اخترشناسی هخامنشی

[آیدا.ف]

بررسی هایی که روی رصد خانه خورشیدی نقش رستم صورت گرفت و نیز کتیبه های میخی اختر شناسی که از ۲۵۰۰ سال پیش و همزمان با عصر هخامنشی به دست آمده است نشان میدهد که هیچیک از آگاهی هایی که تا اینجا درباره حرکت های خورشیدی بیان شد از دیدگاه دانشمندان آن زوزگار پنهان نبوده است.



اخترشناسان ۲۵۰۰ سال پیش قاعده های حرکت خورشید ماه و سیاره ها و ستارگان و دوره های ساروسی را استخرج کرده بودند و پدیده های آسمانی از قبیل خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی را پیش بینی می کردند و در کتیبه ای از زمانداریوش اول حتیمحل دیده شدن آن تشخیص داده شده اشت. کاری که امروزه در ایران تنها از عمده چند تن از دانشمندان اختر شناس بر می آید. دانشمندانی که جانشین اخترشناس بزرگ هخامنشی((نابوریمانو))هستند. کتیبه ها نشان می دهند که در سال های میان ۵۲۹-۵۲۲ پیش از میلاد و همزمان با پادشاهی کمبوجیه فعالیت علمی او آغاز شد و کتیبه معروف ((کمبوجیه۴۰۰)) در رصد ماه و مشتری و زهره و زحل و مریخ(ناهید و کیوان و بهرام)یادگار دانش خلاقه اوست.



کتیبه ها حاکی از آنست که در سالهای ۵۴۰-۴۴۰ پیش از میلاد و همزمان با نیمه نخستین دوره هخامنشی (۵۰۰-۲۳۰ پ.م) دانش اختر شناسی به حدی از پیشرفت خود رسیده بوده است که در همه سرزمین های تابعه ایران هخامنشی تاثیرو گسترش شگرف داشته است. در مصر موجب تجدید حیات و شکوفایی نجوم و هندسه می شودو دانشمندی ایرانی در زمان داریوش اول به مصر اعزام و مامور تشکیل و تاسیس فرهنگ سراها و تجدید سازماغن کتابخانه ها و بنیاد های علمی در مصر می شود.



گزارش های یونانی از قرن ششم پیش از میلاد حاکی از سفرهای دانشمندان یونانی به ایران است. در میان این گروه نام((فیثاغورث))نیز به چشم می خورد. اینان در انتقال دانش و اندیشه از شرق به غرب نقشی قابل توجه دهشته اند. به گزارش هردوت این گروه گروه مفهوم قطب ها و آفتاب سنج و تقسیم دوازده گانه روز و شب و کارکردن با رصدخانه خورشیدی و ساعت خورشیدی را با خود به یونان بردند و در اسپارت آفتاب سنج یا رصد خانه ای خورشیدی ساختند که علاوه بر اعتدال های بهاری و پاییزی و انقلاب های تابستانی و زمستانی ساعات روز را هم نشان می دادند.



در سال ۵۳۰ پیش از میلاد و همزمان با آغاز پادشاهی کمبوجیه دانش اخترشناسی در بابل و در میاندورود(بین النهرین) شکوفا شد.در این دوره نظریه های ماه و سیاره ها و نظام کبیسه کردن سال استخراج می شود و برای رصد اجرام آسمانی تلاش های بسیار صورت می پذیرد. رصد مشتری که در زمان کمبوجیه آغاز شده بود منجر به تدوین نظریه حرکت سیاره مشتری شد که در زمان داریوش اول منتشر گردید.نظریه های گردش زحل و مریخ به دنبال آن تنظیم و تدوین شد.



در زمان حمله اسکندر برادر زاده ارسطو تعدادی از متن های نجومی را به درخواست عمویش برای او به یونان گسیل داشت اما اسکندر و جانشینانش متن هایی را که پیش بینی ها و محاسبه ها در آ» برایشان اهمیت داشت گزینش و رونویسیمی کردند و بقیه کتیبه ها که از نظر ایشان بی فیده و بی ارزش بوده است به نابودی کشیده شدند. پس از اسکندر بنا های علمی به معبد و کاهنان دینی به اداره امور آن گمارده شدند. اختر شناسی و پیش بینی گردش اجرام آسمانی تبدیل به غیب گویی و رمالی و فال بینی شد دانشمندان از کرسی های علمی خود پایین کشیده شدند و آنانی که خودرا واسطه میان زمین و آسمان می دانستند بر آن جیگاه پر ارج تکیه زدند و دریغا که گروهی از مردمان ساده اندیش نیز دوام و استحکام آنان را فراهم ساختند.ساده دلانی که گمان می کردند بین زندگی روز مره خودو گردش کوکب ها ارتباطی وجود دارد و سرنوشت زندگی آینده خود را از این فریب کاران جویا می شدند و کاهنان نیز کهخود را نماینده نیروهای آسمانی معرفی می کردند چه ستم ها و چه سوئ استغاده هایی که از این مردم بخت برگشته نکردند و نبردند. و در این میان بیشتر از همه ستمی بود که به جان و روان دانشمندان و به دانش و فرهنگ ایران زمین رسید.



بررسی رصدخانه خورشیدی نقش رستم این نظریه قدیمی که آغاز سال هخامنشی روز اول مهر ماه بوده است را تایید میکند. سال هخامنشی سال خورشیدی حقیقی و از اعتدال پاییزی تا اعتدال پاییزی بعدی بوده است. جشن یزرگ آنان جشن مهرگان بوده است که در اول مهر ماه و همزمان با جشن های سال نو و یا پیرو گاهشماری اوستایی در روز مهر از ماه مهر انجام می شده است. سازو کار های دقیقی برای سنجش نزدیک شدن و آغاز سال نو در رصد خانه خورشیدی نقش رستم طرهحی و تعبیه سده است.



پس از مهرگان جشن نوروز بزرگ ترین جشن سالیانه آنان بوده است. آفتاب سنج های رصدخانه نقش رستم همچنین ای واقعیت مهم را نشان می دهد که بر خلاف عقیده رایج ایرانیان باستان از واحد هفته استفاده می کرده ان.