مازندران مجموعه تاریخی عباس آباد؛ باغی حیرت آور بر روی آب و تپه

[T@NIN]

هرچند که شمال کشور به جنگل و دریای آن معروف است، اما امروز از مجموعه ای تاریخی که شکوه معماری ایران، در زمان صفوی را به نمایش گذاشته می گوییم. باغی ایرانی که در یونسکو به عنوان میراثی جهانی به ثبت رسیده و دریاچه ای مصنوعی که زیبایی درختان و تپه های اطراف را در دل خود قاب کرده. به بهشهر می رویم، به مجموعه تاریخی عباس آباد ...

می گویند محل تفریح و خوش گذرانی شاه عباس و شاه صفوی بوده که البته این روزها مرکزی توریستی شده برای افراد علاقه مند به تاریخ و طبیعت، تا بتوانند در میان درخت ها قدم زده و باقی مانده این بنا را کشف کنند و یا در دریاچه قایق سواری. بسیاری از شما، مجموعه تاریخی عباس آباد بهشهر را یا در عکس ها دیده اید یا از نزدیک، اما امروز فرصت خوبیست تا با این شاهکار معماری بیشتر آشنا شوید. مجموعه تاریخی عباس آباد دارای سد و برج کنترل جریان آب، بنای داخل دریاچه مصنوعی که احتمالا پایه ای برای کاخ روی آن بوده، برج های دیده بانی دو گانه به فاصله 175 متر در شرق دریاچه، محوطه سازی شمالی، صفه و محوطه سازی جنوبی، حمام مجموعه در جهت غرب صفه سازی شمالی است، که در ادامه مختصر توضیحاتی درباره آن ها می گوییم.

از معروفترین این بناها شروع می کنیم، همانی که در بیشتر عکس ها سوژه عکاس های خوش ذوق می شود و در میان دریاچه قرار دارد. " بنای چارطاقی " آجری رنگ، که در دریاچه خودنمایی می کند. بعد از بررسی های بسیار مشخص شده که هر چند بنا، پس از گذشت سال ها از ساخت سد، کاربردی تفریحی پیدا کرده اما در ابتدا کاربردی علمی و فنی داشته. ارتفاع آن 18 متر است و اگر در فصول بارندگی به اینجا بیابید تا سقف زیر است، اما در فصول گرم سال می توانید تمام قد تماشایش کنید.

اما مهم تر از بنای چهارطاقی، " باغ تاریخی عباس آباد " است که داستانش ناگفته مانده. باغی که بر روی شیب طبیعی تپه ها و در میان درختان ساخته شده و موسیقی از ریزش آب بر روی پلکان ها را به راه انداخته. معماری باغ، به عصر صفوی بر میگردد، که هنرمندانه و هوشمندانه انجام شده. آب بر روی سطوح شیب دار و پلکان های ساخته شده فرو می ریخته و روزگاری این باغ سراسر از شور زندگی بوده. در محوطه نیز، دو برج آجری به قطر 7 و ارتفاع 14 متر هم وجود دارد که از ملات ساروج ساخته شده اند.

از دریاچه هم نباید غافل شد، زیرا در زیبایی مجموعه نقش بسیاری داشته. دریاچه زیبایی که با تغییر فصول و تغییر رنگ برگ درختان، رنگ عوض می کند درواقع دریاچه ای دست ساز است، سدی مخزنی که با دانشی بی نظیر در آن دوران بوجود آمده. در نهایت برای نشان دادن دانش معماری بی نظیری که ایران، در آن دوران داشته است، از " حمام عباس آباد " می گوییم که با سیستم آبرسانی هوشمندانه اش، دمای محیط و آب قسمت های سربینه ( رختکن ) و گرمخانه که محل شستشو بوده را، به صورت جداگانه تامین می کرده. در واقع پشت این زیبایی نصفه کاره ای که از مجموعه دیده می شود، دانش و تجربه ی بسیاری قرار دارد که شایسته تحسین است. در ادمه عکس هایی زیبا از مجموعه را با هم می بینیم ...

 

[ATENA_A]

مقاله‌های مرتبط:

• آگهی فروش برای باغ جهانی عباس آباد!
  
  
• باغ پاسارگاد، مادر باغ‌های ایرانی
  
  
• باغ گلشن طبس ؛ بهشتی در دل کویر

باغ تاریخی عباس‌آباد از آثار باستانی استان مازندران است که در دامنه رشته‌کوه‌های البرز و در فاصله ۹ کیلومتری شهرستان بهشهر واقع شده است. این باغ یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین باغ‌های تاریخی ایران است که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این مجموعه تاریخی به دستور شاه عباس اول صفوی در سال‌های ۱۰۲۰ و ۱۰۲۱ ساخته شده است. وسعت این باغ غیر کویری ایران به ۵۰۰ هکتار می‌رسد. این مجموعه تاریخی شامل باغ،‌ دریاچه، حمام و ... است. باغ تاریخی عباس‌آباد یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌هایگردشگری طبیعی و تاریخی برای گردشگران ایرانی و خارجی است.

دریاچه
دریاچه طبیعی عباس‌آباد وسعتی بالغ بر ۱۰ هکتار دارد که در زمان آبگیری ارتفاع آب به ۱۸ متر می‌رسد. در میان مرکز دریاچه مصنوعی عباس‌آباد بهشهر بنایی آجری به شکل چهار طاقی وجود دارد که زمانی سطح فوقانی آن بستر بنایی با مصالح چوب و سقفی سفالی را تشکیل می‌داد. چهار طاقی مذکور در زمان آبگیری سد به زیر آب می‌رود و تنها سطح فوقانی آن بسان جزیره‌ای بیرون از آب قرار می‌گیرد. از شگفتی های این عمارت عدم وجود پله آجری در بنا و اطراف چهار طاقی است. آب دریاچه از آب‌های زمستانی اطراف تامین می‌شود که با کمک کانال‌های جمع‌آوری به دریاچه ریخته و در تابستان جهت آبیاری شالیزارهای برنج و تامین آب روستاهای اطراف مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

 

[ATENA_A]

احتمالا عمارت میان دریاچه در ابتدا برای مقاوم‌سازی سد ایجاده شده بود و بعدها به آن کاربری تفریح داده‌اند.جهت کاربری تفریحی عمارت داخل استخر، دسترسی به آن از طریق یک پل چوبی اسکله مانند که در جهت شمال بنای مذکور ایجاد کرده بودند، امکان‌پذیر می‌‌شد. اما بنای عمارت علاوه بر کاربردی تفریحی دارای کاربری علمی و فنی در سد سازی بوده‌است، چراکه از فشار آب جلوگیری می‌نماید و مانع از تخریب سد می‌شود. این دریاچه به دلیل دسترسی مناسب، آثار باستانی، آب و هوای مناسب و بسیاری زیبایی‌های طبیعی دیگر از مکان‌های محبوب برای گردشگران است.

بیشتر بخوانید:

• دریاچه عباس آباد بهشهر؛ آشنایی با مقاصد تورهای طبیعت گردی ایران

باغ
باغ تاریخی عباس‌آباد، بر بالای تپه‌ای طبیعی احداث شده است، بدین ترتیب که مهندسان دوره صفوی با بریدن تپه و ایجاد پله و صفه، باغی مطبق و پلکانی را ایجاد کرده و در بالاترین قسمت تپه اقدام به عمارت‌سازی کردند. این باغ بر اساس شواهد بدست آمده، یکی از بی‌نظیرترین باغ‌های ایرانی است.

در حال حاضر باغ عباس‌آباد مهم‌ترین باغ غیر کویری ایران محسوب می‌شود
معماری در باغ و باغ‌سازی کاملا به صورت قرینه انجام پذیرفته که سبب زیبایی آن شده است. مهندسان و معماران دوره صفوی با احداث باغ به روش پلکانی و مطبق و همچنین با به‌کارگیری سطوح شیب‌دار و لوله‌های سفالی، علاوه بر زیبایی، موسیقی آب را در باغ ایجاد کرده‌اند که سبب آرامش افراد مستقر در باغ می‌شود. شاید برایتان جالب باشد که بدانید تاج محل و کاخ الحمرا نیز نمونه‌های باغ ایرانی هستند که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌اند.

سد
سد دریاچه با گنجایش ۶۰۰ هزار مترمکعب از نوع مخزنی است. این سد توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۷۴۵ در زمره آثار تاریخی و فرهنگی ایران قرار گرفته‌ و بنای آن از دوره صفویه در میان دره‌ای عمیق احداث شده است. مصالح عمده سازه مذکور، سنگ، آجر و ملاط ساروج است. سد سه دریچه خروجی دارد و در پشت آن پشت‌بندی قرار گرفته که دارای دو گونه کاربری است که به‌عنوان پشت‌بند سد و همچنین به عنوان مرکز تخلیه و چاه تخلیه آب محسوب می‌شود.

 

[ATENA_A]

منبع تامین‌کننده آب مخزن سد، آب سرچشمه است. مهندسان سازنده سد به گونه‌ای آن را طراحی کرده‌اند که هرگاه احساس می‌شد که مخزن سد، حداکثر آبگیری را انجام داد و انرژی پتانسیل آب در حال فشار بر روی دیوار سد است، آب از دریچه خروجی سد تخلیه نشود، زیرا در آن حالت تخلیه آب از دریچه، موجب تخریب بیشتر سد می‌شود. ساخت تونل زیرزمینی در زمان صفویه و مرتبط کردن آن به جرز مرکزی چهارطاقی عمارت و همچنین خارج کردن تونل در پایین دست دیواره سد، که در زمان ازدیاد فشار آب، امکان باز کردن دهانه کانال سرپوشیده وجود داشته، موجب شده که فشار آب از دیواره سد کاسته شده و به سمت مرکز، هدایت شود. بر بالای چهارطاقی آثار فواره و حوض موجود است. آبرسانی به این بنا از طریق لوله‌های سفالی که آب چشمه فرادست را به آنجا هدایت می‌کرد، انجام شده بود.

کاخ
در فاصله تقریبی ۲ کیلومتری شمال باغ بر بالای کوه مشرف بر دشت بهشهر و خلیج میانکاله، بقایای آثار معماری از دوره صفوی شناسایی شده است که به نظر می‌رسد محل احتمالی کاخ باغ بوده باشد. با توجه به موقعیت ساختاری بنای شناسایی شده بر بالای کوه و همچنین بدست آمدن سفال‌های پوشش بام لعابدار با لعاب‌های آبی، آبی فیروزه‌ای، سبز و قهوه‌ای و عدم دستیابی به بقایای معماری کاخ در کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه اصلی باغ، می‌توان گفت محل کشف‌شده مکان احتمالی کاخ پادشاهان صفوی در عباس آباد باشد.

بیشتر بخوانید:

• تالاب میانکاله؛ آشنایی با مقاصد تورهای طبیعت گردی ایران

حمام
در ضلع غربی باغ و متصل به آن و در سطحی پایین‌تر از باغ، بنای حمام تاریخی با زیر بنایی به وسعت ۱۶۰ متر مربع قرار دارد. بر اساس بررسی‌های به عمل آمده، پوشش سقف بنای حمام گنبدی شکل و مصالح عمده سازه آن آجر بوده و همچنین از تزیینات کاشی و ملاط ساروج در آن استفاده شده است. هر حوض در فضای سربینه حمام تاریخی عباس‌آباد بهشهر دارای دو سیستم آبرسانی آب سرد و آب گرم بوده که از اهمیت های تاریخی این مکان است.

گرمخانه
در واقع فضای گرمخانه محل شستشو و استحمام بوده که در ضلع جنوب شرقی احداث شده است. بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، فضای گرمخانه بنای حمام تاریخی عباس‌آباد دارای حوض‌های متعدد بوده است. حوض‌های متعدد در بنای این حمام، بیان‌کننده رعایت بهداشت و عدم استفاده از خرانه به صورت عمومی است. علاوه بر مورد فوق و با توجه به خاکبرداری‌های انجام شده، مشخص شده که فضای گرمخانه مزین به کاشی با لعاب‌هایی به رنگ‌های مختلف بوده است.

 

[ATENA_A]

گلباغ
محوطه گلباغ یا ایستگاه توزیع آب به فاصله ۶۰۰ متری از باغ واقع شده است. این گلباغ در حقیقت در ادامه یک شیب قرار داشته به نحوی که، شیب را بریده و آن را به صورت یک سطح تقریبا صاف در آورده‌اند. آب چشمه به محوطه فوق هدایت می‌شده، سپس با گردش در حوض‌های متعدد به یک آرامش و تصفیه می‌رسید و بعد از آن به پیروی از سطح شیبدار و همچنین لوله‌های سفالی به سمت باغ اصلی حرکت می‌کند. وسعت منطقه گلباغ در حدود ۳۵۰۰ متر مربع است و بر اساس بقایای معماری برج محوطه گلباغ در دوره صفویه، به لحاظ اهمیت در امر آبرسانی، توسط نگهبانانی محافظت شده است.

برج آجری

در این مجموعه دو برج آجری به قطر ۷ متر و به ارتفاع ۱۴ متر از دوران صفویه به یادگار مانده است. مصالح عمده سازه مذکور، ملاط ساروج و آجر است. با توجه به ساختار دو بنای برج که بر روی محور آبرسانی قرار دارند، می‌توان گفت که برج‌ها صرفا عملکرد نگهبانی نداشته و با توجه به اختلاف ارتفاع محوطه گلباغ نسبت به باغ، دو برج در واقع برای جلوگیری از ضربات قوچی شکل سیالات، توسط مهندسان دوره صفویه مد نظر قرار گرفته‌اند.

آسیاب آبی
آسیاب مذکور به فاصله تقریبی ۵ کیلومتری جنوب باغ در میان دو رود پر آب احداث شده است. مصالح عمده تشکیل‌دهنده سازه فوق سنگ، آجر و ملات ساروج است. راه دسترسی به آسیاب از طریق یک جاده سنگ‌فرش امکان‌پذیر می‌شود. نحوه کارکرد بنای فوق بدین طریق است که آب از طریق کانال سرپوشیده به سمت کانال روباز آجری هدایت شده، سپس با یک شیب تقریبا مناسب به سمت چرخ آسیاب حرکت کرده و موجب به حرکت درآمدن پره‌های چرخ می‌شده است. مهندسان دوره صفوی با احداث آسیاب آبی در محل مورد نظر، از انرژی آب بیشترین بهره را برای به حرکت در آوردن چرخ‌های آسیاب بـرده‌اند.