کهگیلویه و بویراحمد چهارطاقی خیرآباد، یادگار عصر ساسانیان در گچساران

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مقاله‌های مرتبط:

• سد کوثر گچساران: یکی از زیباترین گردشگاه‌های جنوب
• در سفر به گچساران از کجا دیدن کنیم؟

چهارطاقی یا چهارتاقی، در معماری به کالبدی با زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی، متشکل از چهارپایه و یک طاق گنبدی روی آن، با چهار ورودی طاق‌دار گفته می‌شود. چهارطاقی را چهاردر، چهارقاپو و چهار دروازه نیز نامیده‌اند. چهار طاق یک نقش مربع دارد و عناصر اصلی تشکیل‌دهنده آن عبارتند از: یک جرز در هر یک از چهار گوشه نقشه مزبور، چهار قوس که چهار جرز را به هم متصل می‌کند، یک گنبد که به کمک یک گوشواره در بالای قوس‌ها ساخته می‌شود و یک درگاه که در هر یک از چهار ضلع بنا پس از خاتمه کار وجود دارد. کاربرد چهارطاقی در معماری غیرمذهبی، در ایجاد برخی سازه‌ها و بناها اغلب تشریفاتی است، از جمله این نوع تشریفات را در برپایی موقت چهارطاق به‌عنوان بخشی از آذین‌بندی در جشن‌ها را می‌توان دید.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]

چهاطاقی خیرآباد یا آتشکده چهارطاق در گچساران قرار دارد و سابقه آن به دوره ساسانیان می رسد

در ایران چهارطاقی‌های بسیاری از دوره باستان بر جای مانده که برخی هنوز برجا هستند و برخی نیز از بین رفته یا تبدیل به مسجد شده‌اند. یکی از این چهارطاقی‌ها، چهارطاقی خیرآباد یا آتشکده چهارطاق در گچساران است که اهمیت زیادی دارد. سابقه چارتاقی خیرآباد به دوره ساسانیان می‌رسد و در شهر گچساران در جاده بهبهان به دهدشت، در منطقه خیرآباد علیا قرار گرفته است. خیرآباد یا فروزک ناحیه‌ای گرمسیری با سابقه طولانی در تاریخ، واقع در جنوب غربی استان کهکیلویه و بویراحمد و تپه باستانی «ده‌وه» با قدمت حداقل ۵۰۰۰ سال در گچساران قرار دارد. گچساران شهری در جنوب غرب کهکیلویه و بویراحمد است که بخشی از ولایت فارس قدیم بود و در مقطعی کوتاه به همراه بهبهان به خوزستان الحاق شد. گچساران در سرشماری سال ۱۳۵ جمعیتی معادل ۳۲۴,۰۹۶ نفر دارد. این شهرستان که ۴ کیلومتر مربع وسعت دارد به بام نفت ایران نیز شهرت دارد.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]

چهارطاقی خیرآباد محلی برای انجام مراسم مذهبی یک نیایشگاه و عبادتگاه و مکانی برای تشخیص روزهای تقویمی فصلی بوده است

چهارطاقی خیرآباد در ساحل رود خیرآباد و در کنار بازمانده‌های پل ساسانی خیرآباد قرار دارد. هر چهارپایه و چهارطاق این بنا سالم هستند، اما گنبد بنا در طول زمان فرو ریخته و از بین رفته است. مصالح اصلی به کار رفته در ساخت این بنا، سنگ، گچ و لاشه است که در طول صدها سال گنبد بزرگ و حجیم بنا را حفظ کرده است. چهارطاقی خیرآباد با چهار فیل‌گوش پوشیده و طاق روی آن احیا شده است. علاوه بر این، در اطراف چهارطاقی، تاسیسات دیگری نیز دیده می‌شود. همچنین در بررسی‌های باستان‌شناسی روی تپه اطراف، در عمق حدود ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متری تپه‌ها، سوخته‌هایی بدست آمده که به نظر می‌رسد علاوه بر آتشکده چهارطاقی و انجام مراسم مذهبی در آن، بر فراز تپه‌ها نیز گودال‌هایی برای افروختن آتش تعبیه شده است.

عکس از
[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]

آندره‌گدار باستان‌شناس بزرگ، روی این چهارطاقی تحقیقاتی انجام داد. مطابق تحقیقات وی، چهارطاقی خیرآباد در مسیر جاده تاریخی و باستانی فارس به خوزستان قرار دارد. گدار این راه را که چهارطاقی مشرف بر آن است، جاده شاهی می‌داند. طول اضلاع بیرونی چهارطاقی ۱۱٫۰۷ متر، ابعاد درونی زیر گنبد ۶٫۲۶ متر، ارتفاع طاق‌ها تا زیر قوس ۴٫۵ متر، ارتفاع تا منشوری از کف ۶٫۷۰ متر و از کف تا آخرین نقطه باقی مانده به گنبد ۹٫۲۰ متر است. طول هر ستون یا پایه طاق ۳٫۶۰ متر و جنس بنا از سنگ و گچ است. گنبد این بنا به شکل گردچین ساخته شده و پایه‌های آن با سنگ‌های چکش‌کاری شده و فضای زیر گنبد با خطوط هندسی ساده تزیین شده‌اند.

طرح چهارطاقی خیرآباد با دیگر چهارطاقی‌های ایران متفاوت است و محور اصلی آن رو به جایگاه خورشید است
در روایات تاریخی در مورد فلسفه ساخت چهارطاقی خیرآباد آمده است که اردشیر بابکان در آخرین جنگ خود با اردوان پنجم وی را در دشت رامهرمزشکست داد. به همین مناسبت بناهای یادمانی در طول این مسیر می‌سازد. عده‌ای بر این باورند که چهارطاقی خیرآباد از جمله بناهای یادمانی اردشیر است. مشخصه‌های خورشیدی چهارطاقی خیرآباد به‌طور خاص و جالب طراحی شده‌اند. طرح چهارطاقی خیرآباد با دیگر چهارطاقی‌های ایران متفاوت است و محور اصلی آن رو به جایگاه طلوع خورشید است و در انقلاب زمستانی قرار دارد.

پرتوهای نور خورشید بامدادی در آغاز فصل زمستان در امتداد محور بنا می‌تابند و امتداد خطوط همه سایه‌ها در بیرون و درون بنا با یکدیگر موازی است. برای تشخیص اعتدالین و نیز انقلاب تابستانی، خط دیدهای سه‌گانه‌ای طراحی و در بنا بکار بسته شده است؛ به‌طوریکه فرا رسیدن بهار، تابستان و پاییز را می‌توان از سه خط توامان و جداگانه در این چهارطاقی مشاهده کرد. بنابراین می‌توان گفت که این چهارطاقی دارای کاربرد تقویمی نیز بوده و برای تشخیص روزهای نجومی سال نیز استفاده می‌شده است.


[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]


چهارطاقی خیرآباد در اثر بارندگی‌های شدیدی که در سال ۱۳۷۰ و زمین‌لرزه‌ایی که در این سال به وقوع پیوست، دچار صدماتی از ناحیه پایه‌ها و بدنه شد. علاوه بر این، گذشت زمان سبب شد که شکاف‌های بزرگی در سقف و پایه‌های بنا ایجاد شد. از این رو در شهریور ۱۳۹۰، مرمت‌کنندگان وابسته به اداره میراث فرهنگی استان کهکیلویه و بویراحمد پایه‌های بنا را با ملات سیمان بازسازی کردند که سبب آسیب رسیدن به اصالت معماری بنا شد.

عکس از سایت دانا

چهارطاقی خیرآباد یکی از زیباترین بناهای تاریخی گچساران است که بخشی از تاریخ و تمدن ساسانیان را در این منطقه به نمایش می‌گذارد. بازدید از این اثر تاریخی، می‌تواند برای علاقه‌مندان به تاریخ و تمدن باستانی ایران در عهد ساسانیان بسیار جذاب باشد. چهارطاقی‌ها معمولا از نگاه مردم، مکان‌هایی مذهبی و عبادتگاه تلقی می‌شوند به همین دلیل در ذهن مردم دارای جنبه‌های قداست‌گونه بوده و بسیار مورد احترام هستند. اگر از استان کهکیلویه بویراحمد و شهرستان گچساران گذر کردید، حتما سری به این چهارطاقی یادگار ساسانی بزنید.

برای رسیدن به این بنا باید حدود ۵۰ کیلومتر در راه گچساران به بهبهان پیش بروید و به راهی فرعی در سمت راست جاده بپیچید که به‌سوی روستای خیرآباد علیا می‌رود. پس از پشت سر نهادن حدود ۱۰ کیلومتر از این راه، یک چهارطاقی زیبا را در کنار چپ جاده خواهید دید که رودخانه زلال و خروشان خیرآباد به همراه بازمانده‌های پلی باستانی در مجاورت آن قرار دارند. اگر در فصل بهار به دیدن این چهارطاقی بروید، طبیعت اطراف آن به دلیل سرسبز بودن زیباتر و چشم‌نوازتر خواهد بود. این اثر تاریخی جذاب در تاریخ دوم اسفند ۱۳۲۷ با شماره ثبت ۳۷۱ به‌عنوان یکی از آثار تاریخی ایران، ثبت ملی شد.


[/HIDE-THANKS]