باغ نگارستان

[T@NIN]

قصر یا باغ نگارستان بین سال های 1222-1228 ه.ق. به فرمان فتحعلی شاه قاجار ، با هدف ایجاد یک مرکز ییلاقی- حکومتی در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد.
به دلیل وجود نقاشی ها و نگارگری های متعددی از فتحعلی شاه قاجار و درباریان او در ساختمان های مختلف، این باغ به نگارستانن شهرت یافت. این قصر باغ در روز اولیه خود دارای وسعت زیادی بوده است. به گونه ای که طبق اسناد قاجاری دروازه جنوبی آن در ضلع شمالی میدان بهارستان واقع بوده و از طریق شرق به دروازه شمیران از طرف غرب به خیابان صفی علیشاه منتهی می شده است.
در این قصر باغ عمارت ها و تالار های باشکوهی چون عمارت دلگشا، تالار سلام، تالار قلمدان و چندین حوضخانه و غیره برپا گردیده بود. باغ نگارستان رویدادهای تاریخی سیـاس*ـی فراوانی را به خود دیده است که از جمله می توان به قتل دولتمرد آزاده ایرانی "میرزا ابولقاسم فراهانی" به دست محمد شاه و عوامل او اشاره کرد.

در سال 1284 ه.ق. با اجرای طرح توسعه شهری ناصرالدین شاه، باغ نگارستان وارد محدوده شهر تهران شده و با کاسته شدن از اهمیت سیـاس*ـی آن در اختیار موسسات فرهنگی مختلف قرار می گیرد. در زمان سلطنت مظفرالدین شاه به تبعیت از اروپا نخستین مدرسه فلاحت و مدرسه صنایع مستظرفه به سرپرستی نقاش معروف محمد غفاری " کمال الملک" در این محل تاسیس گردید. به سال 1307 خورشیدی اعتماد الدوله قراگوزلو، وزیر فرهنگ ایران، باغ نگارستان را به عنوان محل دائمی دارالمعلمین عالی در نظر می گیرد. سپس نقشه ساختمان یک مدرسه عالی با رعایت سبک ایرانی- قاجاری و اصول مدرسه سازی توسط نیکولای مارکوف ( معماری پناهنده روسی) در ضلع شمالی باغ نگارستان تهیه و اجرا می شود. در این مجموعه ده هزار مترمربعی، 164 اتاق و دو تالار بزرگ احداث شد. در سال 1311 خورشیدی دارالمعلمین عالی با تغییر نام خود به دانشسرای عالی به تربیت معلم برای مدارس جدید ایران می پردازد. در سال 1315 خورشیدی نیز عمارت بزرگ دیگری به عنوان کتابخانه در شمال شرقی باغ نگارستان بنا گردید و پروین اعتصامی شاعر نامدار ایرانی به عنوان معاون این کتابخانه مشغول به کار شد.

در طول بیش از نیم قرن ، تعداد زیادی از شخصیت های علمی و ادبی و هنری کشور همچون: ملک الشعرای بهار، کاظم عصار، علی اکبر دهخدا، بدیع الزمان فروزانفر، جلال همایی، سعید نفیسی، محمود حسابی، ابراهیم پور داوود، غلامحسین صدیقی، پرویز خانلری، محمد معین، محمد ابراهیم باستانی پاریزی، علی محمد کاردان و ... در این مجموعه تاریخی به تحصیل و تدریس علم پرداخته اند. در سال 1313 خورشیدی قانون تاسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصویب شد و از سال 1325 برخی از دانشکده ها و موسسات به محل امروزی دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال 1335 خورشیدی این بنای عظیم به موسسه لغت نامه دهخدا، موسسه جغرافیا، موسسه زبان های خارجی و کلاس های عمومی دانشکده ادبیات اختصاص یافت و در سال 1337 خورشیدی به همت دکتر غلامحسین صدیقی به موسسه علوم تحقیقات علوم اجتماعی و تعاون واگذار شد.

باید اذعان داشت که باغ نگارستان در معرض تخریب های بسیاری قرار گرفته و بخش های زیادی از آن نابود شده است. در سال 1350 و 1365 خورشیدی طبق توافقاتی بین دانشگاه تهران و سازمان برنامه بوجه، باغ نگارستان به آن سازمان برای ایجاد پارکینگ و تعمیرگاه واگذار می شود که موجب اعتراض تنی چند از استادان دانشگاه تهران و فارغ التحصیلان این دانشسرا از جمله آقایان دکتر روح الامینی، دکتر غلامحسین صدیقی، دکتر حسن حبیبی و غیره می شود و بدین ترتیب از تخریب باقی مانده این اثر جلوگیری می کنند. پس از انتقال دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران به محل امروزی خود و تخریب بخشی از باغ نگارستان توسط سازمان برنامه و بودجه، با تصویب راه اندازی موزه تاریخ علم دانشگاه تهران در محل باغ موزه نگارستان، کار حفاظت و بازسازی این مجموعه بیش از پیش مورد توجه مسئولان قرار گرفت.

باغ نگارستان با شماره 2082 در زمره آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.