ραяαѕтσσ
کاربر نگاه دانلود
تا حدود ۲۰ سال قبل، اکثر افرادی که برای درمان دردهای عضلانی اسکلتی به درمانگاه های فیزیوتراپی و ارتوپدی مراجعه می کردند، افراد بالای ۵۵ تا ۶۰ سال بودند ولی امروزه این سن به ۳۰ سال کاهش پیدا کرده و پزشکان شاهد مراجعه بیمارانی با سنین ۳۰ تا ۵۰ سال با دردهای گردن، زانو، کمر و مفاصل به مراکز درمانی هستند. بیش از ۸۰درصد از افراد حداقل یک بار در طول زندگی خود کمردرد را تجربه می کنند.
همه این آمارها باعث شده طب فیزیکی و توانبخشی مورد توجه ویژه ای قرار گیرد. پیشرفت های فناوری و ورود وسایل جدید نیز به کمک این رشته آمده تا شاید کمی از دردها و مشکلات اسکلتی و عضلانی مردم بکاهد. اما با وجود همه این تفاسیر بسیاری از ما طب فیزیکی را تنها در قالب فیزیوتراپی و توانبخشی می شناسیم و کمتر از پیشرفت های این طب و تحولاتی که در این رشته به وجود آمده اطلاع داریم. دکتر محمدرضا امیدظهور متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، مدیر گروه بیومکانیکال مرکز علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی تهران و رییس مرکز جامع توانبخشی امید در مورد این رشته توضیح می دهد.
آقای دکتر، شما به عنوان متخصص طب فیزیکی چه تعریفی از این رشته دارید؟ به طور کلی طب فیزیکی چیست و چگونه به وجود آمد؟
بهترین جمله ای که بیانگر طب فیزیکی و توانبخشی است شاید جمله ای باشد که دکتر کروزن در هنگام تصویب این رشته در هیات بورد بیان کرد: «ما به سال های عمر افزوده ایم حال بگذارید عمر را به این سال ها بیفزاییم.»
طب فیزیکی رشته ای است که از شیوه های مختلف مانند سرما و گرما برای درمان بیماری ها کمک می گیرد. درواقع این طب ترکیب روش های رایج درمانی با مدالیته های مختلف فیزیکی است و در رویکرد آن افزایش کیفیت زندگی و بهبود عملکرد فرد قرار دارد. در سال های بعد از جنگ جهانی دوم با افزایش آمار معلولان توانبخشی نیز به طب فیزیکی اضافه شد.
در طب فیزیکی تلاش می شود سطح زندگی یک معلول با وجود نقص هایی که دارد بالا بـرده شود. این کار با استفاده حداکثری از آن میزان عصب و عضله ای که در عضو قطع شده یک بیمار مانده یا با ساخت یک اندام مصنوعی انجام می شود. طب فیزیکی و توانبخشی یک رویکرد چندرشته ای دارد و بسته به نوع بیماری، افراد دیگری مانند شنوایی سنج، کاردرمانگر، فیزیوتراپیست، گفتاردرمانگر و تکنیکال ارتوپد، متخصص طب فیزیکی را در این راه یاری می کنند.
در واقع متخصص طب فیزیکی جایگاه یک رهبر ارکستر را دارد که سازهای مختلف را با هم هماهنگ می کند. شما تصور کنید خانمی دچار آرتروز زانو شده است، درمان های رایج برای او مصرف ضد التهاب ها و فیزیوتراپی است. اما طب فیزیکی کلی تر نگاه می کند. پرانتزی شدن زانو در آرتروز به قسمت های داخلی زانو فشار وارد می کند به همین دلیل ما تلاش می کنیم راستای قرار گیری زانو را درست کنیم تا از این فشارها کاسته شود.
آیا طب فیزیکی به پیشگیری هم توجه دارد یا تنها به درمان می پردازد؟
در طب فیزیکی پیشگیری بحث مهمی است و جایگاه ویژه ای دارد. ساختمان بدن آسیب پذیر است و اگر در راستای مناسب به آن فشار وارد نشود یا قوس های طبیعی کم یا زیاد شود فشارها بیشتر می شود و عوارض زیادی برای فرد دارد. به طور مثال زانوی پرانتزی یکی از بیماری های شایع در میان کودکان است یا بچه هایی که پای آنها به سمت داخل انحراف دارد یا روی پنجه پا راه می روند.
اگر این انحرافات در کودکی تشخیص داده شوند با درمان های ارتوتیک یا حرکات اصلاحی قابل درمان هستند اما اگر این مشکلات با بچه ها بماند و آنها بزرگ شوند به احتمال زیاد به عمل جراحی نیاز پیدا می کنند. مورد دیگر گودی کمر است که اگر در کودکی تشخیص داده شود مانع از عوارضی مانند دیسک کمر یا سرخوردگی مهره ها می شود.
در والدین نیز به همین صورت است. مشکلاتی مانند گودی کمر، قوز یا کمردرد عموما ریشه استخوانی ندارند و اگر زود تشخیص داده شوند، می توان آنها را با درمان های فیزیکی و ورزش های اصلاحی درمان کرد. انحرافات بزرگ در ستون فقرات واضح است و مطمئنا افراد برای درمان آن اقدام می کنند اما برخی انحرافات در ستون فقرات وجود دارد که در نگاه اول قابل تشخیص نیستند. رویکرد جدید طب فیزیکی در دنیا نیز این است که این انحرافات را تشخیص داده و درمان کند تا مانع از عوارض بعدی شود.
به چه صورت می توان این انحرافات را تشخیص داد؟
سیستم های جدیدی برای ارزیابی انحرافات مختلف مفاصل از کف پا تا ستون فقرات وجود دارد که راستای درست قرار گیری مفصل را چک می کند و انحرافات را نشان می دهد. این سیستم ها در کشور ما در مرکز توانبخشی امید نیز وجود دارد. ما با این اطلاعات حرکت می کنیم. در برخی مواقع تنها ورزش های اصلاحی به بیمار داده می شود و گاهی هم مداخلات ارتوتیک صورت می گیرد.
فناوری ما را در این زمینه هم راهنمایی می کند. در گذشته برای ساخت بریس های مورد نیاز ستون فقرات باید با قالب های گچی بدن بیمار اندازه گیری می شد اما اکنون اسکنرهایی ساخته شده که با نور سفید یا لیزر کار می کنند. این اسکنر دور بیمار حرکت می کند و حجم بریس مورد نیاز را اندازه می گیرد. البته به دلیل اثرات جانبی که لیزر بر روی چشم دارد استفاده از اسکنر نور سفید ترجیح داده می شود.
این فناوری های جدید چه کاربردی در زمینه ساخت اعضای مصنوعی برای افراد معلول و قطع عضوشده دارد؟
مشکل مهم در ساخت پروتزها محل وصل شدن آن به بدن است که اگر درست تنظیم نشود فشار زیادی به آن قسمت وارد می کند. همان سیستم گچ گرفتن که در ساخت بریس به کار می رود در زمینه ساخت اندام مصنوعی نیز مطرح است. به طور مثال زمانی که پای یک فرد قطع می شود برای ساخت عضو پای او را گچ می گیرند و از آن قالب تهیه می کنند.
اما اسکنر این قابلیت را دارد که با اسکن کردن نقاط پرفشار را شناسایی کند تا اندام بهتری ساخته شود. ضمن اینکه محل اتصال عضو به بدن نیز بهتر تنظیم می شود. البته باید به این موضوع هم اشاره کنم که در مرکز توانبخشی امید پس از ساخت اندام مصنوعی، کاردرمان ها به شخص طرز استفاده از این اندام را می آموزند. به طور مثال به فردی که پای مصنوعی دریافت می کند آموزش داده می شود چگونه روی سطح صاف، شیبدار و پله راه رود. ما همه این سطوح را در مرکز قرار دادیم و تلاش می کنیم از حداقل امکانات فرد استفاده کنیم تا او را به زندگی طبیعی بازگردانیم.
ارزیابی دقیق مشکلات اسکلتی کودکان و تشخیص و درمان به موقع آنها مهم ترین موضوع برای ماست اما در کنار این موضوع به والدین هم توجه ویژه ای داریم و تلاش می کنیم با تشخیص به موقع ناراحتی های آنها از عوارض بعدی جلوگیری کنیم. ساخت اندام های مصنوعی با کمک اسکنر و ارزیابی و ساخت وسیله حرکات اصلاحی، همچنین ساخت ارترهای مختلف برای بیماران فلج اطفال قدیمی از دیگر اقدامات ما در این مرکز است.
اقدام دیگر ما ساخت کفی، کفش و صندل های طبی برای افراد است. متاسفانه این روزها در فروشگاه ها و حتی داروخانه ها کفش هایی به عنوان کفش یا صندل طبی به فروش می رسد که اصلا طبی نیستند و تنها کفش های راحتی هستند. کفش طبی برای هر فرد مانند عینک است. در واقع یک نمونه کفش را نمی توان برای همه به عنوان کفش طبی به کار برد.
همان طور که عینک افراد مختلف با هم متفاوت است و کسی نمی تواند عینک دیگری را به چشم بزند. ما در مرکز جامع توانبخشی امید برای افرادی که مشکلات اسکلتی دارند، افرادی که بیماری دیابت دارند و در معرض خطر زخم پا هستند، خانم های باردار و همچنین ورزشکاران کفش یا کفی های طبی می سازیم تا از دردها و مشکلات مزمنی که ممکن است به آن دچار شوند جلوگیری شود.
این اقدامات چه تاثیراتی در کاهش هزینه های درمان دارد؟
اگر ما به پیشگیری بیشتر از درمان توجه کنیم مطمئنا می توانیم تا حدود زیادی از هزینه های سربار درمان بکاهیم. به ویژه این موضوع زمانی خود را بیشتر نشان می دهد که می بینیم درصد بیماری های اسکلتی عضلانی یا ازکارافتادگی در کشور ما بالاتر از سایر کشورهاست. البته باید به این مساله هم توجه داشت که اقدامات پیشگیرانه لزوما مانع از بروز آسیب ها و عوارض بعدی نمی شود. یعنی افرادی هم هستند که با وجود همه اقدامات پیشگیرانه باز هم دچار کمردرد یا دیسک کمر و مشکلات دیگر می شوند اما درصد بروز آسیب در این افراد کمتر است و همچنین باعث کاهش میزان جراحی ها می شود.
همه این آمارها باعث شده طب فیزیکی و توانبخشی مورد توجه ویژه ای قرار گیرد. پیشرفت های فناوری و ورود وسایل جدید نیز به کمک این رشته آمده تا شاید کمی از دردها و مشکلات اسکلتی و عضلانی مردم بکاهد. اما با وجود همه این تفاسیر بسیاری از ما طب فیزیکی را تنها در قالب فیزیوتراپی و توانبخشی می شناسیم و کمتر از پیشرفت های این طب و تحولاتی که در این رشته به وجود آمده اطلاع داریم. دکتر محمدرضا امیدظهور متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، مدیر گروه بیومکانیکال مرکز علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی تهران و رییس مرکز جامع توانبخشی امید در مورد این رشته توضیح می دهد.
آقای دکتر، شما به عنوان متخصص طب فیزیکی چه تعریفی از این رشته دارید؟ به طور کلی طب فیزیکی چیست و چگونه به وجود آمد؟
بهترین جمله ای که بیانگر طب فیزیکی و توانبخشی است شاید جمله ای باشد که دکتر کروزن در هنگام تصویب این رشته در هیات بورد بیان کرد: «ما به سال های عمر افزوده ایم حال بگذارید عمر را به این سال ها بیفزاییم.»
طب فیزیکی رشته ای است که از شیوه های مختلف مانند سرما و گرما برای درمان بیماری ها کمک می گیرد. درواقع این طب ترکیب روش های رایج درمانی با مدالیته های مختلف فیزیکی است و در رویکرد آن افزایش کیفیت زندگی و بهبود عملکرد فرد قرار دارد. در سال های بعد از جنگ جهانی دوم با افزایش آمار معلولان توانبخشی نیز به طب فیزیکی اضافه شد.
در طب فیزیکی تلاش می شود سطح زندگی یک معلول با وجود نقص هایی که دارد بالا بـرده شود. این کار با استفاده حداکثری از آن میزان عصب و عضله ای که در عضو قطع شده یک بیمار مانده یا با ساخت یک اندام مصنوعی انجام می شود. طب فیزیکی و توانبخشی یک رویکرد چندرشته ای دارد و بسته به نوع بیماری، افراد دیگری مانند شنوایی سنج، کاردرمانگر، فیزیوتراپیست، گفتاردرمانگر و تکنیکال ارتوپد، متخصص طب فیزیکی را در این راه یاری می کنند.
در واقع متخصص طب فیزیکی جایگاه یک رهبر ارکستر را دارد که سازهای مختلف را با هم هماهنگ می کند. شما تصور کنید خانمی دچار آرتروز زانو شده است، درمان های رایج برای او مصرف ضد التهاب ها و فیزیوتراپی است. اما طب فیزیکی کلی تر نگاه می کند. پرانتزی شدن زانو در آرتروز به قسمت های داخلی زانو فشار وارد می کند به همین دلیل ما تلاش می کنیم راستای قرار گیری زانو را درست کنیم تا از این فشارها کاسته شود.
آیا طب فیزیکی به پیشگیری هم توجه دارد یا تنها به درمان می پردازد؟
در طب فیزیکی پیشگیری بحث مهمی است و جایگاه ویژه ای دارد. ساختمان بدن آسیب پذیر است و اگر در راستای مناسب به آن فشار وارد نشود یا قوس های طبیعی کم یا زیاد شود فشارها بیشتر می شود و عوارض زیادی برای فرد دارد. به طور مثال زانوی پرانتزی یکی از بیماری های شایع در میان کودکان است یا بچه هایی که پای آنها به سمت داخل انحراف دارد یا روی پنجه پا راه می روند.
اگر این انحرافات در کودکی تشخیص داده شوند با درمان های ارتوتیک یا حرکات اصلاحی قابل درمان هستند اما اگر این مشکلات با بچه ها بماند و آنها بزرگ شوند به احتمال زیاد به عمل جراحی نیاز پیدا می کنند. مورد دیگر گودی کمر است که اگر در کودکی تشخیص داده شود مانع از عوارضی مانند دیسک کمر یا سرخوردگی مهره ها می شود.
در والدین نیز به همین صورت است. مشکلاتی مانند گودی کمر، قوز یا کمردرد عموما ریشه استخوانی ندارند و اگر زود تشخیص داده شوند، می توان آنها را با درمان های فیزیکی و ورزش های اصلاحی درمان کرد. انحرافات بزرگ در ستون فقرات واضح است و مطمئنا افراد برای درمان آن اقدام می کنند اما برخی انحرافات در ستون فقرات وجود دارد که در نگاه اول قابل تشخیص نیستند. رویکرد جدید طب فیزیکی در دنیا نیز این است که این انحرافات را تشخیص داده و درمان کند تا مانع از عوارض بعدی شود.
به چه صورت می توان این انحرافات را تشخیص داد؟
سیستم های جدیدی برای ارزیابی انحرافات مختلف مفاصل از کف پا تا ستون فقرات وجود دارد که راستای درست قرار گیری مفصل را چک می کند و انحرافات را نشان می دهد. این سیستم ها در کشور ما در مرکز توانبخشی امید نیز وجود دارد. ما با این اطلاعات حرکت می کنیم. در برخی مواقع تنها ورزش های اصلاحی به بیمار داده می شود و گاهی هم مداخلات ارتوتیک صورت می گیرد.
فناوری ما را در این زمینه هم راهنمایی می کند. در گذشته برای ساخت بریس های مورد نیاز ستون فقرات باید با قالب های گچی بدن بیمار اندازه گیری می شد اما اکنون اسکنرهایی ساخته شده که با نور سفید یا لیزر کار می کنند. این اسکنر دور بیمار حرکت می کند و حجم بریس مورد نیاز را اندازه می گیرد. البته به دلیل اثرات جانبی که لیزر بر روی چشم دارد استفاده از اسکنر نور سفید ترجیح داده می شود.
این فناوری های جدید چه کاربردی در زمینه ساخت اعضای مصنوعی برای افراد معلول و قطع عضوشده دارد؟
مشکل مهم در ساخت پروتزها محل وصل شدن آن به بدن است که اگر درست تنظیم نشود فشار زیادی به آن قسمت وارد می کند. همان سیستم گچ گرفتن که در ساخت بریس به کار می رود در زمینه ساخت اندام مصنوعی نیز مطرح است. به طور مثال زمانی که پای یک فرد قطع می شود برای ساخت عضو پای او را گچ می گیرند و از آن قالب تهیه می کنند.
اما اسکنر این قابلیت را دارد که با اسکن کردن نقاط پرفشار را شناسایی کند تا اندام بهتری ساخته شود. ضمن اینکه محل اتصال عضو به بدن نیز بهتر تنظیم می شود. البته باید به این موضوع هم اشاره کنم که در مرکز توانبخشی امید پس از ساخت اندام مصنوعی، کاردرمان ها به شخص طرز استفاده از این اندام را می آموزند. به طور مثال به فردی که پای مصنوعی دریافت می کند آموزش داده می شود چگونه روی سطح صاف، شیبدار و پله راه رود. ما همه این سطوح را در مرکز قرار دادیم و تلاش می کنیم از حداقل امکانات فرد استفاده کنیم تا او را به زندگی طبیعی بازگردانیم.
ارزیابی دقیق مشکلات اسکلتی کودکان و تشخیص و درمان به موقع آنها مهم ترین موضوع برای ماست اما در کنار این موضوع به والدین هم توجه ویژه ای داریم و تلاش می کنیم با تشخیص به موقع ناراحتی های آنها از عوارض بعدی جلوگیری کنیم. ساخت اندام های مصنوعی با کمک اسکنر و ارزیابی و ساخت وسیله حرکات اصلاحی، همچنین ساخت ارترهای مختلف برای بیماران فلج اطفال قدیمی از دیگر اقدامات ما در این مرکز است.
اقدام دیگر ما ساخت کفی، کفش و صندل های طبی برای افراد است. متاسفانه این روزها در فروشگاه ها و حتی داروخانه ها کفش هایی به عنوان کفش یا صندل طبی به فروش می رسد که اصلا طبی نیستند و تنها کفش های راحتی هستند. کفش طبی برای هر فرد مانند عینک است. در واقع یک نمونه کفش را نمی توان برای همه به عنوان کفش طبی به کار برد.
همان طور که عینک افراد مختلف با هم متفاوت است و کسی نمی تواند عینک دیگری را به چشم بزند. ما در مرکز جامع توانبخشی امید برای افرادی که مشکلات اسکلتی دارند، افرادی که بیماری دیابت دارند و در معرض خطر زخم پا هستند، خانم های باردار و همچنین ورزشکاران کفش یا کفی های طبی می سازیم تا از دردها و مشکلات مزمنی که ممکن است به آن دچار شوند جلوگیری شود.
این اقدامات چه تاثیراتی در کاهش هزینه های درمان دارد؟
اگر ما به پیشگیری بیشتر از درمان توجه کنیم مطمئنا می توانیم تا حدود زیادی از هزینه های سربار درمان بکاهیم. به ویژه این موضوع زمانی خود را بیشتر نشان می دهد که می بینیم درصد بیماری های اسکلتی عضلانی یا ازکارافتادگی در کشور ما بالاتر از سایر کشورهاست. البته باید به این مساله هم توجه داشت که اقدامات پیشگیرانه لزوما مانع از بروز آسیب ها و عوارض بعدی نمی شود. یعنی افرادی هم هستند که با وجود همه اقدامات پیشگیرانه باز هم دچار کمردرد یا دیسک کمر و مشکلات دیگر می شوند اما درصد بروز آسیب در این افراد کمتر است و همچنین باعث کاهش میزان جراحی ها می شود.
