ԼƠƔЄԼƳ
کاربر نگاه دانلود
اصلاح و تقویت زیرساخت‌های فرهنگی- اجتماعی، اولویت دکتر سحابی بود
عكس: مهدی حسنی، شرق
١٢سال از درگذشت دکتر یدالله سحابی، از بنیانگذاران نهضت آزادی و از مبارزان علیه رژیم پهلوی می‌گذرد اما هنوز می‌توان درخصوص وجوه شخصیتی، دوره‌های زندگی، خدمات، رفتار و منش او سخن گفت. سحابی تنها بر نسل خود تاثیرگذار نبود بلکه همواره تفکرات او در این چندسال مورد بازخوانی قرار گرفته و شاید بتوان افکار بخش اعظمی از فعالان نسل حاضر را- مستقیم یا غیرمستقیم- وامدار تفکرات و آموزه‌های این مرد دانست. دکتر سحابی را می‌توان انسانی چند وجهی دانست: از سویی فعال در امور تعلیم و تربیت، در سویی دیگر زمین‌شناسی قابل، نو‌اندیش دینی، فعال سیـاس*ـی و مذهبی و فردی فرهنگی است، اما اگر بخواهیم به‌صورت کلی نگاهی به زندگی وی داشته باشیم، دو بُعد فرهنگی و سیـاس*ـی ایشان بیش از ابعاد دیگر به چشم می‌آید. با این حال نمی‌توان از ابعاد و بارزه‌های دیگر در تعلیم و تربیت و چهره آکادمیک او چشم‌پوشی کرد.
با مهندس محمد توسلی از یاران نزدیک به دکتر یدالله سحابی و نخستین شهردار تهران پس از انقلاب درخصوص وجوه مختلف بنیانگذار نهضت آزادی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
آشنایی شما با دکتر سحابی به چه زمانی برمی‌گردد؟
من با نام ایشان در دوران تحصیل در دبیرستان رهنما آشنا شدم که فرزند ایشان نیز در آنجا تحصیل می‌کرد و مرحوم دکتر سحابی عضو انجمن اولیا و مربیان مدرسه بودند. اما در سال ١٣٣٥ پس از ورود به دانشکده فنی دانشگاه تهران و شروع فعالیت در انجمن اسلامی دانشجویان در عرصه‌های فعالیت فرهنگی و اجتماعی افتخار آشنایی و در مواردی همکاری با ایشان را داشتم. در سال ١٣٤٠ که نهضت آزادی ایران تاسیس شد تا آخرین روزهای حیات ایشان همراهی و ارتباط نزدیکی با ایشان داشتم. حضور و نحوه سلوک ایشان در نهادهای فرهنگی و اجتماعی برای ما یک الگو بود. ایشان در عمل به ما درس اخلاق دموکراتیک و کار جمعی می‌دادند. ایشان و سایر پیشگامان، مهندس بازرگان و آیت‌الله طالقانی در جلسات همکاری‌های جمعی از جمله در شورای مرکزی نهضت برای خودشان بیش از یک رای ساده قایل نبودند و تابع تصمیمات جمعی بودند. در برخی موارد در جلسات با وجود اینکه پیشنهادی مطرح می‌شد که مخالف بودند، اما وقتی به تصویب اکثریت می‌رسید به رای جمع احترام می‌گذاشتند و برای اجرایی‌کردن آن مصوبه تلاش می‌کردند، این خصوصیت را شما در کمتر اشخاصی می‌توانید سراغ بگیرید که برای اجرایی‌کردن برنامه‌هایی که خود موافق نباشند تلاش کنند. اما هیچ‌گاه ما از مهندس بازرگان و دکتر سحابی نشنیدیم و ندیدیم که بگویند چون ما رای نداده‌ایم، همراهی و همکاری نمی‌کنیم. روحیه بالایی که در کار جمعی داشتند، برای همه ما الگو بودند.
دکتر سحابی در زندگی سیـاس*ـی و اجتماعی خود دوره‌های مختلفی از جمله قبل از انقلاب، دوران زندان، حضور در دولت موقت، نمایندگی مجلس و... را سپری کرده است، به نظر شما در هر دوره چه تغییراتی می‌توان در عملکرد ایشان دید؟
از جمله ویژگی‌های برجسته دکتر یدالله سحابی و یاران دیرین ایشان مهندس مهدی بازرگان و آیت‌الله طالقانی بهره‌مندی از دیدگاه و مواضع سیـاس*ـی عموما منسجم و هماهنگ در طول حدود ٦٠ سال فعالیت فرهنگی، اجتماعی و سیـاس*ـی آنان است. از شهریور ١٣٢٠ تا سال ١٣٤٠ فعالیت‌هایشان در عرصه فرهنگی و اجتماعی متمرکز بود. ایشان در این سال‌ها زیر ساخت‌های فرهنگی و اجتماعی را پایه‌گذاری کردند. آنان با مراجعه به سرچشمه زلال وحی و شناخت آموزه‌های اصیل اسلامی، فرهنگ بومی و تاریخ کشور و همچنین تجربه بشری به این انسجام فکری و استواری مواضع سیـاس*ـی در طول چند دهه حیات سیـاس*ـی خویش نایل شده‌اند. این ویژگی را قرآن با واژه «قول سدید» که مخصوص مومنین و پرواپیشگان است، معرفی می‌کند (نساء/٩ ـ احزاب ٧٠)
دکتر سحابی و یاران دیرین آن مرحوم بر پایه شناخت و بینش تاریخی خویش معضل تاریخی ایران را حضور فرهنگ دیرین استبدادی دانسته‌اند. مهندس بازرگان در مدافعات دادگاه نظامی سال ١٣٤٣ با عنوان «چرا با استبداد مخالفیم» زمینه‌ها و پیامدهای حضور فرهنگ استبدادی را در ایران به تحلیل کشانده و دلایل و موانع توسعه ایران را به رغم بهره‌مندبودن از سرمایه‌های ارزشمند انسانی و منابع غنی طبیعی، برشمرده است. سلوک این پیشگامان، در سال‌های پیش و پس از انقلاب، از جمله در دولت موقت و عملکرد مجلس اول، منعکس است، همواره آرمان‌های آزادی، حاکمیت ملت، کرامت انسانی (حقوق بشر) و حاکمیت قانون را مورد تاکید قرار داده‌اند. این بزرگواران اختیار و آزادی و رهایی انسان را عین فضیلت عدالت و پیش‌نیاز عدالت اقتصادی می‌دانستند. برای دستیابی به این اهداف ابتدا برای اصلاح و تقویت زیرساخت‌های فرهنگی- اجتماعی، برنامه‌ریزی و تلاش کرده‌اند که این امر تا آخرین روزهای حیاتشان ادامه داشته است. در مقاطع حساس تاریخی نیز برای اصلاح ساختارهای سیـاس*ـی اقدام کرده‌اند.
به نظر شما مهم‌ترین ویژگی و بارزه‌های شخصیتی دکتر سحابی چیست؟
به نظر بنده مهم‌ترین شاکله‌های شخصیتی دکتر یدالله سحابی را باید در «ایمان، توکل، تقوی و عمل صالح» (به تعبیر قرآن) توصیف کرد. این خصوصیات در اخلاق و رفتار ایشان در عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی ایشان بروز و ظهور پیدا کرده است. برای زنده‌یاد دکتریدالله سحابی دو یادنامه، یکی در زمان حیات ایشان به کوشش آقای محمد ترکمان و دومین یادنامه پس از درگذشت آن مرحوم به کوشش آقای علی اکرمی به چاپ رسیده است. برای آشنایی با این «اسوه اخلاق و سلوک اجتماعی» که به‌درستی عنوان دومین یادنامه را به خود اختصاص داده است، می‌توان این دو اثر ارزنده را مطالعه کرد و از آموزه‌های زندگی پربار آن مرحوم بهره گرفت. آنچه به نظر بنده در شخصیت دکتر سحابی برجستگی خاصی دارد بیش از جنبه‌های علمی و فعالیت‌های سیـاس*ـی و اجتماعی آن مرحوم، ایمان و خلوص دینی ایشان است. بر اساس این نوع نگرش دینی دور از شرک و خرافه است که ایشان و همراهانشان مهندس بازرگان و طالقانی و ادامه‌دهندگان راه آن بنیانگذاران، عمل صالح خود را در مقاطع مختلف برگزیده‌اند و در طول بیش از ٦٠ سال خدمات فرهنگی، اجتماعی و سیـاس*ـی از انسجام فکری و خدماتی برخوردار بوده‌اند و بر تحولات اجتماعی ایران تاثیرگذار بوده‌اند. ایمان و خلوص دینی از دکتر سحابی شخصیتی ساخته که در زندگی شخصی منظم و منضبط و پرکار و در عرصه خدمت‌رسانی به مردم صادق و بی‌منت بوده و با نگاه راهبردی به تامین نیاز واقعی مردم یعنی توسعه انسانی پرداخته و اندوخته خود را نیز وقف ادامه خدمات فرهنگی و اجتماعی کرده است. در عرصه فعالیت اجتماعی و سیـاس*ـی برخوردار از روحیه کار جمعی و به‌جای هدف‌گیری قدرت و منافع فردی و گروهی به دنبال حاکمیت ارزش‌ها و اصلاح جامعه بود. بیشترین تساهل و مدارا را با مردم داشت و همواره به خدا و آخرت توکل و توجه داشت و مقاوم و استوار چون کوه می‌ایستاد.
می‌توان دکتر سحابی را معلم اخلاق در سیاست و سلوک اجتماعی نامید، ایشان توانست اخلاق را با سیاست پیوند دهد. به نظر شما عملکرد افرادی که وظیفه پاسداری از این میراث را برای خود قایل بودند، در انتقال تجربه و آشنایی اخلاق و مسلک ایشان چگونه است؟
به نظر بنده بازخوانی ابعاد مختلف شخصیت‌هایی نظیر دکتر سحابی که با رعایت اخلاق، سلوک انسانی و اعتدال برای توسعه پایدار و پیشرفت کشور به صورت راهبردی و هماهنگ منشأ خدمات گسترده‌ای بوده‌اند، می‌تواند برای تقویت هویت ملی و دینی جوانان کشور بسیار مفید و آموزنده باشد. بر این پایه برای پاسداری از این ارزش‌ها در مرحله اول باید خودمان را با زمینه‌ها و فرآیند شکل‌گیری شخصیت این بزرگان آشنا و متخلق سازیم و سپس دیگران را دعوت به این خصوصیات کنیم.
دکتر سحابی را سیاستمداری چندوجهی می‌نامند. وجوه ایشان از نظر شما چیست؟
شاید بتوان خروجی زندگی اجتماعی دکتر سحابی را در دو بخش ایجابی توسعه انسانی و سلبی رفع موانع توسعه انسانی خلاصه کرد. در بخش ایجابی زمینه‌سازی برای آموزش و توسعه فرهنگ در جامعه دغدغه اصلی دکتر سحابی را به خود اختصاص داده است. خدمات آموزشی در سطوح مختلف، ایجاد نهادهای آموزشی و عضویت در نهادهای سیاستگذار در عرصه آموزش و فرهنگ پاسخگوی این بخش از دغدغه دکتر سحابی است. اما در بخش سلبی دغدغه دکتر سحابی رفع موانع «توسعه انسانی» است.
از این‌رو بخش قابل‌توجهی از زندگی دکتر یدالله سحابی به تلاش‌های سیـاس*ـی و مبارزه با استبداد شاهنشاهی در سال‌های قبل از انقلاب و پاسداری از اصول و آرمان‌های اصیل انقلاب در سال‌های پس از انقلاب اختصاص یافته است. مروری بر نطق‌های قبل از دستور مجلس اول و نامه‌های آن مرحوم و حمایت از جنبش اصلاحات و صدور بیانیه حمایت از سیدمحمد خاتمی در انتخابات هشتمین دوره ریاست جمهوری (٨٠/٢/١٤) و... نمونه‌هایی از تلاش‌های جمعی و فردی آن مرحوم بوده است.
اگر خاطره‌ای از ایشان دارید لطفا بگویید.
طبیعی است که در طول سالیان همکاری نزدیک خاطرات زیادی در رابـ ـطه با ایشان داشته باشم. در اینجا به دو خاطره اکتفا می‌کنم. دکتر سحابی و مهندس بازرگان حدود ٦٠ سال همکاری و فعالیت مشترک با یکدیگر داشتند و در این عرصه احترام متقابل فراوانی برای هم قایل بودند. دکتر اگرچه زیاد اهل سخنرانی و اهل قلم نبودند اما همواره برای گفتمان مهندس بازرگان احترام قایل بودند و اندیشه ایشان را مورد تمجید قرار می‌دادند. یکی از نمونه‌های بارز اخلاق جمعی ایشان بعد از درگذشت مهندس بازرگان در نهضت آزادی اتفاق افتاد. در آخرین جلسه شورای مرکزی نهضت که قبل از سفر مهندس بازرگان انجام شد و ایشان به نوعی آخرین توصیه‌ها یا وصیتشان را بیان کردند، بر این نکته پای فشردند که به خرد جمعی متکی باشید حتی اگر من هم نباشم کار جمعی را ادامه دهید. قاعدتا انتظار این بود که بعد از درگذشت مهندس بازرگان، دکترسحابی با توجه به سابقه و سن و سالشان دبیرکل نهضت آزادی باشند. اما در اولین جلسه بعد از درگذشت مهندس، دکتر سحابی شخصا آقای دکترابراهیم یزدی را برای دبیرکلی پیشنهاد کردند و خودشان هم به ایشان رای دادند. بعد از آن هم برای اهداف جمعی تلاش کردند.
عكس: مهدی حسنی، شرق
.jpg)
١٢سال از درگذشت دکتر یدالله سحابی، از بنیانگذاران نهضت آزادی و از مبارزان علیه رژیم پهلوی می‌گذرد اما هنوز می‌توان درخصوص وجوه شخصیتی، دوره‌های زندگی، خدمات، رفتار و منش او سخن گفت. سحابی تنها بر نسل خود تاثیرگذار نبود بلکه همواره تفکرات او در این چندسال مورد بازخوانی قرار گرفته و شاید بتوان افکار بخش اعظمی از فعالان نسل حاضر را- مستقیم یا غیرمستقیم- وامدار تفکرات و آموزه‌های این مرد دانست. دکتر سحابی را می‌توان انسانی چند وجهی دانست: از سویی فعال در امور تعلیم و تربیت، در سویی دیگر زمین‌شناسی قابل، نو‌اندیش دینی، فعال سیـاس*ـی و مذهبی و فردی فرهنگی است، اما اگر بخواهیم به‌صورت کلی نگاهی به زندگی وی داشته باشیم، دو بُعد فرهنگی و سیـاس*ـی ایشان بیش از ابعاد دیگر به چشم می‌آید. با این حال نمی‌توان از ابعاد و بارزه‌های دیگر در تعلیم و تربیت و چهره آکادمیک او چشم‌پوشی کرد.
با مهندس محمد توسلی از یاران نزدیک به دکتر یدالله سحابی و نخستین شهردار تهران پس از انقلاب درخصوص وجوه مختلف بنیانگذار نهضت آزادی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
آشنایی شما با دکتر سحابی به چه زمانی برمی‌گردد؟
من با نام ایشان در دوران تحصیل در دبیرستان رهنما آشنا شدم که فرزند ایشان نیز در آنجا تحصیل می‌کرد و مرحوم دکتر سحابی عضو انجمن اولیا و مربیان مدرسه بودند. اما در سال ١٣٣٥ پس از ورود به دانشکده فنی دانشگاه تهران و شروع فعالیت در انجمن اسلامی دانشجویان در عرصه‌های فعالیت فرهنگی و اجتماعی افتخار آشنایی و در مواردی همکاری با ایشان را داشتم. در سال ١٣٤٠ که نهضت آزادی ایران تاسیس شد تا آخرین روزهای حیات ایشان همراهی و ارتباط نزدیکی با ایشان داشتم. حضور و نحوه سلوک ایشان در نهادهای فرهنگی و اجتماعی برای ما یک الگو بود. ایشان در عمل به ما درس اخلاق دموکراتیک و کار جمعی می‌دادند. ایشان و سایر پیشگامان، مهندس بازرگان و آیت‌الله طالقانی در جلسات همکاری‌های جمعی از جمله در شورای مرکزی نهضت برای خودشان بیش از یک رای ساده قایل نبودند و تابع تصمیمات جمعی بودند. در برخی موارد در جلسات با وجود اینکه پیشنهادی مطرح می‌شد که مخالف بودند، اما وقتی به تصویب اکثریت می‌رسید به رای جمع احترام می‌گذاشتند و برای اجرایی‌کردن آن مصوبه تلاش می‌کردند، این خصوصیت را شما در کمتر اشخاصی می‌توانید سراغ بگیرید که برای اجرایی‌کردن برنامه‌هایی که خود موافق نباشند تلاش کنند. اما هیچ‌گاه ما از مهندس بازرگان و دکتر سحابی نشنیدیم و ندیدیم که بگویند چون ما رای نداده‌ایم، همراهی و همکاری نمی‌کنیم. روحیه بالایی که در کار جمعی داشتند، برای همه ما الگو بودند.
دکتر سحابی در زندگی سیـاس*ـی و اجتماعی خود دوره‌های مختلفی از جمله قبل از انقلاب، دوران زندان، حضور در دولت موقت، نمایندگی مجلس و... را سپری کرده است، به نظر شما در هر دوره چه تغییراتی می‌توان در عملکرد ایشان دید؟
از جمله ویژگی‌های برجسته دکتر یدالله سحابی و یاران دیرین ایشان مهندس مهدی بازرگان و آیت‌الله طالقانی بهره‌مندی از دیدگاه و مواضع سیـاس*ـی عموما منسجم و هماهنگ در طول حدود ٦٠ سال فعالیت فرهنگی، اجتماعی و سیـاس*ـی آنان است. از شهریور ١٣٢٠ تا سال ١٣٤٠ فعالیت‌هایشان در عرصه فرهنگی و اجتماعی متمرکز بود. ایشان در این سال‌ها زیر ساخت‌های فرهنگی و اجتماعی را پایه‌گذاری کردند. آنان با مراجعه به سرچشمه زلال وحی و شناخت آموزه‌های اصیل اسلامی، فرهنگ بومی و تاریخ کشور و همچنین تجربه بشری به این انسجام فکری و استواری مواضع سیـاس*ـی در طول چند دهه حیات سیـاس*ـی خویش نایل شده‌اند. این ویژگی را قرآن با واژه «قول سدید» که مخصوص مومنین و پرواپیشگان است، معرفی می‌کند (نساء/٩ ـ احزاب ٧٠)
دکتر سحابی و یاران دیرین آن مرحوم بر پایه شناخت و بینش تاریخی خویش معضل تاریخی ایران را حضور فرهنگ دیرین استبدادی دانسته‌اند. مهندس بازرگان در مدافعات دادگاه نظامی سال ١٣٤٣ با عنوان «چرا با استبداد مخالفیم» زمینه‌ها و پیامدهای حضور فرهنگ استبدادی را در ایران به تحلیل کشانده و دلایل و موانع توسعه ایران را به رغم بهره‌مندبودن از سرمایه‌های ارزشمند انسانی و منابع غنی طبیعی، برشمرده است. سلوک این پیشگامان، در سال‌های پیش و پس از انقلاب، از جمله در دولت موقت و عملکرد مجلس اول، منعکس است، همواره آرمان‌های آزادی، حاکمیت ملت، کرامت انسانی (حقوق بشر) و حاکمیت قانون را مورد تاکید قرار داده‌اند. این بزرگواران اختیار و آزادی و رهایی انسان را عین فضیلت عدالت و پیش‌نیاز عدالت اقتصادی می‌دانستند. برای دستیابی به این اهداف ابتدا برای اصلاح و تقویت زیرساخت‌های فرهنگی- اجتماعی، برنامه‌ریزی و تلاش کرده‌اند که این امر تا آخرین روزهای حیاتشان ادامه داشته است. در مقاطع حساس تاریخی نیز برای اصلاح ساختارهای سیـاس*ـی اقدام کرده‌اند.
به نظر شما مهم‌ترین ویژگی و بارزه‌های شخصیتی دکتر سحابی چیست؟
به نظر بنده مهم‌ترین شاکله‌های شخصیتی دکتر یدالله سحابی را باید در «ایمان، توکل، تقوی و عمل صالح» (به تعبیر قرآن) توصیف کرد. این خصوصیات در اخلاق و رفتار ایشان در عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی ایشان بروز و ظهور پیدا کرده است. برای زنده‌یاد دکتریدالله سحابی دو یادنامه، یکی در زمان حیات ایشان به کوشش آقای محمد ترکمان و دومین یادنامه پس از درگذشت آن مرحوم به کوشش آقای علی اکرمی به چاپ رسیده است. برای آشنایی با این «اسوه اخلاق و سلوک اجتماعی» که به‌درستی عنوان دومین یادنامه را به خود اختصاص داده است، می‌توان این دو اثر ارزنده را مطالعه کرد و از آموزه‌های زندگی پربار آن مرحوم بهره گرفت. آنچه به نظر بنده در شخصیت دکتر سحابی برجستگی خاصی دارد بیش از جنبه‌های علمی و فعالیت‌های سیـاس*ـی و اجتماعی آن مرحوم، ایمان و خلوص دینی ایشان است. بر اساس این نوع نگرش دینی دور از شرک و خرافه است که ایشان و همراهانشان مهندس بازرگان و طالقانی و ادامه‌دهندگان راه آن بنیانگذاران، عمل صالح خود را در مقاطع مختلف برگزیده‌اند و در طول بیش از ٦٠ سال خدمات فرهنگی، اجتماعی و سیـاس*ـی از انسجام فکری و خدماتی برخوردار بوده‌اند و بر تحولات اجتماعی ایران تاثیرگذار بوده‌اند. ایمان و خلوص دینی از دکتر سحابی شخصیتی ساخته که در زندگی شخصی منظم و منضبط و پرکار و در عرصه خدمت‌رسانی به مردم صادق و بی‌منت بوده و با نگاه راهبردی به تامین نیاز واقعی مردم یعنی توسعه انسانی پرداخته و اندوخته خود را نیز وقف ادامه خدمات فرهنگی و اجتماعی کرده است. در عرصه فعالیت اجتماعی و سیـاس*ـی برخوردار از روحیه کار جمعی و به‌جای هدف‌گیری قدرت و منافع فردی و گروهی به دنبال حاکمیت ارزش‌ها و اصلاح جامعه بود. بیشترین تساهل و مدارا را با مردم داشت و همواره به خدا و آخرت توکل و توجه داشت و مقاوم و استوار چون کوه می‌ایستاد.
می‌توان دکتر سحابی را معلم اخلاق در سیاست و سلوک اجتماعی نامید، ایشان توانست اخلاق را با سیاست پیوند دهد. به نظر شما عملکرد افرادی که وظیفه پاسداری از این میراث را برای خود قایل بودند، در انتقال تجربه و آشنایی اخلاق و مسلک ایشان چگونه است؟
به نظر بنده بازخوانی ابعاد مختلف شخصیت‌هایی نظیر دکتر سحابی که با رعایت اخلاق، سلوک انسانی و اعتدال برای توسعه پایدار و پیشرفت کشور به صورت راهبردی و هماهنگ منشأ خدمات گسترده‌ای بوده‌اند، می‌تواند برای تقویت هویت ملی و دینی جوانان کشور بسیار مفید و آموزنده باشد. بر این پایه برای پاسداری از این ارزش‌ها در مرحله اول باید خودمان را با زمینه‌ها و فرآیند شکل‌گیری شخصیت این بزرگان آشنا و متخلق سازیم و سپس دیگران را دعوت به این خصوصیات کنیم.
دکتر سحابی را سیاستمداری چندوجهی می‌نامند. وجوه ایشان از نظر شما چیست؟
شاید بتوان خروجی زندگی اجتماعی دکتر سحابی را در دو بخش ایجابی توسعه انسانی و سلبی رفع موانع توسعه انسانی خلاصه کرد. در بخش ایجابی زمینه‌سازی برای آموزش و توسعه فرهنگ در جامعه دغدغه اصلی دکتر سحابی را به خود اختصاص داده است. خدمات آموزشی در سطوح مختلف، ایجاد نهادهای آموزشی و عضویت در نهادهای سیاستگذار در عرصه آموزش و فرهنگ پاسخگوی این بخش از دغدغه دکتر سحابی است. اما در بخش سلبی دغدغه دکتر سحابی رفع موانع «توسعه انسانی» است.
از این‌رو بخش قابل‌توجهی از زندگی دکتر یدالله سحابی به تلاش‌های سیـاس*ـی و مبارزه با استبداد شاهنشاهی در سال‌های قبل از انقلاب و پاسداری از اصول و آرمان‌های اصیل انقلاب در سال‌های پس از انقلاب اختصاص یافته است. مروری بر نطق‌های قبل از دستور مجلس اول و نامه‌های آن مرحوم و حمایت از جنبش اصلاحات و صدور بیانیه حمایت از سیدمحمد خاتمی در انتخابات هشتمین دوره ریاست جمهوری (٨٠/٢/١٤) و... نمونه‌هایی از تلاش‌های جمعی و فردی آن مرحوم بوده است.
اگر خاطره‌ای از ایشان دارید لطفا بگویید.
طبیعی است که در طول سالیان همکاری نزدیک خاطرات زیادی در رابـ ـطه با ایشان داشته باشم. در اینجا به دو خاطره اکتفا می‌کنم. دکتر سحابی و مهندس بازرگان حدود ٦٠ سال همکاری و فعالیت مشترک با یکدیگر داشتند و در این عرصه احترام متقابل فراوانی برای هم قایل بودند. دکتر اگرچه زیاد اهل سخنرانی و اهل قلم نبودند اما همواره برای گفتمان مهندس بازرگان احترام قایل بودند و اندیشه ایشان را مورد تمجید قرار می‌دادند. یکی از نمونه‌های بارز اخلاق جمعی ایشان بعد از درگذشت مهندس بازرگان در نهضت آزادی اتفاق افتاد. در آخرین جلسه شورای مرکزی نهضت که قبل از سفر مهندس بازرگان انجام شد و ایشان به نوعی آخرین توصیه‌ها یا وصیتشان را بیان کردند، بر این نکته پای فشردند که به خرد جمعی متکی باشید حتی اگر من هم نباشم کار جمعی را ادامه دهید. قاعدتا انتظار این بود که بعد از درگذشت مهندس بازرگان، دکترسحابی با توجه به سابقه و سن و سالشان دبیرکل نهضت آزادی باشند. اما در اولین جلسه بعد از درگذشت مهندس، دکتر سحابی شخصا آقای دکترابراهیم یزدی را برای دبیرکلی پیشنهاد کردند و خودشان هم به ایشان رای دادند. بعد از آن هم برای اهداف جمعی تلاش کردند.
