kiya dokht
کاربر نگاه دانلود
مصطکی از دیدگاه طب سنتی ایران و طب نوین
=========================
تک نگار زیر تنها جهت مطالعه و افزایش معلومات عمومی است و به صورت خلاصه نوشته شده. هیچگاه خود را از توصیههای پزشک محروم نسازید.
نام سنتی: مصطکی (1)
نام عربی:مصطکی، عَلِک رومی (1،2)
نام عمومی: mastic tree (2،3،4)
نام علمی: Pistacia lentiscus L. (2،3،4،9)
وجه تسمیه: کلمه mastic از لغتی یونانی به معنای «به هم ساییدن دندان ها» یا «جویدن» مشتق شده است. (5)
خانواده: Anacardiaceae، پسته (2،3،6)
بخش مورد استفاده: صمغ اولئوگام رزین آن امروزه بیشترین کاربرد را دارد هرچند که در طب سنتی سایر بخش ها هم مورد استفاده قرار می گرفته است. (1،6)
ریخت شناسی
مصطکی درختچه ای تا ارتفاع 4 متر است. شاخه های ناهمواری دارد و برگ ها دارای 14 زوج پرگچه هستند. گل های مجتمع آن ابتدا سبزرنگ و بعد قرمز می شوند. با شکاف تنه درخت ذرات اولئوگام رزینی آن در معرض هوا سفت می شود و به شکل اجسام کوچک، شیشه ای، تقریباً کروی به رنگ زرد متمایل به قرمز و با بوی خوشبوی تربانتین استخراج می گردد. (2،6)
پراکنش مصطکی در جهان و ایران
این گیاه در مناطقی همچون شمال آفریقا (مثل مصر، لیبی، مراکش، تونس و الجزیره)، غرب آسیا (مانند لبنان، سوریه و ترکیه) و جنوب شرقی و جنوب غربی اروپا (مثل جزایر قناری اسپانیا، قبرس، آلبانی، یوگسلاوی سابق، یونان، ایتالیا، فرانسه و پرتقال) می روید و بومی ایران نیست. (6،7)
تاریخچه
این گیاه در مصر به شکل بخور خوشبوکننده و جهت مومیایی کردن مردگان مورد استفاده قرار می گرفت. همچنین به عنوان نگهدارنده و خوشبوکننده دهان کاربرد داشت. دیوسکوریدوس در یونان باستان و کریستف کلمب در سال 1493، به روغن مصطکی اشاره کرده اند و امروزه همچنان صمغ مصطکی به عنوان عطر و طعم دهنده در نوشیدنی ها و آدامس های یونانی به کار می رود. (2،8)
خواص مصطکی از دیدگاه طب سنتی
در کتاب مخزن الادویه عقیلی خراسانی گونه ای از مصطکی مرغوب دانسته شده که سفید، خوشبو، صاف و شفاف و کمی شیرین باشد، هنگام جویدن به دندان بچسبد، به حدی نرم باشد که ساییده نشود، خود درخت آن را به بیرون تراوش کرده باشد و با خراش بیرون نیامده باشد و هرچه بزرگ تر باشد مرغوب تر است. (1)
طبیعت: گرم و خشک در دوم (1،9،10)
افعال و خواص: دارای افعال ملطف، محلل، جالی، قابض و مقوی قوا و اعضای رئیسه (مغز، قلب و کبد) است. از دیدگاه طب سنتی دارای خواص متنوعی می باشد که بعضی از مهم ترین آن ها عبارتند از:
جویدن آن با برگ صبر جاذب رطوبات و بلغم ها از مغز و کام و زبان است.
آشامیدن آن رفع کننده سردرد بارد و نزله های بارد است.
به رفع سرگیجه، سرفه بلغمی و خلط خونی کمک می کند.
بوییدن آن و استنشاق آن با روغن زنبق جهت وسواس به کار می رود.
با کندر جهت تقویت یادگیری و حدت ذهن به کار می رود.
جهت تورم معده، روده ها، مقعد و کبد مفید است.
به هضم، افزایش اشتها و کاهش نفخ کمک می کند.
جویدن یا مالیدن پودر آن بر روی دندان جهت استحکام دندان، لثه، تسکین درد، ایجاد خوشبویی و کاهش رطوبات زبان و مغز و تقویت معده به کار می رود.
آشامیدن مخلوط پودرشده 1 درم مصطکی (3.2 گرم) با 2 درم (حدود 6.5 گرم) شکر در آب، ملین، ضد نفخ، مقوی معده و دفع کننده اخلاط غلیظ بلغمی است.
آشامیدن و نطول مصطکی جهت شکستگی استخوان، کوفتگی اعضا، ضربه و صدمه به کار می رود.
هم آشامیدن و هم طلای آن برای شفافیت صورت و زیبایی چهره به کار می رود.
ضماد برگ درخت، جهت برآمدگی مقعد و رحم حادث از سردی نافع است. (1،9،10)
مضر و مصلح: مصطکی مضر مثانه است و مصلح آن خیسانیدن آن در سرکه انگوری به مدت 1 شبانه روز و سپس خشک کردن آن و استفاده به تنهایی یا همراه با کتیرا است. قند، صمغ عربی، مغز گردو و گشنیز را هم جزء مصلحات گفته اند. (1)
بدل: هم وزن آن کندر، یا 1.5 برابر آن علک البطم (سقز) و در تقویت معده و کبد هم وزن آن اذخر است.
میزان مصرف در طب رایج و سنتی
در طب سنتی مقدار مصرف روزانه آن تا یک مثقال (4.5 گرم) است. (1)
صمغ مصطکی در درمان زخمها با دوز روزانه 1 گرم مورد مطالعه قرار گرفته است. محصولات تجاری مختلف وجود دارند از جمله Mastika دارای 250 میلی گرم صمغ در یک کپسول است. راهنمای تجویز دوز سازنده، مصرف دهانی 4 کپسول قبل از زمان خواب یا با معده خالی به مدت 4 هفته و به دنبال آن دوز نگهدارنده 2 کپسول در روز برای ثابت نگهداشتن سلامتی مجرای گوارشی را توصیه کرده است. (8)
ترکیبات مهم
بخش اسانس آن دارای آلفا و بتا پی نن، میرسن و کاریوفیلن می باشد. بخش رزینی آن آلفا و بتا ماستیکورزین ها، ماستی سین، ماستیک اسید، ماستیکورزن و تانن دارد. این محتویات بر حسب زمان و منطقه برداشت متفاوت است. (2،8)
کاربرد مصطکی در تجارت
صمغ مصطکی در تجارت به شکل چسب، در حفاظت از شیشه ها، ظروف چینی، استخوان، چوب و فلزات کاربرد دارد. همچنین در نوشیدنی های الکلی و غیرالکلی، در بعضی ترکیبات و عطرهای آرایشی و در دندان پزشکی به عنوان ماده پرکننده و در خمیردندان ها مورد استفاده قرار می گیرد. صمغ به طور سنتی در آدامس های جویدنی و جلوگیری از خشکی لب کاربرد داشته است. (2،8)
خواص مصطکی در گیاه درمانی
باید توجه داشت که مصطکی با توجه به محل کشت و نو یا کهنه بودن آن، کمیت و کیفیت مواد مؤثره متفاوتی داشته و بر روی خواص اثر می گذارد. (2)
کاربرد دارویی و پزشکی مصطکی متنوع است. مطالعات آزمایشگاهی برون¬تنی مثبتی در مورد اثرات صمغ، مواد مؤثره¬ی جداشده از صمغ مصطکی یا فرآورده های ساخته شده از گیاه، بر ضد سرطان (مثل سلول های سرطانی روده بزرگ، داخل عروق، لوسمی، پروستات)، میکروب ها (مانند بعضی سوش های باکتریایی گرم مثبت، گرم منفی، قارچ-ها و مواد بیماری زای کشاورزی) و ترمیم زخم های جراحی و زخم (های دستگاه گوارش) نشان داده شده است. مطالعات همچنین کاربرد آن را به عنوان آنتی اکسیدان و حشره کش، درمان کلسترول بالا، بیماری کرون، دیابت و پرفشاری خون نشان دادند. به هر حال، آزمایش های بالینی نشان دهنده این کاربردها اندک است. (8)
بعضی مطالعات بالینی انجام شده در مورد مصطکی
• خواص ضد باکتری صمغ مصطکی بر ضد باکتری های بیماری زایی مثل استرپتوکوکوس موتانس و لاکتوباسیلی که عمدتاً ایجاد پوسیدگی دندان می کنند انجام شد. صمغ مصطکی در مقایسه با دارونما خواص ضدباکتری استرپتوکوکوس موتانس در 25 فرد با لثه سالم نشان داد. مطالعه دیگری همین نتایج را در مورد مهار رشد لاکتوباسیلی در بزاق افرادی که ارتدنسی می کردند نشان داد. (8)
• یک مطالعه مقایسه ای نشان داد چسب صمغ مصطکی (ماستیسول) همراه با نوار چسب ¬های جراحی در مقایسه با 4 روش دیگر بخیه زنی، بهترین اثر را نشان دادند. همچنین چسب صمغ مصطکی حساسیت و تغییر رنگ پوستی کمتر و ترمیم بیشتری در مقایسه با تنتور بنزوئین بعد جراحی نشان داد. (8)
• در یک مطالعه ی بالینی کنترل شده و دوسوکور به 38 بیمار دچار زخم دوزادهه، روزانه 1 گرم مصطکی به مدت 2 هفته تجویز شد. در آندوسکوپی انجام شده در مقایسه با دارونما اثرات درمان زخم دیده شد. (8)
• بیمارانی که پودر مصطکی مصرف می کردند کاهش کلسترول تام، کاهش LDL، کاهش نسبت کلسترول تام به HDL و کاهش سطح گلوکز را نشان دادند. (8)
• در یک مطالعه 4 هفته ای، اثربخشی کپسول های مصطکی (6 عدد کپسول 370 میلی گرمی مصطکی در روز) به 18 بیمار با بیماری کرون ملایم تا متوسط مورد بررسی قرار گرفت. 8 نفر گروه کنترل و 10 نفر گروه درمانی بودند. مصطکی در تنظیم عوامل واسطه ای التهابی مثل انترلوکین 6، سی.آر.پی. و اکسیداتیو استرس مؤثر واقع شده بود. این روش درمانی در 7 بیمار از 10 بیمار اثرات تسکینی ایجاد کرد. (8)
عوارض جانبی و سمیت
عمده عوارض جانبی مربوط به حساسیت بیش از اندازه به گونه های گیاه یا واکنش های آلرژی زا است. (8)
در مصرف دوز خوراکی رایج عارضه جانبی خاصی گزارش نشده است. (2)
عمده سمیت مربوط به مصطکی مربوط به واکنش های حساسیت زا است. گرده گیاه منبع اصلی واکنش های حساسیت زا است. کودکان مصرف کننده مصطکی ممکن است دچار اسهال شوند.
یک مطالعه 13 هفته ای با دوز سمی در موش های صحرایی تغییراتی در مقادیر عوامل خونی شامل افزایش گلبول سفید و تعداد پلاکت ها نشان داد. افزایش در پروتئین تام، آلبومین و کلسترول تام هم گزارش شد. وزن کبدی به صورت وابسته به دوز افزایش پیدا کرد و در دوز بالا کاهش وزن بدن گزارش شد. به طور جالبی بعضی مطالعات، اثرات حفاظت کبدی در دوز بالا از عصاره آبی گزارش دادند در حالی که بقیه اثرات سمیت کبدی نشان دادند. (8)
تداخلات دارویی و غذایی
به خوبی شناخته نشده است. (8)
مصرف در بارداری و شیردهی
کمبود اطلاعات در مورد بی¬ خطری و اثربخشی در دوران بارداری و شیردهی وجود دارد. (8)
منع و احتیاطات مصرف
در افراد با حساسیت بیش از اندازه با هر گونه اجزاء صمغ مصطکی و نیز حساسیت به گرده مصرف نشود. (8)
