تشریح ماهی

[Miss.aysoo]

ماهی کپور

شاخه طنابداران

رده ماهیان استخوانی
راسته کپور ماهیان
خانواده کپور
جنس cyprinus
گونه Carpio



روش کار:

حداکثر دقت لازم است زیرا ممکن است با کمی بی دقتی اندامی را پاره کنیدودر مشاهدات دچار مشکل شویددر تشریح قسمتهای ظریف از وسایل نوک پهن استفاده کنید پس از پایان کار وسایل را شسته بدن تشریح شده را در سطل آشغال بریزید .




مطالعه قسمتهای خارجی بدن ماهی :


نام هر یک از باله های ماهی را یاد بگیرید در ناحیه سر به سوراخهای بینی توجه کنید سوراخ مخرج در زیر شکم و سر پوش آبششی (اپرکلوم)و آبشش هارا مشاهده کنید.


برای مشاهده عکس در سایز اصلی (750*371 پیکسل) اینجا را کلیک کنید.

باله دمی با دو بخش متقارن که اسکلت داخلی وارد آن نمی شود.چهار عدد سبیلک در اطراف دهان وجوددارد. ماهی کپور در خط جانب معمولا بین 33تا44عددپولک یا فلس دارد.در نامگذاری ماهیان و استفاده از کلید شناسایی چون باله های پشتی و مخرجی از اهمیت خاصی برخوردار است لذا دقت کنید چه تعدادشعاع یا پره در این دو باله وجود دارد.




در باله پشتی 3یا4 شعاع غیر منشعب و بین 16تا22عدد شعاع منشعب وجود دارد.


تفاوت این دو شعاع را با کمک بیوکولر یا بدون آن میتوان تشخیص داد.


در باله مخرجی 3عددشعاع غیر منشعب و معمولا 5عدد شعاع منشعب وجود دارد.در باله های پشتی و مخرجی در هر دو یکی از شعاعهای غیر منشعب و دندانه دار بوده وبسیار سخت است.


شکل پولک کپور مدور است پولکها رویهم قرار می گیرندکه به این حالت گفته می شودبا رشد ماهی خطوطی بطور منظم بشکل دوایر متحدالمرکز بر روی پولک نقش می بنددبا فرارسیدن فصل سرما و توقف رشدماهی دوایر یا خطوط پر رنگ تری شکل میگیرد که نشان دهنده سن ماهی می باشد.

چگونگی تشریح :

الف –قیچی را از سرپوش آبششیبرده و از انتهای قسمت آزادآن را بریده و از سر ماهی جداسازید آبششها مشخص میشوند.

در ماهی کپور چهار جفت آبشش(برانش)مشاهده می شود برانشی ها رویهم قراردارند هر برانشی از سه بخش تشکیل شده است که عبارتند از :

کمان برانشی

رشته های برانشی

خارهای کمان برانشی که سفید رنگ و اره مانند است

ب – در امتداد خط میانی شکم از باله سـ*ـینه ای تا زیر پوزه با قیچی یک شکاف طولی ایجاد کنید سپس در ابتداو انتهای برش اول دو برش دیگر به طرف بالا انجام دهید تا قسمت مثلثی شکل ایجاد شود اگر این قسمت بریده شده را بردارید قلب ماهی مشخص میشود پریکارد اطراف آنرا با نوک قیچی پاره کنید .

ج_ حدود 2میلی متر از مخرج بطرف شکم در امتداد خط میانی برش طولی تا زیر سر پوش آبششی ایجاد کنید سپس دو برش عرضی یکی در ابتدا و دیگری در انتهای برش اول تابالای خط جانبی بربرش اول عمود کنید. بعد دو برش عرضی را در بالای خط جانبی بهم وصل نموده ببرید.با احتیاط سطح خارجی بدن را که بصورت مستطیل در آمده از اندامهای داخلی ماهی جدا سازید در این حالت اندامهای داخلی نمایان خواهد شد.برای دیدن روده ماهی پرده مزانتر بین روده را با قیچی و با دقت پاره کنید تا روده بدون هیچگونه صدمه باز شود .



د_با احتیاط سوراخی در وسط جمجمه ایجاد تا به مغر دسترسی پیدا کنید با برداشتن دو یا سه مهره نخاع مشاهده می گردد.



در دهان زبان کوچک به کف دهان متصل است بعد از دهان گلو با چهار جفت برانش در دو طرف که به مری کوتاهی متصل است وجوددارد.

ماهی کپور در دهان دندان نداردام دارای دندانهای حلقی در هر طرف سه ردیفی است.فرمول دندانی آن عبارتست از1.1.3-3.1.1یعنی در هر ردیف سه دندان در ردیف اول و دوم یک عددو در ردیف سوم سه عدداین دندانها به مانند آسیاب عمل کرده غذا را خورد میکنند.

محل دندانهای حلقی بعد از برانشی ها در ابتدای لوله گوارش مری لوله پیچ خم داری منتهی میشوددر ماهیان دیگر بجزکپوراین لوله به معده تبدیل میشود.

در آن کیسه صفرا نیز مشخصو لوزالمعده نامشخص بوده و قلب دو حفره ای زیر گلو در حفره پوششی قلب قراردارد.خون سیاهرگی پس از عبور از سینوس سیاهرگی وارد دهلیزو سپس وارد بطن می شود.دیواره دهلیز نازک و بطن ضخیم است.




طحال بزگ بوده و در نزدیکی معده قرار دارد.

خارهای برانشی در ماهی کپور در اولینکمان آبششی به تعداد 21تا 29می باشد . این خارها یا شانه ها مانع خروج ذرات غذایی شده و برانشها را در مقابل صدمات وارده خارجی حفظ می کند.

یک کیسه بزگ هوا یا شنابنامهدر قسمت پشتی حفره بدندو قسمتی وجود دارد. این کیسه ملو از گازهای اکسیژن ازت و دی اکسید کربن است .که در تطبیق وزن مخصوصماهی با آب در اعماق مختلف دخالت دارد.

در کپور کیسه شنا توسط یک مجرا بنام مجرای هوایی با مری در ارتباط است کیسه شنای ماهیان می گویند.

دو کلیه تیره رنگ در قسمت پشتی ستون مهره ها بوده که از طریق میزنای به مثانه ارتباط پیدا می کند.

سیستم اعصاب مرکزی در امتداد یکدیگر بودهو خمیدگی بر روی هم ندارند.

نرها دارای دو بیضه و مجرای وفران و در ماده دو تخمدان و لوله تخم برکه در فصل تولید مثل متورم و فعال می شوند وجود دارد.

 

[Miss.aysoo]

مشاهده اندام های خارجی و شکل ظاهری:
بدن ماهی دوکی شکل و از طرفین پهن است. عرض آن بیضی شکل بوده وبه سهولت می تواند در آب حرکت نماید.
بدن از سه بخش سر، تنه و دم تشکیل شده است.
سر از نوک پوزه تا لبه سرپوش برانشی است. تنه از لبه عقبی سر پوش برانشی تا مخرج می باشد. دم ازمخرج تا انتهای بدن را تشکیل می دهد.

اندام هایی که در ناحیه سر قرار دارند عبارتند از:
1- دهان بزرگ و انتهایی که دارای دو آرواره مشخص است، در صورت وجود دندان آن ها را با انگشت یا سنجاق لمس نمایید.
2- سوراخ های بینی که در بخش پشتی پوزه واقع است
3- چشم ها در طرفین سر قرار دارند و فاقد پلک هستند
4- در عقب هر یک از چشم ها سرپوش نازک استخوانی به نام سرپوش برانشی (Opercal) قرا دارد. که روی برانشی ها را می پوشاند. در زیر سرپوش برانشی تعدادی برانشی شانه ای شکل وجود دارد.

در بررسی تنه و دم اندام های زیر به چشم می خورند:
1- مخرج و منفذ ادراری و تناسلی که در جلوی باله ی مخرجی به ترتیب قرار دارند.
2- باله ها: که عبارتند از باله های فرد یا میانی و باله های زوج یا جانبی
باله های فرد شامل: باله پشتی است که در بعضی از انواع دو عدد است (در ماهی کپور یک عدد است) و باله مخرجی
باله های زوج یا جانبی: به طور قرینه قرار دارند و شامل باله های سـ*ـینه ای واقع در عقب سرپوشهای برانشی و باله های شکمی یا لگنی که کمی پایین تر قرار دارند. باله ها در حفظ تعادل، شنا کردن و تغییر جهت به کار می رود. تعداد و انواع باله ها و همچنین نوع باله دمی را مشخص نمایید.

3- تمام بدن ماهی را لایه اپیدرمی که ماده لزج مخاطی ترشح می کند پوشانده است که باعث سهولت حرکت جانور در آب می شود و ضمناً از ورود عوامل بیماری زا به داخل بدن جلوگیری می نماید.
بدن ماهی از پولک های ( فلس ها سیکلوئید Cycloid در ماهی کپور) نازک مدوری پوشیده شده است که تمام عمر جانور در حال رشد هستند. لبه آزاد عقبی فلس ها دارای دانه های رنگی است. فلس ها و باله ها را بر روی هم اسکلت خارجی می گویند با قرا دادن یکی از فلس ها در زیر میکروسکوپ آن را مشاهده کرده و شکل آن را بکشید.

در طرفین بدن و نزدیک به سطح پشتی یک خط طولی دیده می شود که گاهی برروی سر نیز انشعاباتی دارد. این اندام را خط جانبی یا خط حسی می گویند. از تجمع مجاری کوچکی که در هر فلس وجود دارد و از خارج نمایان است به وجود آمده است. بهم پیوستن این مجاری در زیر فلس ها لوله ای درست می شود که تحریکات را به عصب دهم مغز می رساند و جانور توسط آن ارتعاشات آب را احساس می نماید.

حال قبل از آنکه بدن ماهی را برای مطالعه دستگاه های داخلی بشکافید دستگاه تنفسی را مطالعه نمایید.
دستگاه تنفسی: برای دیدن برانشی ها باید سرپوش برانشی را برداشت که برای این کار بخش آزاد شده سرپوش را با قیچی ببرید. پس از برداشتن سرپوش برانشی ها را که قرمز تیره هستند، می بینید. برانشی ها در هر طرف به تعداد چهار عدد دیده می شوند. هر برانشی دارای یک کمان برانشی است که در خارج آن دو ردیف زایده قرمز رنگ به نام تیغه یا رشته های برانشی که حمل تبادلات گازی بین خون و آب است دیده می شود (دو نیمه برانشی). در بخش داخلی کمان برانشی سمت دهان دندانه های لوزه مانند سفید رنگی به نام خارهای برانشی وجود دارد. عمل این دندانه ها تصفیه آبی است که از دهان وارد می شود و مجاور آبشش ها قرار می گیرد.برانشی های یک طرف سر را خارج کرده تعداد آن ها را مشخص نموده و پس از مطالعه بخش های مختلف آن و شکل یک برانشی را رسم نمایید.

تشریح داخلی: پس از مشاهده شکل ظاهری و مطالعه دستگاه تنفسی، ماهی را به پهلو در تشتک تشریح خوابانیده سپس یک برش طولی از مخرج تا سرپوش برانشی ها در سطح شکمی ایجاد نمایید. در مرحله بعد دو شکاف عرضی یکی از ناحیه مخرج و دیگری از ناحیه زیر سر پوش
برانشی تا نزدیک خط جانبی پشتی ایجاد کرده و به صورت یک مستطیل پوست و عضلات را بردارید، توجه داشته باشید که در هنگام برداشتن پوست و عضلات اندام های داخلی صدمه نبینند. حال به ترتیب دستگاه های مختلف را مطالعه نمایید:

1- دستگاه گردش خون (Circulatory System):
قلب در سطح شکمی، در وسط برانشی ها و زیر مری در داخل پرده پریکارد قرار گرفته است.
ابتدا پرده پریکارد را پاره کرده و قلب و رگهای مربوط را آزاد نمایید.
قلب شامل یک بطن و یک دهلیز است، در جلوی بطن بخش سفید رنگ برجسته ای به نام پیاز آئورتی دیده می شود که در ابتدای آئورت شکمی است.
در عقب دهلیز بخش تیره رنگی به نام سینوس سیاهرگی مشاهده می شود.

2- دستگاه گوارش (Digestive System):
شامل دهان، حلق، مری کوتاه، معده (اغلب مری و معده چندان قابل تفکیک نمی باشند) و روده است که تا مخرج ادامه دارد.
یک زبان کوچک به کف دهان چسبیده و احتمالاً به حرکات تنفسی کمک می کند. در طرفین ناحیه حلق برانشی ها قرار دارند.
کبد بزرگ و بنفش رنگ است و بر روی روده تکیه دارد و در موقع بازکردن روده قطعه قطعه می شود.
کیسه صفراء به رنگ سبز و آبکی دیده می شود و به وسیله مجرایی به ابتدای روده متصل است.
لوزالمعده معمولاً نا مشخص است .
طحال به صورت زبانه قرمز رنگی به روده تکیه دارد.
کیسه هوا یا بادکنک شنا محتوی گاز (هوای جو) در قسمت پشت و بالای لوله گوارش قرار دارد. در جدار کیسه هوا عروق خونی فراوانی وجود دارد که در بعضی نقاط مجتمع شده و برجستگی هایی به نام غدد قرمز می سازند. این برجستگی ها خاصیت تولید و جذب گاز دارند و حیوان با انجام این عمل تعادل خود را در آب حفظ می کند. در اغلب ماهی های استخوانی کیسه هوا به وسیله مجرایی به مری متصل است.
پس از مشاهده بخش های مختلف دستگاه گوارش
و غدد ضمیمه از آن ها شکل بکشید.

3- دستگاه تولید مثل (Reproductive System):
غدد جنـ*ـسی نر شامل بیضه ها است ( یک جفت) که در طرفین و بالای دستگاه گوارش واقع اند و از هر کدام لوله ای به نام مجرای اسپرم بر خارج و در انتها به هم متصل شده است و به منفذ ادراری تناسلی باز می شود. بیضه ها سفید و در فصل تولید مثل بزرگتر و محتوی مایع شیری رنگی هستند.
در جانور ماده تخمدان ها زوج و در طرفین لوله گوارش قرار دارند و مجاری کوچکی به نام لوله تخم بر از هر یک خارج شده وپس از اتصال به یکدیگر به منفذ ادراری تناسلی باز می شوند. لقاح در ماهی مورد تشریح خارجی و در آب صورت می گیرد.

4- دستگاه ادراری (Excretory System):
این دستگاه شامل دو کلیه باریک و قرمز رنگ است که در دو طرف ستون مهره ها و چسبیده به آن قرار دارند. از هر کلیه لوله ای به نام میزنای خارج می شود که به مثانه کوچکی متصل شده و از آنجا توسط مجرایی به منفذ ادراری تناسلی مربوط می گردند و به خارج راه می یابند. بعد از مشاهده دستگاه ادراری تناسلی و مطالعه بخش های مختلف این دو دستگاه و همچنین ارتباط آنها با یکدیگر از آنها شکل بکشید.