nadiya_m
مدیر بازنشسته
پیشرفت های اقتصادی و روابط پیچیده تجاری که در دهه های اخیر حاصل شده، در روابط بین افراد چه در داخل و چه در خارج کشور موثر بوده است.
عدم دقت یا زیاده روی، ممکن است تاجر را با وضعی مواجه کند که نتواند تعهدات خود را انجام دهد. در این صورت کسانی که به تاجر اعتماد کرده اند، با ورشکستگی او ممکن است خود نیز دچار مشکل شوند. اگر ورشکستگی تاجر در نتیجه حوادث و اتفاق هایی باشد که با نحوه عملکرد او بی ارتباط باشد، قوانین جاری با چنین تاجری مدارا می کند تا از این موقعیت و دشواری خلاص شود ولی چنانچه ورشکستگی تاجر بر اثر سوء استفاده یا تقلب و تزویر باشد، با او برخورد شدیدی خواهد شد
تعریف ورشکستگی
ورشكستگی در لغت به معنای درماندگی در كسب و تجارت می‌باشد و حالت بازرگانی است كه در تجارت زیان دیده و بدهی او بیش از دارائی‌اش می‌باشد.
ورشكستگی در اصطلاح حقوق تجارت حالت تاجری است كه از پرداخت دیون خود متوقف شود یعنی نتواند تعهدات تجاری خود را عملی كند.
توقف از پرداخت دین مستلزم حالت اعسار نیست زیرا ممكن است تاجر اموالی بیش از دیون خود داشته باشد ولی فعلاً نتواند دیون خود را بدهد مثلاً اموال او در رهن غیر باشد یا مبلغی از اموال خود را به صندوق دادگستری سپرده باشد.
اقسام ورشكستگی
با توجه به مواد 549، 541 و 412 قانون تجارت سه نوع ورشكستگی وجود دارد:
الف) ورشكستگی عادی؛ كه تاجر بر اثر عوامل خارجی یا حوادث غیر مترقبه بدون تقصیر یا تقلب متوقف گردد.
ب) ورشكستگی به تقصیر؛ که به واسطه تقصیر و خطای تاجر، حاصل می‌شود و از جمله جرایم غیر عمدی است.
(مطابق ماده 671 قانون مجازات اسلامی، مجازات ورشكسته به تقصیر از شش ماه تا دو سال حبس است)
قانون تجارت برای ورشكستگی به تقصیر دو حالت تعیین كرده است؛ در حالت اول، دادگاه برای صدور حكم جزایی و تعیین مجازات برای ورشكسته به تقصیر مختار است، ولی در حالت دوم صدور حكم جزایی الزامی است.
مواد 541 و 542 قانون تجارت موارد اختیاری و الزامی صدور حكم جزایی در ورشكسته به تقصیر را مقرر كرده است.
ج) ورشكستگی به تقلب؛ به خاطر سوء نیت و حیله و تقلبی كه تاجر به كار بـرده مجرم شناخته شده و به دلالت ماده 549 قانون تجارت، جهت تعیین مجازات ورشكسته به تقلب باید به قانون جزا مراجعه كنیم. (ماده 670 قانون مجازات اسلامی، مجازات ورشكسته به تقلب را 1 تا 5 سال حبس مقرر كرده است)
شرایط ورشكستگی
1. تاجر یا شركت تجاری بودن.
2. داشتن اهلیت قانونی برای اشتغال به تجارت؛ پس اگر شخص محجوری كه اهلیت انجام امور مالی را ندارد به تجارت اشتغال ورزد و دچار عدم توانایی در تأدیه قروض شود، ورشكسته محسوب نمی‌شود.
اگر قبل از ورشکستگی، شخصی اوراق تجاری مانند چک، سفته برات و... به او داده باشد که وجه آن را وصول و به حساب صاحب سند نگاه دارد یا به مصرف معینی برساند و وجه اوراق مزبور وصول یا پرداخت نشده باشند (در حالی که اسناد عیناً در حین ورشکستگی در نزد تاجر ورشکسته موجود بانشد)، صاحبان آنها می توانند عین اسناد را باز پس گیرند
3. ورشكستگی تنها به اعمال تجارتی تعلق دارد.
4. دیون مربوط به معاملات تجارتی باشد و الّا دیون غیر تجارتی مستلزم توقف نیست مگر این كه موجب اختلال در امور تجارتی گردد.
5. عدم پرداخت دین در نتیجه ناتوانی از تأدیه آنها باشد و الا صرف عدم پرداخت مانند نكول براتی مستلزم ورشكستگی نیست.
6. لازم نیست دارائی تاجر كمتر از بدهی او باشد بلكه اگر (به هر دلیل) نتواند بدهی خود را بپردازد، ورشكسته است.
اعلام ورشکستگی
ورشکستگی باید به موجب حکم دادگاه اعلام شود و تا زمانی که دادگاه حکم ورشکستگی را صادر نکرده، ورشکستگی تاجر ثابت نمی شود. دادگاه عمومی محل اقامت تاجر صلاحیت رسیدگی به این موضوع را دارد. اعلام ورشکستگی بر حسب تقاضای یک یا چند نفر از طلبکاران یا به تقاضای دادستان و یا حتی اظهار خود تاجر صورت می گیرد.
موضوعی که باید دادگاه در حکم خود به آن توجه کند. تعیین تاریخ توقف تاجر است. چه بسا حکم ورشکستگی تاجر در مورخ 30/1/1383 صادر شود ولی تاریخ توقف او از پرداخت بدهی اش در سال 1382 باشد از این رو دادگاه باید در حکم خود تاریخ توقف تاجر را معین کند و اگر در حکم معین نشده باشد. تاریخ توقف تاجر از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا تاجر از تاریخ توقف حق مداخله در اموال خود را ندارد.
اثر حکم ورشکستگی نسبت به طلبکاران ورشکسته
از تاریخ صدور حکم ورشکستگی، بستانکاران ورشکسته مکلف اند خود را به مدیر تصفیه یا اداره تصفیه معرفی و مدارک مطالبات خود را تسلیم نمایند. تا طلب آنها ثابت شود. مدیر تصفیه یا اداره تصفیه موظف اند در جریان تصفیه در بعضی موارد از هیئت بستانکاران نظر بخواهند.
اثرحکم ورشکستگی نسبت به اشخاصی که مالی از آنها نزد ورشکسته به امانت است:
اگر قبل از ورشکستگی، شخصی اوراق تجاری مانند چک، سفته برات و... به او داده باشد که وجه آن را وصول و به حساب صاحب سند نگاه دارد یا به مصرف معینی برساند و وجه اوراق مزبور وصول یا پرداخت نشده باشند (در حالی که اسناد عیناً در حین ورشکستگی در نزد تاجر ورشکسته موجود بانشد)، صاحبان آنها می توانند عین اسناد را باز پس گیرند.
مال التجاره هایی که در نزد تاجر ورشکسته امانت بوده یا به نامبرده داده شده که به حساب صاحب مال التجاره به فروش برساند. مادام که عین آن به صورت کلی یا جزئی نزد تاجر ورشکسته موجود باشد با تاجر آنها را نزد شخص دیگری به امانت یا برای فروش گذارده باشد و موجود باشند. قابل استرداد است. اگر عین مال التجاره ای که تاجر ورشکسته به حساب شخص دیگری خریداری کرده موجود باشد. چنانچه قیمت آن پرداخت نشده باشد از طرف فروشنده، والا از طرف کسی که به حساب او آن مال خریداری شده قابل استرداد است.
ورشكستگی به تقلب؛ به خاطر سوء نیت و حیله و تقلبی كه تاجر به كار بـرده مجرم شناخته شده و به دلالت ماده 549 قانون تجارت، جهت تعیین مجازات ورشكسته به تقلب باید به قانون جزا مراجعه كنیم. (ماده 670 قانون مجازات اسلامی، مجازات ورشكسته به تقلب را 1 تا 5 سال حبس مقرر كرده است)
اثر حکم ورشکستگی در معاملات ورشکسته
چنانچه تاجر ورشکسته از تاریخ اطلاع از وضع خود، معامله ای انجام دهد. این معامله مورد سوء ظن و شک است زیرا او سعی می کند با انجام این گونه معاملات به وضع خود بهبود بخشد. در اینجا معاملات تاجر از سه حال خارج نیست: یا معامله قبل از تاریخ توقف یا بین این تاریخ و تاریخ صدور حکم ورشکستگی یا بعد از تاریخ صدور حکم ورشکستگی است و به طور کلی معاملات تاجر قبل از تاریخ توقف صحیح می باشد اما تاجری که عالم به توقف خود است، باید از تاریخ توقف، از کلیه معاملاتی که به زیان طلبکاران است خودداری نماید در غیر این صورت این معاملات باطل بوده و فاقد اثر خواهند بود.
اگر تاجر ورشکسته بعد از تاریخ صدور حکم ورشکستگی معامله ای انجام دهد نیز باطل می باشد مگر معاملاتی که به نفع طلبکاران بوده و اداره تصفیه نیز صحت آنها را اعلام کند.
آثار و نتایج حكم ورشكستگی
به طور خلاصه آثار ورشكستگی به قرار زیر است:
1. منع مداخله تاجر در اموال خود.
2. ممنوعیت از مداخله در دعاوی.
3. بطلان معاملات.
4. حال شدن دیون مؤجّل.
5. سقوط حق تعقیب انفرادی بستانكاران.
6. تأدیه و تأمین مطالبات.
7. سلب اعتبار.
8. محرومیت از برخی حقوق سیـاس*ـی اجتماعی.
9. مجازات ورشكسته در صورت صدور حكم ورشكستگی به تقصیر و تقلب.
عدم دقت یا زیاده روی، ممکن است تاجر را با وضعی مواجه کند که نتواند تعهدات خود را انجام دهد. در این صورت کسانی که به تاجر اعتماد کرده اند، با ورشکستگی او ممکن است خود نیز دچار مشکل شوند. اگر ورشکستگی تاجر در نتیجه حوادث و اتفاق هایی باشد که با نحوه عملکرد او بی ارتباط باشد، قوانین جاری با چنین تاجری مدارا می کند تا از این موقعیت و دشواری خلاص شود ولی چنانچه ورشکستگی تاجر بر اثر سوء استفاده یا تقلب و تزویر باشد، با او برخورد شدیدی خواهد شد
تعریف ورشکستگی
ورشكستگی در اصطلاح حقوق تجارت حالت تاجری است كه از پرداخت دیون خود متوقف شود یعنی نتواند تعهدات تجاری خود را عملی كند.
توقف از پرداخت دین مستلزم حالت اعسار نیست زیرا ممكن است تاجر اموالی بیش از دیون خود داشته باشد ولی فعلاً نتواند دیون خود را بدهد مثلاً اموال او در رهن غیر باشد یا مبلغی از اموال خود را به صندوق دادگستری سپرده باشد.
اقسام ورشكستگی
با توجه به مواد 549، 541 و 412 قانون تجارت سه نوع ورشكستگی وجود دارد:
الف) ورشكستگی عادی؛ كه تاجر بر اثر عوامل خارجی یا حوادث غیر مترقبه بدون تقصیر یا تقلب متوقف گردد.
ب) ورشكستگی به تقصیر؛ که به واسطه تقصیر و خطای تاجر، حاصل می‌شود و از جمله جرایم غیر عمدی است.
(مطابق ماده 671 قانون مجازات اسلامی، مجازات ورشكسته به تقصیر از شش ماه تا دو سال حبس است)
قانون تجارت برای ورشكستگی به تقصیر دو حالت تعیین كرده است؛ در حالت اول، دادگاه برای صدور حكم جزایی و تعیین مجازات برای ورشكسته به تقصیر مختار است، ولی در حالت دوم صدور حكم جزایی الزامی است.
مواد 541 و 542 قانون تجارت موارد اختیاری و الزامی صدور حكم جزایی در ورشكسته به تقصیر را مقرر كرده است.
ج) ورشكستگی به تقلب؛ به خاطر سوء نیت و حیله و تقلبی كه تاجر به كار بـرده مجرم شناخته شده و به دلالت ماده 549 قانون تجارت، جهت تعیین مجازات ورشكسته به تقلب باید به قانون جزا مراجعه كنیم. (ماده 670 قانون مجازات اسلامی، مجازات ورشكسته به تقلب را 1 تا 5 سال حبس مقرر كرده است)
شرایط ورشكستگی
1. تاجر یا شركت تجاری بودن.
2. داشتن اهلیت قانونی برای اشتغال به تجارت؛ پس اگر شخص محجوری كه اهلیت انجام امور مالی را ندارد به تجارت اشتغال ورزد و دچار عدم توانایی در تأدیه قروض شود، ورشكسته محسوب نمی‌شود.
اگر قبل از ورشکستگی، شخصی اوراق تجاری مانند چک، سفته برات و... به او داده باشد که وجه آن را وصول و به حساب صاحب سند نگاه دارد یا به مصرف معینی برساند و وجه اوراق مزبور وصول یا پرداخت نشده باشند (در حالی که اسناد عیناً در حین ورشکستگی در نزد تاجر ورشکسته موجود بانشد)، صاحبان آنها می توانند عین اسناد را باز پس گیرند
3. ورشكستگی تنها به اعمال تجارتی تعلق دارد.
4. دیون مربوط به معاملات تجارتی باشد و الّا دیون غیر تجارتی مستلزم توقف نیست مگر این كه موجب اختلال در امور تجارتی گردد.
5. عدم پرداخت دین در نتیجه ناتوانی از تأدیه آنها باشد و الا صرف عدم پرداخت مانند نكول براتی مستلزم ورشكستگی نیست.
6. لازم نیست دارائی تاجر كمتر از بدهی او باشد بلكه اگر (به هر دلیل) نتواند بدهی خود را بپردازد، ورشكسته است.
اعلام ورشکستگی
ورشکستگی باید به موجب حکم دادگاه اعلام شود و تا زمانی که دادگاه حکم ورشکستگی را صادر نکرده، ورشکستگی تاجر ثابت نمی شود. دادگاه عمومی محل اقامت تاجر صلاحیت رسیدگی به این موضوع را دارد. اعلام ورشکستگی بر حسب تقاضای یک یا چند نفر از طلبکاران یا به تقاضای دادستان و یا حتی اظهار خود تاجر صورت می گیرد.
موضوعی که باید دادگاه در حکم خود به آن توجه کند. تعیین تاریخ توقف تاجر است. چه بسا حکم ورشکستگی تاجر در مورخ 30/1/1383 صادر شود ولی تاریخ توقف او از پرداخت بدهی اش در سال 1382 باشد از این رو دادگاه باید در حکم خود تاریخ توقف تاجر را معین کند و اگر در حکم معین نشده باشد. تاریخ توقف تاجر از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا تاجر از تاریخ توقف حق مداخله در اموال خود را ندارد.
از تاریخ صدور حکم ورشکستگی، بستانکاران ورشکسته مکلف اند خود را به مدیر تصفیه یا اداره تصفیه معرفی و مدارک مطالبات خود را تسلیم نمایند. تا طلب آنها ثابت شود. مدیر تصفیه یا اداره تصفیه موظف اند در جریان تصفیه در بعضی موارد از هیئت بستانکاران نظر بخواهند.
اثرحکم ورشکستگی نسبت به اشخاصی که مالی از آنها نزد ورشکسته به امانت است:
اگر قبل از ورشکستگی، شخصی اوراق تجاری مانند چک، سفته برات و... به او داده باشد که وجه آن را وصول و به حساب صاحب سند نگاه دارد یا به مصرف معینی برساند و وجه اوراق مزبور وصول یا پرداخت نشده باشند (در حالی که اسناد عیناً در حین ورشکستگی در نزد تاجر ورشکسته موجود بانشد)، صاحبان آنها می توانند عین اسناد را باز پس گیرند.
مال التجاره هایی که در نزد تاجر ورشکسته امانت بوده یا به نامبرده داده شده که به حساب صاحب مال التجاره به فروش برساند. مادام که عین آن به صورت کلی یا جزئی نزد تاجر ورشکسته موجود باشد با تاجر آنها را نزد شخص دیگری به امانت یا برای فروش گذارده باشد و موجود باشند. قابل استرداد است. اگر عین مال التجاره ای که تاجر ورشکسته به حساب شخص دیگری خریداری کرده موجود باشد. چنانچه قیمت آن پرداخت نشده باشد از طرف فروشنده، والا از طرف کسی که به حساب او آن مال خریداری شده قابل استرداد است.
ورشكستگی به تقلب؛ به خاطر سوء نیت و حیله و تقلبی كه تاجر به كار بـرده مجرم شناخته شده و به دلالت ماده 549 قانون تجارت، جهت تعیین مجازات ورشكسته به تقلب باید به قانون جزا مراجعه كنیم. (ماده 670 قانون مجازات اسلامی، مجازات ورشكسته به تقلب را 1 تا 5 سال حبس مقرر كرده است)
اثر حکم ورشکستگی در معاملات ورشکسته
چنانچه تاجر ورشکسته از تاریخ اطلاع از وضع خود، معامله ای انجام دهد. این معامله مورد سوء ظن و شک است زیرا او سعی می کند با انجام این گونه معاملات به وضع خود بهبود بخشد. در اینجا معاملات تاجر از سه حال خارج نیست: یا معامله قبل از تاریخ توقف یا بین این تاریخ و تاریخ صدور حکم ورشکستگی یا بعد از تاریخ صدور حکم ورشکستگی است و به طور کلی معاملات تاجر قبل از تاریخ توقف صحیح می باشد اما تاجری که عالم به توقف خود است، باید از تاریخ توقف، از کلیه معاملاتی که به زیان طلبکاران است خودداری نماید در غیر این صورت این معاملات باطل بوده و فاقد اثر خواهند بود.
اگر تاجر ورشکسته بعد از تاریخ صدور حکم ورشکستگی معامله ای انجام دهد نیز باطل می باشد مگر معاملاتی که به نفع طلبکاران بوده و اداره تصفیه نیز صحت آنها را اعلام کند.
آثار و نتایج حكم ورشكستگی
به طور خلاصه آثار ورشكستگی به قرار زیر است:
1. منع مداخله تاجر در اموال خود.
2. ممنوعیت از مداخله در دعاوی.
3. بطلان معاملات.
4. حال شدن دیون مؤجّل.
5. سقوط حق تعقیب انفرادی بستانكاران.
6. تأدیه و تأمین مطالبات.
7. سلب اعتبار.
8. محرومیت از برخی حقوق سیـاس*ـی اجتماعی.
9. مجازات ورشكسته در صورت صدور حكم ورشكستگی به تقصیر و تقلب.
