
مركب: واژه اي كه از دو تكواژ آزاد يا بيشتر تشكيل مي شود مانند : ((چهارراه)) ((خوش رنگ))
برخی از اسم های مرکب:
1- اسم + اسم: رخت خواب ، شتر مرغ
2- صفت + اسم : چهل چراغ ، سفید رود ، خوش رنگ
3-اسم + بن مضارع :گوش مال ، گل فروش ، نمک پاش
4- اسم+ بن ماضی : کار کرد ، رهاورد ، دست برد
اشتقاق كلمه ها در زبان فارسي از راه افزودن پيشوند ميانوند و پسوند به كلمه هاي ساده تر مي آيد. همان طور كه گفتيم مشتق واژه اي است كه در ساختمان آن يك تكواژ آزاد و دست كم يك وند اشتقاقي وجود دارد. اسم مشتق به چند روش ساخته مي شود:
× مشتق از فعل مثل : ورزش ديدار
× مشتق از صفت مثل : پهنا خوبي
× مشتق از اسم مثل : موشك چمنزار
× مشتق از ضمير ضمير + پسوند ( = حاصل مصدر ) مانند : مايي و مني
تكواژهاي دستوري يا وابسته دو نوع هستند : تكواژ هاي تصريفي و تكواژهاي اشتقاقي.
تكواژهاي تصريفي در معناي قاموسي واژه اي كه بدان مي پيوندند تغييري نمي دهند و فقط
از نظر دستوري به آن كمك مي كنند و موجب صرف واژه اصلي مي شوند. وندهاي تصريفي
كلمه مشتق نمي سازند. عمده اين تكواژها عبارتند از : ((ها)) و ((ان)) ( سنگ ها مردان))
((تر)) و ((ترين)) (بزرگ تر و بزرگ ترين) هاي نكره و وحدت (( بِ )) در مضارع التزامي و امر
(بروم بزن ) مي ( مي روم مي رفتم ) تكواژهاي ماضي ساز مانند : ((يد)) ( رسيد ) ((د))
( پرورد ) ((اد)) ( افتاد ) ((ت)) ( شكافت ) ((دست)) ( توانست ) شناسه ها مانند : ((آن))
( نشانه فعل سببي مثل خورانيد ) ((آ)) نشانه فعل دعايي مانند : بادا ((نَ)) نشانه نفي مانند
نَرو.
بعضي زبان شناسان ضماير اشاره و حروف اضافه ((را)) و مانند آن را نيز تكواژهاي دستوري مي نامند.
تكواژهاي اشتقاقي وقتي با تكواژهاي ديگر تركيب شوند در بارِ معنايي آن ها تاثير مي گذارند و
مفهومي تازه از آن ها ارائه مي دهند. اين قاعده زماني كملا صادق است كه جز ((وندي)) +
((پايه)) واژه جديدي بسازد و دگرگوني در مقوله يا معنا ايجاد كند. مثلا پسوند ((ي)) از صفت
اسم مي سازد و از اسم صفت يا پسوند ((چه)) با تغيير معناي باغ به باغچه واژه جديدي مي
سازد كه هر چند در همان مقوله اسم است امام خودِ آن اسم نيست بلكه مدلول آن است كه
تغيير كرده است. اغلب ((وندها)) تكواژهاي اشتقاقي هستند مث : ((نا)) ((زار)) ((گر)) و …
( نادان لاله زار كارگر).
نكته آخر اين كه اهل زبان پيشينه كلمه ها را در نظر نيم گيرند بلكه وضعيت امروزي آن ها را
مي بينند. مثلا كلمه هاي دشوار ( دشخوار ) سهراب ( سهرآب ) كوچه ( كوي چه ) مژه
( موي چه = موي ژه ) زمستان ( زم ستان ) و كلمه هايي مانند اين ها امروزه ساده به
حساب مي آيند
اسم کلمه ای است که کسی یا حیوانی یا چیزی را با آن می نامند . مانند : علی ، کبوتر ، درخت .
1. اسم ساده : اسمی است که تنها از یک جزء (تکواژ) ساخته شده باشد و به دو جزء یا بیشتر تقسیم نشود. مانند: آب، قلم، کوه، دریا...
2. اسم غیر ساده: كلمه اي است كه بيش از يك جز (تكواژ) داردو به دو جزء یا بیشتر تقسیم شود. شادی، خوبی، رفتار، کتاب خانه، تخم مرغ، روزنامه فروشی.
انواع اسم غیر ساده : ۱- مشتق 2- مرکب 3 – مشتق – مرکب
مشتق: واژه اي است كه از يك تكواژ آزاد و يك يا چند ((وند)) اشتقاقي تشكيل مي شود مثل : دانش، گرما ،دردمند.
بعضی از ساخت های اسم مشتق:
1- صفت + ی : خوبی ، سفیدی
2- اسم + ی : بقالی ، ابری ، ساحلی
3-بن ماضی + ار: کردار ، نوشتار، دیدار
4- بن مضارع + ه : خنده ، لرزه ، تابه
5- اسم + ه : زبانه ، دهانه ، دندانه
6- صفت + ه: زرده ، سفیده، هفته ، سده
7- بن مضارع + ش: روش ، نگرش ، ورزش
8- اسم + ستان : گلستان ، ترکمنستان ،
9- اسم + گاه: خوابگاه ، شامگاه ، تعمیرگاه
10-اسم + زار : لاله زار ، ریگزار ، کشتزار
11-اسم + چه :باغچه ، دریاچه ، بازارچه
12- اسم + واره : گوشواره ، ماهواره ، جشنواره
13- اسم + بان : باغبان ، پاسبان، کشتیبان
14- اسم + ک: اتاقک ، عروسک ، شهرک
15 – بن ماضی + ن : کشتن ، مردن ، پریدن
16- صفت + ا : گرما ، درازا ، پهنا
یادآوری: ساخت صفت های مشتق مانند اسم مشتق است
مركب: واژه اي كه از دو تكواژ آزاد يا بيشتر تشكيل مي شود مانند : ((چهارراه)) ((خوش رنگ))
برخی از اسم های مرکب:
1- اسم + اسم: رخت خواب ، شتر مرغ
2- صفت + اسم : چهل چراغ ، سفید رود ، خوش رنگ
3-اسم + بن مضارع :گوش مال ، گل فروش ، نمک پاش
4- اسم+ بن ماضی : کار کرد ، رهاورد ، دست برد
اشتقاق كلمه ها در زبان فارسي از راه افزودن پيشوند ميانوند و پسوند به كلمه هاي ساده تر مي آيد. همان طور كه گفتيم مشتق واژه اي است كه در ساختمان آن يك تكواژ آزاد و دست كم يك وند اشتقاقي وجود دارد. اسم مشتق به چند روش ساخته مي شود:
× مشتق از فعل مثل : ورزش ديدار
× مشتق از صفت مثل : پهنا خوبي
× مشتق از اسم مثل : موشك چمنزار
× مشتق از ضمير ضمير + پسوند ( = حاصل مصدر ) مانند : مايي و مني
تكواژهاي دستوري يا وابسته دو نوع هستند : تكواژ هاي تصريفي و تكواژهاي اشتقاقي.
تكواژهاي تصريفي در معناي قاموسي واژه اي كه بدان مي پيوندند تغييري نمي دهند و فقط
از نظر دستوري به آن كمك مي كنند و موجب صرف واژه اصلي مي شوند. وندهاي تصريفي
كلمه مشتق نمي سازند. عمده اين تكواژها عبارتند از : ((ها)) و ((ان)) ( سنگ ها مردان))
((تر)) و ((ترين)) (بزرگ تر و بزرگ ترين) هاي نكره و وحدت (( بِ )) در مضارع التزامي و امر
(بروم بزن ) مي ( مي روم مي رفتم ) تكواژهاي ماضي ساز مانند : ((يد)) ( رسيد ) ((د))
( پرورد ) ((اد)) ( افتاد ) ((ت)) ( شكافت ) ((دست)) ( توانست ) شناسه ها مانند : ((آن))
( نشانه فعل سببي مثل خورانيد ) ((آ)) نشانه فعل دعايي مانند : بادا ((نَ)) نشانه نفي مانند
نَرو.
بعضي زبان شناسان ضماير اشاره و حروف اضافه ((را)) و مانند آن را نيز تكواژهاي دستوري مي نامند.
تكواژهاي اشتقاقي وقتي با تكواژهاي ديگر تركيب شوند در بارِ معنايي آن ها تاثير مي گذارند و
مفهومي تازه از آن ها ارائه مي دهند. اين قاعده زماني كملا صادق است كه جز ((وندي)) +
((پايه)) واژه جديدي بسازد و دگرگوني در مقوله يا معنا ايجاد كند. مثلا پسوند ((ي)) از صفت
اسم مي سازد و از اسم صفت يا پسوند ((چه)) با تغيير معناي باغ به باغچه واژه جديدي مي
سازد كه هر چند در همان مقوله اسم است امام خودِ آن اسم نيست بلكه مدلول آن است كه
تغيير كرده است. اغلب ((وندها)) تكواژهاي اشتقاقي هستند مث : ((نا)) ((زار)) ((گر)) و …
( نادان لاله زار كارگر).
نكته آخر اين كه اهل زبان پيشينه كلمه ها را در نظر نيم گيرند بلكه وضعيت امروزي آن ها را
مي بينند. مثلا كلمه هاي دشوار ( دشخوار ) سهراب ( سهرآب ) كوچه ( كوي چه ) مژه
( موي چه = موي ژه ) زمستان ( زم ستان ) و كلمه هايي مانند اين ها امروزه ساده به
حساب مي آيند
