Diba
کاربر نگاه دانلود
- عضویت
- 2015/04/15
- ارسالی ها
- 86,552
- امتیاز واکنش
- 46,640
- امتیاز
- 1,242
اصطلاحا چیزی که به نام موسیقی سنتی در زبان امروز ما و اهل موسیقی رایج است، مجموعهای است از گوشهها و دستگاهها، نغمهها و آوازهایی که زندهیاد میرزاعبدالله جمعآوری کرده و آن، چیزهایی است که در تهران نواخته شده. والا موسیقی ایران بزرگ، مجموعهای است از آنچه که ما امروز موسیقی سنتی یا ردیف میشناسیم، به اضافهی موسیقیهای محلی و مقامی همهی شهرها و روستاهای ایران بزرگ. آوازهای ایرانی از سه قسمت تشکیل شدن: یکی دستگاه، دیگری نغمه و آن یکی گوشه. اگر موسیقی ایران را مملکتی تصور کنیم، دستگاه را استان، نغمه را شهر و گوشه را به خانه میتوان تعبیر کرد. آوازهای بزرگ را دستگاه مینامند و معمولا موسیقی ایران را شامل هفت دستگاه و پنج آواز میدانند. دستگاهها از این قرار: ماهور، همایون، سهگاه، چهارگاه، شور، نوا، راستپنجگاه. (این طبقهبندی چهل پنجاه سالی است که متداول شده و امروز هم متداول هست.) و پنج آواز: ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی که از متعلقات دستگاه شور هستند و آواز اصفهان که بعضی آنرا جزء شور و برخی از متعلقات همایون دانستهاند. باید گفت که هر کدام این دستگاهها دارای لحن و شخصیتی خاصی هستند و تسلط برآنها و درک هر کدام، از راه سماع آسان تر هست.
تعریف دستگاه
دستگاه در موسیقی ایرانی، عبارت است از یک توالی از پردههای مختلف موسیقی ایرانی که انتخاب آن توالی حس و شور خاصی را به شنونده انتقال میدهد.
این روزها با شنیدن کلمه ی دستگاه ممکن است یک سیستم،ساختمان یا هر وسیله ی دیگه ای در ذهنمان تداعی شود ولی با کمی دقت متوجه می شویم که این کلمه از دو تکواژ تشکیل شده:
دست+گاهدستگاه يعني محل و طرز قرار گرفتن انگشت هاي دست نوازنده روي دسته ساز در "گاه"، موقع يا در نوبتي معين. (شايد واژه پوزيسيون در سازهاي زهي نيز ، همين معنا رو برساند).
واژهٔ پهلوی "دستان" در موسیقی دوران ساسانیان نیز به گونهای موسیقی که با دست اجرا میشود، اشاره میکند.
هر دستگاه موسیقی ایرانی، توالیی از پرده های مختلف موسیقی ایرانی است که انتخاب آن توالی حس و شور خاصی را به شنونده انتقال میدهد. هر دستگاه از تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شدهاست و معمولاً بدین شیوه ارایه میشود که از درآمد دستگاه آغاز میکنند، به گوشه اوج یا مخالف دستگاه در میانه ارایه کار میرسند، سپس با فرود به گوشههای پایانی و ارایه تصنیف و سپس رنگی اجرای خود را به پایان میرسانند.
دستگاه به آوازي بايد اطلاق شود که طرز بستن درجات گام آن و فواصل جزء آن شباهت به گام ديگر نداشته باشد. مثلا وقتي که مي گوييم دستگاه ماهور ، منظور نشان دادن کليد ملودي هاي مختلفي است که از گام بزرگ تشکيل مي گردد.
در هر دستگاه دو نوع آواز اصلي و فرعي مي توان داشت که در همان گام است منتها از نت ديگر غير از تنيک شروع مي شود و يا به نت هاي ديگر گام اهميت داده مي شود ؛ مثل داد،آذربايجاني و غـيره. اما آواز فـرعي ، آوازي است که از دستگاه هاي ديگر قرض شده و بايد حتما به وسيله فـرودي مراجعت به دستگاه پايه بنمايد؛ مثل دلکش ، مواليان و غـيره . آوازهاي ايراني را به سه قسمت متمايز مي توان تقسيم نمود : دستگاه ، نغـمه و گوشه
اگر موسيقي ايران را مملکتي فرض کنيم، دستگاه را ولايت و نغمات را شهر و گوشه ها را خانه تعبير مي نماييم.
شرط دستگاه بودن آن است که از حيث گام داراي چهارم و پنجم درست بوده و ضمنا در فواصل بين نت ها نيز مستقل باشد يعني شباهت به گام ديگري نداشته باشد . اين نوع را مي توان دستگاه گفت زيرا قابل اين است که داراي نغمه ها و گوشه هاي مختلف باشد.
موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه است که همچنین پنج آواز هم از متعلقات آنها به شمار میروند:
- دستگاه شور
- آواز ابوعطا
- آواز افشاری
- آواز بیات ترک
- آواز دشتی
- دستگاه سهگاه
- دستگاه چهارگاه
- دستگاه همایون
- آواز اصفهان
- دستگاه ماهور
- دستگاه نوا
- دستگاه راستپنجگاه
يک دستگاه موسيقي از نظر قالب ، قطعه اي کامل است و مانند سونات و سنفوني داراي قواعد و قسمتهاي مختلفي است که با ساز و آواز اجرا مي شود .
در موسيقي غربي ، معمولآ قطعاتي که به وسيله ساز يا ارکستر نواخته مي شود با موسيقي آوازي فرق دارد.
اما در دستگاه موسيقي ايراني ، آواز قسمت اصلي و مرکزي موسيقي است و قسمتهاي پيشين آواز (پيش درآمد و چهار مضراب) و قسمتهاي بعدي آواز (تصنيف و رنگ) در حقيقت به طور مقدمه يا خاتمه موسيقي ، به آن بستگي دارد.
دستگاهها و آوازها جایگزین مقام های پیشین ایران است .
تغییر سیستم مقامی را می توان به احتمال از سده ی یازده هجری به بعد دانست
