°º¸кยzɠยภº°
کاربر نگاه دانلود
حلوا سفید ماهیان (STROMATEIDAE)
مشخصات
بدن بسيار گود و فشرده، پايه دمي كوتاه و فشرده، بدون بخش برجسته ستون فقرات يا سپرچه (سازواره فلس مانند و استخواني ). سرگود و وسيع، پوزه (بيني) كوتاه و بي نوك، چشمان كوچك، به صورت مركزي در بافت چربي قرار گرفته و با آن احاطه شده، بافتي كه به جلو حول سوراخهاي بزرگ بيني بسط مي يابد، انتهاي زيرين دهان كوچك و به سمت پائين انحنادار است ، زاويه دهان بازجلوي چشم قرار مي گيرد، استخوان جلوي آرواره زيرين امتدادپذير نيست، آرواره بالایی(Maxilla ) غیر متحرک است و با چانه وفک بخش واحدی را می پوشاند . دهانه آبشش يك شكاف مستقيم است. باله هاي پشتي و مقعدي منفرد با پايه طويل، نسبتاً يا كاملاً هلالي شكل؛ كه پيش از آنها 5 تا 10 تيره تيغه مانند پهن (تخت) قرار دارد يا اصلاً قرار ندارد، در هر دو انتها و شبيه انتهاهاي inteneurals (درون عصبي) آزاد، باله هاي صدري دراز و بال مانند، فاقد باله شكمي و فاقد باله لگنی ، باله دمي ازنوع فورک است. خط جانبي منفرد قوسدارو نزدیک به باله پشتی و پيش رونده به سوي پايك دمي، پولكها كوچك و قوسي (هموار) كه به آساني مي افتند، سربرهنه ؛ با مجراهاي مشهود برجسته در زير پوست نازك.
رنگ : به وضوح نقره اي با پراكندگي آبي فام در پشت، غشاهاي آبششي و درون دهان به رنگ تيره اند.
پامفرتها، دسته اي حركت مي كنند، دريازي(اقيانوس )اند، اندازه متوسطي(تا حدود 60 سانتي متر طول ) دارند، در آبهاي كم عمق، عموماً‌در نواحي ساحلي ساكنند. گاهي به خورها (خليج هاي كوچك دهانه رودخانه) وارد مي شوند.
جانداران پرسلولي نرم تن (شامل ستاره هاي دريايي و مرجانها ) و سخت پوستان دريايي در غذاي آنهاحائز اهميت مي باشند. آنها معمولاً با تور كيسه اي صيد مي شوند و جزء مطلوبترين ماهيان خوراكي اند، يكي از انواع خانواده پامفرت موسوم به Pampus argentus ، از اهميت تجاري قابل توجهي در منطقه برخوردار است.
رده بندی ماهی حلوا سفید
1)نام علمی گونه Pampus argenteu
خانواده : حلوا سفيد ماهيان Stromateidae
نام انگليسي : Silver Pomfret
نام فارسي و يا محلي :حلوا سفيد
اندازه: حداكثر حدود 60 و معمول تا 20 سانتي متر
تغذيه :شانه داران، Salps ، مدوزآ و ساير گروههاي پلانكتونهاي جانوري
مشخصات : بدن تقريباً لوزي شكل، پوزه در بالاي دهان جلو آمده،دهان كوچك و تقريباً انتهايي است باله پشتي داراي 6 شعاع سخت و 22 شعاع نرم، باله پشتي و مخرجي به صورت بريده روي پوست ظاهر مي شوند كه اين خاصيت در نمونه هاي جوان بيشتر واضح است. باله سينه اي كمي نوك دار، باله دمي عميقاً دو تكه و تكه پائيني بلندتر مي باشد فلسها روي بدن بسيار كوچك بوده وبه آساني كنده مي شوند، رنگ بدن در طرفين نقره اي و پشت آبي خاكستري است.
پراكندگي و مشخصات زيستي
در خليج فارس و در طول سواحل هندوستان در آبهاي آفريقا و در اطراف جزاير يافت مي شود. گسترش آن به طرف شرق به استثناي گينه جديد و استراليا تا ژاپن مي باشد.
در آبهاي ساحلي با عمق بين 5 تا 80 متري يافت مي شود. به صورت گله اي فصلي برروي بسترهاي گلي همراه با ميگوها و گونه هاي Nemipterus و گونه Leoignathus پيش مي آيد گله هاي آن مي توانند بزرگ و فراوان باشند. تخم ريزي از اواخر زمستان و سراسر تابستان كه شدت آن در بهار (آوريل تا ژوئن ) مي‌باشد.
توزيع جغرافيايي در آبهاي ايران : خليج فارس، درياي عمان
روش صيد: توسط تورهاي كششی كفي و گاهاً به وسيله تورهاي گوشگير.
2) نام علمی گونه Pampus chinensis
خانواده: حلوا سفيد ماهيان Stromateidae
نام انگليسي :Chinese silver Pomfret
اندازه : حداكثر حدود 40 و معمول تا 20 سانتي متر
تغذيه : شانه داران، Salps ،مدوزآ و ديگر گروه پلانكتونهاي جانوري
مشخصات : بدن بيضي تا چهارگوش مي باشد، در مقطع فشرده، سركوچك و باله دمي بزرگ و عميقاً دو شاخه شده است دهانه هاي آبششي غالباً‌به طور ظريفي دندانه دار است و سرپوش آبششي داراي لبه كامل است. فلسها كوچك، از نوع دايره اي و ريزنده بوده و روي بيشتر قسمتهاي سر را نيز پوشانده است. خط جانبي موازي خط پشتي است، داري يك باله پشتي است كه قسمت خاردار و نرم آن به هم متصل اند و قسمت نرم باله پشتي گاهي اوقات در جلو بلندتر شده و داسي شكل مي شود، باله مخرجي معمولاً داراي سه شعاع سخت است و از نظر شكل شبيه قسمت نرم باله پشتي مي باشد، باله سينه اي دراز و انتها نوك تيز و فاقد باله هاي شكمي است.
پراكندگي و مشخصات زيستي
در آبهاي ساحلي هند و به طرف شرق تا چين یافت می شود. ولي در گينه جديد و استراليا وجود ندارد، به طور كلي درروي بسترهاي گلي به صورت گله اي يا انفرادي ظاهر مي شود، ممكن است داخل خورها نيز گردد.
توزيع جغرافيايي در آبهاي ايران : درياي عمان
روش صيد : بوسيله تورهاي كششي كفي و گاهگاهي توسط تورگوشگير.
پراكندگي جغرافيايي
بر طبق مطالعات انجام گرفته برروي ماهي حلوا سفيد در آبهاي ساحلي از عمق 5 تا 80 متر زندگي مي كند بيشترين فراواني در سواحل غرب اقيانوس هند تا خليج فارس يافت مي گردد. ماهي فوق در آبهاي كره نيز يافت مي گردد. اين ماهي در سواحل بوشهر نيز وجود دارد. و همچنين در آبهاي استان هرمزگان از بندر لنگه تا جاسك با تراكم هاي متفاوت زيست مي كند. ماهيهاي با طول زياد در ماههاي فروردين تا ارديبهشت در سواحل خوزستان صيد مي گردد. بر طبق بررسي هاي انجام شده ماهي حلوا سفيد از عمق 4 متر در سواحل خوزستان و اعماق 40 متر اعماق زياد صيد مي گردد.
ماهي حلوا سفيد با اندازه هاي 130 تا 310 ميلي متر در سواحل خوزستان در ماههاي فروردين، دي، تيرماه صيد شده و ماهيهاي كوچك در ماههاي مرداد الي آذر در سواحل خوزستان يافت مي گردد.
بر طبق بررسي هاي انجام شده در سواحل خوزستان دامنه طولي نرها در سواحل غربي 130 تا 240 ميلي متر با ميانگين حداقل 7/165 ميلي متر در شهريور ماه و حداكثر 234 ميلي متر در مرداد ماه بوده است و در سواحل شرقي دامنه طولي 135 تا 325 ميلي متر بوده كه حداكثر ميانگين 6/308 ميلي متر در مرداد ماه مي باشد.همچنين دامنه طولي ماهيان ماده در سواحل غربي170 تا 350 ميلي متر و ميانگين حداكثر 5/279 در خرداد ماه مي باشد. در سواحل شرقي دامنه طولي 162 تا 378 ميلي متر و ميانگين آن حداكثر 8/250 ميلي متر مي باشد.
ميانگين طولي ماهيان نر وماده صيد شده در سواحل شرقي در تمام طول سال كمتر از سواحل غربي است كه اين نشان دهنده بزرگتر بودن اندازه ماهيان در سواحل غربي است.
بيشترين فرواني نرها در ارديبهشت ماه 3/73% و ماده ها و نابالغين در ارديبهشت ماه 2/59 % و شهريور ماه 22% مشاهده شده است.
تاثيرات فيزيك و شيميايي
تغييرات دما برروي ميزان رسيدگي غدد جنسي و مهاجرت اين ماهي نقش عمده اي دارد و همانند ديگر خانواده ها دماي آب نقش عمده اي را بازي مي كند با بالا آمدن دما به تدريج مهاجرت مولدين به نقاط كم عمق ساحل و مصب خورها شروع شده و عمل تخم ريزي را انجام مي دهند و بستر گلي را جهت عمل تخم ريزي انتخاب مي كنند.
ماهي حلوا سفيد با افزايش دما به تدريج تكامل شروع شده و دماي آب و طول شب و روز (فتوپريود ) در اين روند نقش عمده اي را دارد. تغييرات GSI با افزايش دما به حداكثر خود مي رسد تكامل غدد جنسي در ارديبهشت ماه به حداكثر مي رسد كه در اين هنگام دماي آب 5/23 درجه و ميزان شوري ppt 7/39 و اكسيژن ppm 01/9 و ميزان PH 5/8 مي باشد.
3- درجه حرارت و شوري آب
درجه حرارت آب اقيانوس هند بعلت واقع شدن در منطقه گرم و استوايي از ساير اقيانوسها بيشتر مي باشد ولي تغييرات ساليانه دماي آب خيلي كم است. در اطراف رشته هاي پشتي بعلت بيرون آمدن ماگماي مذاب يك ناحيه حرارتي مخصوص بوجود مي آيد.
محيط طبيعي زندگي آبزيان در خليج فارس و درياي عمان
در تقسيم بندي منابع آبي خليج فارس و درياي عمان جزء آبهاي دريايي جنوب ايران محسوب مي شوند و به دليل اينكه محل زندگي و صيد ماهيان مي باشند شناخت دقيق خصوصيات با جهت توسعه صنعت شيلات ضروري به نظر مي رسد كه ذيلاً به كليات و شناختهاي قابل دسترسي از آن اشاره اي مي شود.
رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد
تغذيه جانوري
در رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد، سخت پوستان عمده ترين گروه تغذيه اي مي باشند و از بين سخت پوستان پاروپايان (copepoda ) بالاترين ميزان را دارا هستند و در آبهاي هرمزگان پاروپايان در فصل بهار و پاييز با حداكثر تراكم مشاهده شده است.
ناجورپايان (Amphipoda ).ده پايان (Decapoda )، لارو خرچنگ (Brachyuran zoea ) cladocera، سخت پوستان صدفدار (ostracoda ) ونوزاد ميگو (shrimp larvae ) و ساير سخت پوستان كه به ميزان كمتر در رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد ديده مي شوند.
Daszi و Pati در مطالعات خود، جورپايان (Isopoda ) وائوفائوزيد (Euphusida ) از سخت پوستان را در فهرست غذايي ماهي حلوا سفيد قرار دادند. كرم نماتود وروزن داران در مطالعه آبهاي هرمزگان در محتويان معده مشاهده گرديدند كه در منطقه هند و كويت ذكر نشده اند. اين گروهها در واقع به عنوان غذايي فرعي آبزي محسوب مي شوند كه ماهي حلوا سفيد برحسب تصادف آنها را بلعيده است.
تغذيه گياهي
تغذيه گياهي شامل دياتومه( (Diatomae، دينوفيسهDinophyceae))، و سيانوفيسه(Cyanophyceae ) مي باشد. دياتومه ها با ميزان و تنوع بالاتر نسبت به دو گروه ديگر در محتويان معده مشاهده شد.
پلانكتونهاي گياهي در خليج فارس متنوع بوده و به طور عمده شامل دياتومه و دينوفلاژله مي باشد كه در صد عمده را دياتومه ها شامل مي شوند (Dorgham & Moftah,1988 ). همچنين جنس هاي Amphora ، Biddulphia ، Chaetoceros ، Coscinodisus ، Diploneis، Gyrosigma ، Navicula ، Nitzschia ، Pleurosigma و Rhizosolenia از دياتومه ها در فهرست رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد قرار دارند.
Nitzschia و Navicula با ميزان بيشتر در معده حضور دارند و به عنوان غذاي دسته دوم ماهي معرفي مي‌گردند. اندازه كوچك و نداشتن زوائد در اين دو جنس (نسبت به Bidduphia و Chaetoceros ) شايد سبب تمايل بلع بيشتر توسط آبزي باشد (Renaud , Navicula , Nitzschia , 1994 ) در تابستان و گاهي در پائيز به حالت شكوفا در منطقه ديده مي شوند كه اين خود ممكن است عامل ديگر جهت حضور آنها در معده ماهي حلوا سفيد باشد.
همچنين دينوفيسه ها با جنسهاي Amphisolenia ، ceratium ، Dinophysis ، Prorocentrum ، Peridinium و Pyrophacus در رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد مي باشند. بر طبق مطالعات دركويت Noctiluca درفهرست رژيم غذايي اين ماهي قرار دارد، Noctiluca در بهمن و اسفند و گاهي در مهر ماه به حالت شكوفا در آبهاي استان هرمزگان مشاهده شدند.
اوج شكوفايي سيانوفيسه ها به خصوص جنس oscillatoria در مرداد و شهريور ماه مي باشد كه تغييرات رنگ آب همراه با بوي ناخوشايند را به همراه دارد.
ماهي حلوا سفيد در صورت نياز، جهت به دست آوردن انرژي بيشتر در مراحل مختلف باروري و درگروههاي طولي مختلف رو به تغذيه جانوري مي آورد و تغذيه گياهي نقش كمتري را ايفا مي نمايد.
هضم مواد غذايي
ميزان هضم غذا بسته به نوع ماده غذايي، گونه ماهي، حرارت و مقادير غذايي بلعيده شده، متفاوت
مي باشد (Bona, 1979 ).
ماهيان خانواده STROMATEIDAE داراي كيسه حلقي دندان دار بوده كه توانايي خرد كردن مواد غذايي خورده شده را داشته و مواد غذايي را به توده هاي خميري سفيد رنگ ژلاتيني لزج تبديل
مي كنند كه شباهت به ژله فيش دارند. بنابراين، وجود مدوز و ژله فيش گزارش شده در مطالعه منطقه هند با شك همراه است. (Dadzi , 2000 ). هرچند درگزارش هند و بنگال 1980 از مدوز ژله فيش هاي كوچك به عنوان غذاي تصادفي نام بـرده شده است.
ترجيح غذايي يا فراواني وقوع شكار (freguency of occurance )
پاروپايان (كوپه پودا) از سخت پوستان،نقش عمده اي را در تغذيه ماهي حلوا سفيد داشته و غذاي اصلي محسوب مي شود. كه در رژيم غذايي اين ماهي ميزان تغذيه جانوري بيشتر از تغذيه گياهي است، تغذيه جانوري شامل پلانكتون جانوري و موجودات بنتيك مي باشد و نشانگر آن است كه ماهي حلوا سفيد در مراحلي از زندگي به كف رفته و از موجودات كف بستر تغذيه مي نمايد و ميزان مصرف بنتوزها كمتر از پلانكتونهاي جانوري است.
بعد از كوپه پودا، Navicula ، Nitzchia و oscillatoria به عنوان غذاي دوم در فهرست رژيم غذايي اين ماهي قرار مي گيرند.
توليد مثل
ماهي حلوا سفيد به لحاظ توليد مثل جنسي جدا (Gonochoristic) ،تخمگذار (Oviparus ) از نوع ovupara مي باشد.
شكل شناسي عمومي تخمدان
دستگاه توليد مثل حلوا سفيد ماده شامل يك جفت تخمدان بوده كه با زاويه در قسمت پشتي حفره شكمي قرار گرفته است هر تخمدان شامل ديوار و تيغه هاي تخمداني (O.Lamella ) حفره (Lumen ) و مجراي تخمك بر (در امتداد خلفي تخمدان ) مي باشد كه مجاري در انتها به هم متصل و به سمت سوراخ تناسلي مي‌روند. دو لب تخمدان از لحاظ اندازه برابر مي باشند و تخمدان توسط يك بافت پيوندي پوشيده شده كه (Peritoneummem bran)ناميده مي شود.
بررسي ماكروسكوپي و ميكروسكوپيك مراحل مختلف غدد جنسي نر وماده
1- نابالغ (Immature )
تخمدان به صورت بسيار باريك و نخي شكل بوده و جنسيت آن با چشم غير مسلح غير قابل تشخيص بوده و بيضه ها نيز شكل ظاهري شبيه به تخمدان را دارند.
2- نابالغ در حال بلوغ (Maturing virgin )
تخمدان شكل ظاهري نواري شكل را به خود گرفته و رگهاي خوني كمي برروي آن ظاهر شده و به رنگ صورتي متمايل به قرمز در مي آيد و ميانگين قطر تخمك 315/0 ميلي متر مي باشد در تخمدان تخمک نارس ديده مي‌شود.
3- نابالغ در حال توسعه (Early developing )
تخمدان ضخيم تر شده و رگهاي خوني بيشتر برروي آن ظاهر مي شود و واكوئل به مقدار زيادي در ناحيه محيط هسته ظاهر مي شود وزرده سازي شروع مي شود و لايه معيني را اطراف تخمك مي سازند تخمكهاي مرحله 1 به ندرت و مرحله 2 و 3 ديده مي شود. ميانگين قطر سلولهاي 501/0 ميلي متر مي باشد.
4- در حال توسعه (Latepevloping )
تخمكها درون تخمدان ديده مي شود و واكوئل هاي كوچك به هم متصل شده و رگهاي خوني زيادي در درون تخمدان به وجود مي آيد رنگ تخمدان صورتي مات متمايل به قرمز ديده مي شود. ميانگين قطر تخمك 580/0 ميلي متر مي باشد.
5- رسيده (Gravid )
تخمدان داراي رگهاي خوني زياد، تخم ها مشخص و موارد زرده در سرتاسر تخمك توزيع شده ميانگين قطر تخمك ها 706/0 ميلي متر مي باشد. بيضه ها با فشار كمي اسپرمهايش خارج مي شود در تخمدان اكثر تخمك ها بالغ مي شود ولي بافت بين تخمكها وجود دارد.
6- در حال تخم ريزي (Spawning )
در اين مرحله سلولها از يكديگر مجزا شده و از مجراي تخك بر بيرون مي ريزند. اندازه تخمك ها مانند مرحله قبل بوده ورنگ صورتي متمايل به زرد پيدا مي نمايند.
7- تخم ريزي كرده (Spent )
در اين مرحله تخمكها به تدريج باز جذب شده و تخمدان به دليل تخليه تخمكها قرمز و چروكيده مي گردد. غدد جنسي نر نيز از اسپرمها تا حدودي تخليه مي گردد.
هم آوري
مكانيسم غدد جنسي ماهي حلوا سفيد از الگوي ماهيان استخواني تبعيت نموده و تكامل غدد جنسي روند خاصي را طي مي كند،روند تكامل يكساله بوده و بارشد غدد جنسي بهمن ماه عمل زرده سازي شروع شده و در ماه ارديبهشت به حداكثر مي رسد وجود تخمكهاي رشد يافته و فوليكول بزرگ در اين ماهها نشان دهنده رشد كامل تخمكها است.
در سواحل خوزستان ميزان هم آوري را بين 67896 الي 280150 براي ماهيان با طول 332 الي 360 ميلي متر گرديد. ميان هم آوري و وزن و طول بدن يك رابـ ـطه مثبت در اغلب ماهيان گزارش شده است.
طول اولين بلوغ جنسي
سن يا طول اولين بلوغ ممكن است ميان جنسها و جمعيتها يا ذخاير گونه هاي مشابه متفاوت باشد (Moyle 1990 ) و (Jayasankar 1990 ). در آبهاي كره طول اولين بلوغ جنسي ماهي حلوا سفيد جهت ماده ها و نرها به ترتيب 167 ميلي متر تعيين گرديد.
در خوزستان درصد بلوغ جنسي ماهيان حلوا سفيد در گروههاي طولي نشان مي دهد كه در سواحل غربي ماهيان بيشتر از سواحل شرقي به بلوغ رسيده و در سواحل غربي و شرقي نرها زودتر از ماده ها به بلوغ مي‌رسند و بررسي ها نشان داده كه بلوغ جنسي در رابـ ـطه هم آوري با طول كل ماهي مقدار a متغير و b نزديك به 3 مي باشد.
نسبت جنسي
نسبت جنسي از گونه اي به گونه ديگر بسيار متفاوت است اما در اكثر گونه ها 1 :1 است ولي عوامل متعددي اين تناسب را تحت تاثير قرار مي دهد اين تفاوت ممكن است به دليل توقف نرها در منطقه تخم ريزي و يا جدا شدن دفعه اي نرهاي بالغ از منطقه و رفتار متفاوت ميان جنسها و آسانتر صيد شدن يك جنس نسبت به ديگري و يا اختلاف در مرگ و مير نرها و ماده ها باشد.
در نرها از گروه طولي 131 تا 160 ميلي متر و در ماده ها عمدتاً از 161 تا 190 ميلي متر شروع مي شود و همچنين در گروه طولي 221 تا 250 (ميلي متر ) 100 % از ماده ها و نرها بالغ مي شوند.
نسبت جنسي نر به ماده در اين ماهي براي سواحل غربي و شرقي خوزستان محاسبه شده است و نسبت جنسي نر به ماده در سواحل غربي در ماههاي آبان و بهمن و ارديبهشت و شهريور اختلاف معني داري را با نسبت 1:1 نشان مي دهد ولي در هشت ماه ديگر سال اين اختلاف معني دار نمي باشد. بيشترين نسبت جنسي در ارديبهشت ماه وجود داشته و مقدار آن 1/2 :1 مي باشد.
وضعيت غدد جنسي در سواحل غربي بررسي گرديده است كه مرحله 1 رسيدگي بيضه ها در تمام ماههاي سال مشاهده گرديده و بيشترين درصد وقوع آن در شهريور ماه مي باشد. مرحله 2 بيضه نيز در ماههاي خرداد تا شهريور ديده مي شود و حداكثر آن در شهريور ماه است ماهياني كه داراي مرحله 3 رسيدگي مي باشند در ماه فروردين و ارديبهشت مشاهده شده و در ارديبهشت بالاترين ميزان را داراست مرحله 4 بلوغ بيضه اي در فروردين و ارديبهشت مشاهده گرديده و مرحله 5 نيز در ارديبهشت ديده مي شود كه در همان ماه بالاترين ميزان را دارا بوده است.
مراحل 6 و 7 بيضه اي كه ماهيان در حال تخم ريزي و تخم ريزي كرده را شامل مي شود در مرداد و شهريور ماه وجود دارند همچنين روند بلوغ تخمدان نيز با اندكي اختلاف وضعيتي مشابه با بيضه دارد.
نسبت جنسي نر به ماده در سواحل شرقي به جز ماههاي ارديبهشت و مرداد در طول سال اختلاف معني داري با نسبت 1:1 وجود ندارد و در مرداد ماه نسبت جنسي بيشترين مقدار (1/4 : 1) را نشان مي دهد در طول سال نسبت جنسي در دو منطقه مقدار تقريباً مساوي (5/1 : 1 ساحل غربي ) و (6/1: 1 ساحل شرقي ) را تشكيل مي‌دهد.
به هر حال نسبت جنسي در طول سال متغير بوده ولي در مجموع در كل منطقه نسبت نرها به ماده با نسبت 1:1 اختلاف معني داري وجود دارد.
وضعيت غدد جنسي در سواحل شرقي نشان داده است كه مرحله 1 تخمداني از خرداد ماه تا شهريور مشاهده شده و مرحله 2 كه از مهر تا فروردين يافت شده كه بالاترين ميزان آن در اسفند و آبان ديده مي شود. ماده هايي كه در مرحله 3 رسيدگي بودند در ماه اسفند تا ارديبهشت وجود داشته اند و بالاترين حد آن در ارديبهشت 2/43% به خود اختصاص مي دهند. ماهيان ماده اي كه در مرحله 4 قرار داشتند از فروردين تا ارديبهشت مشاهده مي شوند و در ارديبهشت ماه 1/71% بالاترين فراواني را داشته اند.
مرحله 5 درفرودين تا ارديبهشت و حداكثر آن در ارديبهشت ماه (6/84%)مشاهده گرديده است و مراحل 6 و 7 تكامل غده تخمداني در ارديبهشت تا شهريور يافت مي شوند.
روند وضعيت غدد جنسي، در نرها نيز همانند ماده ها مي باشد ولي مرحله 5 رسيدگي جنسي تنها در ارديبهشت ماه ديده مي شود. در هر دو جنس نروماده در هر دو منطقه (سواحل غربي و شرقي خوزستان) تقريبا‌ً‌حضور مراحل مختلف بلوغ غدد جنسي در ماههاي مختلف با يكديگر مطابقت دارند.
فصل تخم ريزي
براي تعيين فصل تخم ريزي از روش تعيين شاخص GSI استفاده مي شود. براي اين منظور وزن كل و وزن گناد ماهي با استفاده از ترازوي ديجيتال با دقت g 1/0 توزين و ثبت مي گردد.
شاخص گنادوسوماتيك (GSI ) از معادله زير محاسبه مي شود.
100×
Gw
GSI =
Bw
در اين معادله :
Gw = وزن گناد
Bw = وزن ماهي
براساس اين، ميانگين ماهانه GSI براي هر ماهي تعيين و بالاترين مقدار GSI به عنوان فصل تخم ريزي در نظر گرفته مي شود.
براساس مطالعات انجام شده فصل تخم ريزي اين ماهي در مناطق پراكنش خود از ماه ژوئن تا آگوست ميلادي مي باشد و همچنين در منطقه كنارك چابهار از نيمه دوم ارديبهشت تا نيمه اول خرداد ماه زمان تكثير طبيعي حلوا سفيد تشخيص داده شده است و بر اساس شاخص گناد، تغيير در ميزان GSI در منطقه بندرعباس بسيار كم بوده به طوري كه از اسفند تا شهريور ماه كمي افزايش يافت و اوج آن در فروردين و تيرماه بود اما در بقيه ماههاي سال به كمترين ميزان خود مي رسد. (مراحل 3 و 4) نسبت به تعداد كل باروري ماهيهاي ماده صيد شده در اين منطقه است. البته تعداد مولدان صيد شده (مرحله 4 باروري ) در اين منطقه در كل زمان بررسي فقط 5/1% ماهيها ماده بود. اما همين فراواني مراحل باروري رسيده نيز از بهمن تا مهر ماه سال بعد مي باشد. هرچند كه با اين ميزان كم مراحل باروري مي توان گفت كه اين منطقه جزء مناطق تخمريزي حلوا سفيد نمي‌باشد.
تكثير ماهي حلوا سفيد در ايران
- تعيين محل نمونه برداري
محل نمونه برداري اين پژوهش با بررسي گزارش آمار صيد شيلات چابهار براساس مناطق تخليه صيد در منطقه كنارك و پسابندر انجام شد و در بين اين دو منطقه ابتدا اولويت اول منطقه كنارك تعيين شد چرا كه اين منطقه نزدیک به مراكز تكثير ميگو كه محل ذخيره سازي تخم ها ولاروها احتمالي استحصالي بود، قرار داشت.
- نحوه نمونه برداري
با توجه به محدوديت زماني، تصميم گرفته شد نمونه هاي ماهي حلوا سفيد در ابتدا جهت تعيين فصل تخمريزي با استفاده از خريد از بازار ماهي فروشي يا صيادان محلي منطقه كنارك تامين گردد و پس از تعيين فصل تخم ريزي، نمونه ها از طريق حضور مستقيم در صيد گاههاي عمده حلوا سفيد و بوسيله روشهاي معمول صيد اين ماهي توسط تور گوش گير شناور تامين گردد.
براساس نمونه هاي تهيه شده در اواخر فروردين ماه كه بصورت راندوم و اتفاقي از صيادان محلي كنارك تهيه شد، ماهيان ماده انتخابي به آزمايشگاه يكي از مراكز تكثير ميگو منتقل و متوسط وزن 6 قطعه ماهي انتخابي 743 گرم و متوسط طول فورك 275 ميلي متر اندازه گيري گرديد و درجه حرارت سطحي آب دريا در زمان نمونه برداري 30-27 درجه سانتي گراد و شوري دريا 40-38 ppt بود. ماهي هاي مورد نظر كالبدشكافي شده و گناد ماهي خارج و مرحله باروري تخمدان ثبت گرديد.
تعيين زمان تخم ريزي
براي مطالعه پيشرفت تخمك ها در تخمدان در فصل تخم ريزي، احتياج به جداسازي مراحل مختلف باروري است. اين روش زماني كه تعداد نمونه ها كم بوده و امكان دنبال كردن و مقايسه تغييرات متوالي درميزان GSI ميسر نمي باشد بسيار سودمند است. براين اساس يك سري تغييرات درسلول تخمك (تغييرات ميكروسكوپي) و در تخمدان (تغييرات ماكروسكوپي ) بوجود مي آيد كه مي تواند در تعيين مراحل باروري استفاده شود. بعد از مشخص كردن مراحل باروري مقايسه مراحل با يكديگر، وضعيتي از شرايط توليد مثل موجود بدست مي آيد. با توجه به روند اجراي اين پروژه و نيز با بررسي نتايج مطالعات انجام شده راجع به اين گونه آبهاي كويت (Abu-Hakima-1993 ) چنين نتيجه گيري شد كه اين گونه داراي تخم ريزي متوالي(Batch Spowner) مي باشد. براين اساس از كليد 5 مرحله اي Biswas (1993) استفاده گرديد و در نمونه هاي انتخابي مرحله رسيدگي جنسي II و ابتداي مرحله III تشخيص داده شد و مقرر گرديد بعد از حدوداً30-25 روز اقدام به تكثير نميه طبيعي، نيمه مصنوعي حلوا سفيد از طريق صيد مولدين از دريا اقدام شود.
جمع آوري تخم هاي لقاح يافته
با افزايش دماي آب سطحي دريا و رسيدن آن به 33-28 درجه سانتيگراد و شوري 40-38 ppt در مورخ 6/3/86 با اجاره يك فروند قايق صيادي در منطقه كنارك و با استفاده از تجارب ناخداي قايق در صيد حلوا سفيد و اطلاعات جمع آوري شده و به منظور استاندارد سازي زمان و شيوه صيد حلوا سفيد ازساعت 10 تا 20 در سه منطقه اقدام به تورريزي با تور گوشگير سطحي با چشمه 14 سانتي متري و در اعماق مختلف 20-5 متري شدند. و طي چهار روز دريا روي وانجام شيوه هاي مختلف صيد چه از نظر عمق صيد، زمان ماندگاري تور در آب و بيشترين زمان صيد، موفق به صيد ماهيان مولد نر وماده متعددي شدند كه متوسط طول فورك ماهيان ماده از 285-240 ميلي متر و متوسط طول فورك ماهيان نر 230-200 ميلي متر بود.
درمورخ 9/3/86 با توجه به استاندارد سازي زمان ماندگاري تور در آب و شيوه صيد حلوا سفيد همچنين تشخيص زمان مناسب تخم ريزي، صيد به منظور تكثير آزمايشي از ساعت 00/15 آغاز و در روند دو مرحله تورريزي تعداد 3 قطعه مولد ماده مناسب و رسيده بصورت زنده صيد و با نسبت 1 : 1 عمل تخم گيري و لقاح مصنوعي انجام گرفت.
پس از اتمام عمليات صيد و لقاح مصنوعي تصميم گرفته شد به صيادان محلي ديگري كه در صيدگاه حاضر و مشغول صيد ماهي حلوا سفيد بودند سركشي كرده و در صورت وجود مولدين نر و ماده اقدام به جمع آوري تخم ازطريق آنها شوند واين عمل نيز با موفقيت انجام و تعداد 5 قطعه مولد ماده نيز از آنها اخذ و عمل تخم كشي و لقاح در داخل قايق انجام گرفت سپس تخم هاي لقاح يافته آب كشيده را در داخل سطلهاي دردار نگهداري و به ساحل و از آنجا به مركز تكثير ميگو انتقال يافتند.
تخم هاي جمع آوري شده بعد از شستشو با آب دريا توسط محلول يديدره (بتادين) ضد عفوني گرديد و توسط بشر مدرج به سه نوع شناور، معلق و رسوبي تفكيك و ميزان هر كدام مشخص گرديد. سپس نوع رسوبي آن كه خوب لقاح نشده بود دور ريخته و انواع شناور و معلق آن را به تانك هاي 300 ليتري منتقل و دردرجه حرارت 30 درجه سانتي گراد نگهداري شدند. تخم هاي لقاح يافته، كروي، شفاف و شناور و قطري حدود 1/1 ميلي لیتر داشتند. در اين دما تخم هاي حلوا سفيد بعد از 18-15 ساعت تفريخ و تراكم لاروهاي حاصله 250 تا 300 هزار برآرود گرديد، لاروهاي تازه هچ شده داراي يك كيسه زرده بيضوي بزرگ هستند. حدوداً 95-90 درصد لاروهاي حاصل داراي شناي فعال عمودي بودند كه با تراكم 40 قطعه در ليتر به مخازن بزرگتر ديگر منتقل و مراحل پرورش لارو آغاز گرديد. حجم مخازن 3000 ليتر بود. كه در روز ذخيره سازي لاروها،50% حجم آن آبگيري شده بود و مقرر گرديد روزانه 10 درصد به حجم آن، آب تازه فيلتر شده اضافه شود.
با توجه به توليد دونوع جلبك Chlorella و Nannochloropsis از روز دوم ذخيره سازي، جلبكها با تراكم 300-250 هزار سلول در ميلي ليتر به آب تانك ها اضافه و از روز سوم روتيفر از نوع S-Type هم زمان با جذب كيسه زرده با تراكم 5 عدد در ميلي ليتر استفاده شد.
با جذب كيسه زرده و تكميل كيسه شناور در روز سوم ذخيره سازي، لاروها فعاليت بسيار خوبي داشته و تلفات خاصي مشاهده نگرديد و از روز پنجم تغذيه با ناپلي آرتميا با تراكم 1/0 به ازاء هر ميلي ليتر در كنار روتيفر آغاز شد و اين روند با تعويض آب 10 درصدي در روز ششم ادامه داشت و لاروها تغذيه فعال و مناسبي را در اين مدت داشتند. با حادث شدن طوفان گونو در منطقه چابهار و پائين آمدن كيفيت آب و قطعي برق در منطقه ادامه روند پرورش لارو مقدور نبود و فعاليت در اين مرحله قطع و كليه لاروها به تدريج از بين رفتند.
مشخصات
بدن بسيار گود و فشرده، پايه دمي كوتاه و فشرده، بدون بخش برجسته ستون فقرات يا سپرچه (سازواره فلس مانند و استخواني ). سرگود و وسيع، پوزه (بيني) كوتاه و بي نوك، چشمان كوچك، به صورت مركزي در بافت چربي قرار گرفته و با آن احاطه شده، بافتي كه به جلو حول سوراخهاي بزرگ بيني بسط مي يابد، انتهاي زيرين دهان كوچك و به سمت پائين انحنادار است ، زاويه دهان بازجلوي چشم قرار مي گيرد، استخوان جلوي آرواره زيرين امتدادپذير نيست، آرواره بالایی(Maxilla ) غیر متحرک است و با چانه وفک بخش واحدی را می پوشاند . دهانه آبشش يك شكاف مستقيم است. باله هاي پشتي و مقعدي منفرد با پايه طويل، نسبتاً يا كاملاً هلالي شكل؛ كه پيش از آنها 5 تا 10 تيره تيغه مانند پهن (تخت) قرار دارد يا اصلاً قرار ندارد، در هر دو انتها و شبيه انتهاهاي inteneurals (درون عصبي) آزاد، باله هاي صدري دراز و بال مانند، فاقد باله شكمي و فاقد باله لگنی ، باله دمي ازنوع فورک است. خط جانبي منفرد قوسدارو نزدیک به باله پشتی و پيش رونده به سوي پايك دمي، پولكها كوچك و قوسي (هموار) كه به آساني مي افتند، سربرهنه ؛ با مجراهاي مشهود برجسته در زير پوست نازك.
رنگ : به وضوح نقره اي با پراكندگي آبي فام در پشت، غشاهاي آبششي و درون دهان به رنگ تيره اند.
پامفرتها، دسته اي حركت مي كنند، دريازي(اقيانوس )اند، اندازه متوسطي(تا حدود 60 سانتي متر طول ) دارند، در آبهاي كم عمق، عموماً‌در نواحي ساحلي ساكنند. گاهي به خورها (خليج هاي كوچك دهانه رودخانه) وارد مي شوند.
جانداران پرسلولي نرم تن (شامل ستاره هاي دريايي و مرجانها ) و سخت پوستان دريايي در غذاي آنهاحائز اهميت مي باشند. آنها معمولاً با تور كيسه اي صيد مي شوند و جزء مطلوبترين ماهيان خوراكي اند، يكي از انواع خانواده پامفرت موسوم به Pampus argentus ، از اهميت تجاري قابل توجهي در منطقه برخوردار است.
رده بندی ماهی حلوا سفید
1)نام علمی گونه Pampus argenteu
خانواده : حلوا سفيد ماهيان Stromateidae
نام انگليسي : Silver Pomfret
نام فارسي و يا محلي :حلوا سفيد
اندازه: حداكثر حدود 60 و معمول تا 20 سانتي متر
تغذيه :شانه داران، Salps ، مدوزآ و ساير گروههاي پلانكتونهاي جانوري
مشخصات : بدن تقريباً لوزي شكل، پوزه در بالاي دهان جلو آمده،دهان كوچك و تقريباً انتهايي است باله پشتي داراي 6 شعاع سخت و 22 شعاع نرم، باله پشتي و مخرجي به صورت بريده روي پوست ظاهر مي شوند كه اين خاصيت در نمونه هاي جوان بيشتر واضح است. باله سينه اي كمي نوك دار، باله دمي عميقاً دو تكه و تكه پائيني بلندتر مي باشد فلسها روي بدن بسيار كوچك بوده وبه آساني كنده مي شوند، رنگ بدن در طرفين نقره اي و پشت آبي خاكستري است.
پراكندگي و مشخصات زيستي
در خليج فارس و در طول سواحل هندوستان در آبهاي آفريقا و در اطراف جزاير يافت مي شود. گسترش آن به طرف شرق به استثناي گينه جديد و استراليا تا ژاپن مي باشد.
در آبهاي ساحلي با عمق بين 5 تا 80 متري يافت مي شود. به صورت گله اي فصلي برروي بسترهاي گلي همراه با ميگوها و گونه هاي Nemipterus و گونه Leoignathus پيش مي آيد گله هاي آن مي توانند بزرگ و فراوان باشند. تخم ريزي از اواخر زمستان و سراسر تابستان كه شدت آن در بهار (آوريل تا ژوئن ) مي‌باشد.
توزيع جغرافيايي در آبهاي ايران : خليج فارس، درياي عمان
روش صيد: توسط تورهاي كششی كفي و گاهاً به وسيله تورهاي گوشگير.
2) نام علمی گونه Pampus chinensis
خانواده: حلوا سفيد ماهيان Stromateidae
نام انگليسي :Chinese silver Pomfret
اندازه : حداكثر حدود 40 و معمول تا 20 سانتي متر
تغذيه : شانه داران، Salps ،مدوزآ و ديگر گروه پلانكتونهاي جانوري
مشخصات : بدن بيضي تا چهارگوش مي باشد، در مقطع فشرده، سركوچك و باله دمي بزرگ و عميقاً دو شاخه شده است دهانه هاي آبششي غالباً‌به طور ظريفي دندانه دار است و سرپوش آبششي داراي لبه كامل است. فلسها كوچك، از نوع دايره اي و ريزنده بوده و روي بيشتر قسمتهاي سر را نيز پوشانده است. خط جانبي موازي خط پشتي است، داري يك باله پشتي است كه قسمت خاردار و نرم آن به هم متصل اند و قسمت نرم باله پشتي گاهي اوقات در جلو بلندتر شده و داسي شكل مي شود، باله مخرجي معمولاً داراي سه شعاع سخت است و از نظر شكل شبيه قسمت نرم باله پشتي مي باشد، باله سينه اي دراز و انتها نوك تيز و فاقد باله هاي شكمي است.
پراكندگي و مشخصات زيستي
در آبهاي ساحلي هند و به طرف شرق تا چين یافت می شود. ولي در گينه جديد و استراليا وجود ندارد، به طور كلي درروي بسترهاي گلي به صورت گله اي يا انفرادي ظاهر مي شود، ممكن است داخل خورها نيز گردد.
توزيع جغرافيايي در آبهاي ايران : درياي عمان
روش صيد : بوسيله تورهاي كششي كفي و گاهگاهي توسط تورگوشگير.
پراكندگي جغرافيايي
بر طبق مطالعات انجام گرفته برروي ماهي حلوا سفيد در آبهاي ساحلي از عمق 5 تا 80 متر زندگي مي كند بيشترين فراواني در سواحل غرب اقيانوس هند تا خليج فارس يافت مي گردد. ماهي فوق در آبهاي كره نيز يافت مي گردد. اين ماهي در سواحل بوشهر نيز وجود دارد. و همچنين در آبهاي استان هرمزگان از بندر لنگه تا جاسك با تراكم هاي متفاوت زيست مي كند. ماهيهاي با طول زياد در ماههاي فروردين تا ارديبهشت در سواحل خوزستان صيد مي گردد. بر طبق بررسي هاي انجام شده ماهي حلوا سفيد از عمق 4 متر در سواحل خوزستان و اعماق 40 متر اعماق زياد صيد مي گردد.
ماهي حلوا سفيد با اندازه هاي 130 تا 310 ميلي متر در سواحل خوزستان در ماههاي فروردين، دي، تيرماه صيد شده و ماهيهاي كوچك در ماههاي مرداد الي آذر در سواحل خوزستان يافت مي گردد.
بر طبق بررسي هاي انجام شده در سواحل خوزستان دامنه طولي نرها در سواحل غربي 130 تا 240 ميلي متر با ميانگين حداقل 7/165 ميلي متر در شهريور ماه و حداكثر 234 ميلي متر در مرداد ماه بوده است و در سواحل شرقي دامنه طولي 135 تا 325 ميلي متر بوده كه حداكثر ميانگين 6/308 ميلي متر در مرداد ماه مي باشد.همچنين دامنه طولي ماهيان ماده در سواحل غربي170 تا 350 ميلي متر و ميانگين حداكثر 5/279 در خرداد ماه مي باشد. در سواحل شرقي دامنه طولي 162 تا 378 ميلي متر و ميانگين آن حداكثر 8/250 ميلي متر مي باشد.
ميانگين طولي ماهيان نر وماده صيد شده در سواحل شرقي در تمام طول سال كمتر از سواحل غربي است كه اين نشان دهنده بزرگتر بودن اندازه ماهيان در سواحل غربي است.
بيشترين فرواني نرها در ارديبهشت ماه 3/73% و ماده ها و نابالغين در ارديبهشت ماه 2/59 % و شهريور ماه 22% مشاهده شده است.
تاثيرات فيزيك و شيميايي
تغييرات دما برروي ميزان رسيدگي غدد جنسي و مهاجرت اين ماهي نقش عمده اي دارد و همانند ديگر خانواده ها دماي آب نقش عمده اي را بازي مي كند با بالا آمدن دما به تدريج مهاجرت مولدين به نقاط كم عمق ساحل و مصب خورها شروع شده و عمل تخم ريزي را انجام مي دهند و بستر گلي را جهت عمل تخم ريزي انتخاب مي كنند.
ماهي حلوا سفيد با افزايش دما به تدريج تكامل شروع شده و دماي آب و طول شب و روز (فتوپريود ) در اين روند نقش عمده اي را دارد. تغييرات GSI با افزايش دما به حداكثر خود مي رسد تكامل غدد جنسي در ارديبهشت ماه به حداكثر مي رسد كه در اين هنگام دماي آب 5/23 درجه و ميزان شوري ppt 7/39 و اكسيژن ppm 01/9 و ميزان PH 5/8 مي باشد.
3- درجه حرارت و شوري آب
درجه حرارت آب اقيانوس هند بعلت واقع شدن در منطقه گرم و استوايي از ساير اقيانوسها بيشتر مي باشد ولي تغييرات ساليانه دماي آب خيلي كم است. در اطراف رشته هاي پشتي بعلت بيرون آمدن ماگماي مذاب يك ناحيه حرارتي مخصوص بوجود مي آيد.
محيط طبيعي زندگي آبزيان در خليج فارس و درياي عمان
در تقسيم بندي منابع آبي خليج فارس و درياي عمان جزء آبهاي دريايي جنوب ايران محسوب مي شوند و به دليل اينكه محل زندگي و صيد ماهيان مي باشند شناخت دقيق خصوصيات با جهت توسعه صنعت شيلات ضروري به نظر مي رسد كه ذيلاً به كليات و شناختهاي قابل دسترسي از آن اشاره اي مي شود.
رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد
تغذيه جانوري
در رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد، سخت پوستان عمده ترين گروه تغذيه اي مي باشند و از بين سخت پوستان پاروپايان (copepoda ) بالاترين ميزان را دارا هستند و در آبهاي هرمزگان پاروپايان در فصل بهار و پاييز با حداكثر تراكم مشاهده شده است.
ناجورپايان (Amphipoda ).ده پايان (Decapoda )، لارو خرچنگ (Brachyuran zoea ) cladocera، سخت پوستان صدفدار (ostracoda ) ونوزاد ميگو (shrimp larvae ) و ساير سخت پوستان كه به ميزان كمتر در رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد ديده مي شوند.
Daszi و Pati در مطالعات خود، جورپايان (Isopoda ) وائوفائوزيد (Euphusida ) از سخت پوستان را در فهرست غذايي ماهي حلوا سفيد قرار دادند. كرم نماتود وروزن داران در مطالعه آبهاي هرمزگان در محتويان معده مشاهده گرديدند كه در منطقه هند و كويت ذكر نشده اند. اين گروهها در واقع به عنوان غذايي فرعي آبزي محسوب مي شوند كه ماهي حلوا سفيد برحسب تصادف آنها را بلعيده است.
تغذيه گياهي
تغذيه گياهي شامل دياتومه( (Diatomae، دينوفيسهDinophyceae))، و سيانوفيسه(Cyanophyceae ) مي باشد. دياتومه ها با ميزان و تنوع بالاتر نسبت به دو گروه ديگر در محتويان معده مشاهده شد.
پلانكتونهاي گياهي در خليج فارس متنوع بوده و به طور عمده شامل دياتومه و دينوفلاژله مي باشد كه در صد عمده را دياتومه ها شامل مي شوند (Dorgham & Moftah,1988 ). همچنين جنس هاي Amphora ، Biddulphia ، Chaetoceros ، Coscinodisus ، Diploneis، Gyrosigma ، Navicula ، Nitzschia ، Pleurosigma و Rhizosolenia از دياتومه ها در فهرست رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد قرار دارند.
Nitzschia و Navicula با ميزان بيشتر در معده حضور دارند و به عنوان غذاي دسته دوم ماهي معرفي مي‌گردند. اندازه كوچك و نداشتن زوائد در اين دو جنس (نسبت به Bidduphia و Chaetoceros ) شايد سبب تمايل بلع بيشتر توسط آبزي باشد (Renaud , Navicula , Nitzschia , 1994 ) در تابستان و گاهي در پائيز به حالت شكوفا در منطقه ديده مي شوند كه اين خود ممكن است عامل ديگر جهت حضور آنها در معده ماهي حلوا سفيد باشد.
همچنين دينوفيسه ها با جنسهاي Amphisolenia ، ceratium ، Dinophysis ، Prorocentrum ، Peridinium و Pyrophacus در رژيم غذايي ماهي حلوا سفيد مي باشند. بر طبق مطالعات دركويت Noctiluca درفهرست رژيم غذايي اين ماهي قرار دارد، Noctiluca در بهمن و اسفند و گاهي در مهر ماه به حالت شكوفا در آبهاي استان هرمزگان مشاهده شدند.
اوج شكوفايي سيانوفيسه ها به خصوص جنس oscillatoria در مرداد و شهريور ماه مي باشد كه تغييرات رنگ آب همراه با بوي ناخوشايند را به همراه دارد.
ماهي حلوا سفيد در صورت نياز، جهت به دست آوردن انرژي بيشتر در مراحل مختلف باروري و درگروههاي طولي مختلف رو به تغذيه جانوري مي آورد و تغذيه گياهي نقش كمتري را ايفا مي نمايد.
هضم مواد غذايي
ميزان هضم غذا بسته به نوع ماده غذايي، گونه ماهي، حرارت و مقادير غذايي بلعيده شده، متفاوت
مي باشد (Bona, 1979 ).
ماهيان خانواده STROMATEIDAE داراي كيسه حلقي دندان دار بوده كه توانايي خرد كردن مواد غذايي خورده شده را داشته و مواد غذايي را به توده هاي خميري سفيد رنگ ژلاتيني لزج تبديل
مي كنند كه شباهت به ژله فيش دارند. بنابراين، وجود مدوز و ژله فيش گزارش شده در مطالعه منطقه هند با شك همراه است. (Dadzi , 2000 ). هرچند درگزارش هند و بنگال 1980 از مدوز ژله فيش هاي كوچك به عنوان غذاي تصادفي نام بـرده شده است.
ترجيح غذايي يا فراواني وقوع شكار (freguency of occurance )
پاروپايان (كوپه پودا) از سخت پوستان،نقش عمده اي را در تغذيه ماهي حلوا سفيد داشته و غذاي اصلي محسوب مي شود. كه در رژيم غذايي اين ماهي ميزان تغذيه جانوري بيشتر از تغذيه گياهي است، تغذيه جانوري شامل پلانكتون جانوري و موجودات بنتيك مي باشد و نشانگر آن است كه ماهي حلوا سفيد در مراحلي از زندگي به كف رفته و از موجودات كف بستر تغذيه مي نمايد و ميزان مصرف بنتوزها كمتر از پلانكتونهاي جانوري است.
بعد از كوپه پودا، Navicula ، Nitzchia و oscillatoria به عنوان غذاي دوم در فهرست رژيم غذايي اين ماهي قرار مي گيرند.
توليد مثل
ماهي حلوا سفيد به لحاظ توليد مثل جنسي جدا (Gonochoristic) ،تخمگذار (Oviparus ) از نوع ovupara مي باشد.
شكل شناسي عمومي تخمدان
دستگاه توليد مثل حلوا سفيد ماده شامل يك جفت تخمدان بوده كه با زاويه در قسمت پشتي حفره شكمي قرار گرفته است هر تخمدان شامل ديوار و تيغه هاي تخمداني (O.Lamella ) حفره (Lumen ) و مجراي تخمك بر (در امتداد خلفي تخمدان ) مي باشد كه مجاري در انتها به هم متصل و به سمت سوراخ تناسلي مي‌روند. دو لب تخمدان از لحاظ اندازه برابر مي باشند و تخمدان توسط يك بافت پيوندي پوشيده شده كه (Peritoneummem bran)ناميده مي شود.
بررسي ماكروسكوپي و ميكروسكوپيك مراحل مختلف غدد جنسي نر وماده
1- نابالغ (Immature )
تخمدان به صورت بسيار باريك و نخي شكل بوده و جنسيت آن با چشم غير مسلح غير قابل تشخيص بوده و بيضه ها نيز شكل ظاهري شبيه به تخمدان را دارند.
2- نابالغ در حال بلوغ (Maturing virgin )
تخمدان شكل ظاهري نواري شكل را به خود گرفته و رگهاي خوني كمي برروي آن ظاهر شده و به رنگ صورتي متمايل به قرمز در مي آيد و ميانگين قطر تخمك 315/0 ميلي متر مي باشد در تخمدان تخمک نارس ديده مي‌شود.
3- نابالغ در حال توسعه (Early developing )
تخمدان ضخيم تر شده و رگهاي خوني بيشتر برروي آن ظاهر مي شود و واكوئل به مقدار زيادي در ناحيه محيط هسته ظاهر مي شود وزرده سازي شروع مي شود و لايه معيني را اطراف تخمك مي سازند تخمكهاي مرحله 1 به ندرت و مرحله 2 و 3 ديده مي شود. ميانگين قطر سلولهاي 501/0 ميلي متر مي باشد.
4- در حال توسعه (Latepevloping )
تخمكها درون تخمدان ديده مي شود و واكوئل هاي كوچك به هم متصل شده و رگهاي خوني زيادي در درون تخمدان به وجود مي آيد رنگ تخمدان صورتي مات متمايل به قرمز ديده مي شود. ميانگين قطر تخمك 580/0 ميلي متر مي باشد.
5- رسيده (Gravid )
تخمدان داراي رگهاي خوني زياد، تخم ها مشخص و موارد زرده در سرتاسر تخمك توزيع شده ميانگين قطر تخمك ها 706/0 ميلي متر مي باشد. بيضه ها با فشار كمي اسپرمهايش خارج مي شود در تخمدان اكثر تخمك ها بالغ مي شود ولي بافت بين تخمكها وجود دارد.
6- در حال تخم ريزي (Spawning )
در اين مرحله سلولها از يكديگر مجزا شده و از مجراي تخك بر بيرون مي ريزند. اندازه تخمك ها مانند مرحله قبل بوده ورنگ صورتي متمايل به زرد پيدا مي نمايند.
7- تخم ريزي كرده (Spent )
در اين مرحله تخمكها به تدريج باز جذب شده و تخمدان به دليل تخليه تخمكها قرمز و چروكيده مي گردد. غدد جنسي نر نيز از اسپرمها تا حدودي تخليه مي گردد.
هم آوري
مكانيسم غدد جنسي ماهي حلوا سفيد از الگوي ماهيان استخواني تبعيت نموده و تكامل غدد جنسي روند خاصي را طي مي كند،روند تكامل يكساله بوده و بارشد غدد جنسي بهمن ماه عمل زرده سازي شروع شده و در ماه ارديبهشت به حداكثر مي رسد وجود تخمكهاي رشد يافته و فوليكول بزرگ در اين ماهها نشان دهنده رشد كامل تخمكها است.
در سواحل خوزستان ميزان هم آوري را بين 67896 الي 280150 براي ماهيان با طول 332 الي 360 ميلي متر گرديد. ميان هم آوري و وزن و طول بدن يك رابـ ـطه مثبت در اغلب ماهيان گزارش شده است.
طول اولين بلوغ جنسي
سن يا طول اولين بلوغ ممكن است ميان جنسها و جمعيتها يا ذخاير گونه هاي مشابه متفاوت باشد (Moyle 1990 ) و (Jayasankar 1990 ). در آبهاي كره طول اولين بلوغ جنسي ماهي حلوا سفيد جهت ماده ها و نرها به ترتيب 167 ميلي متر تعيين گرديد.
در خوزستان درصد بلوغ جنسي ماهيان حلوا سفيد در گروههاي طولي نشان مي دهد كه در سواحل غربي ماهيان بيشتر از سواحل شرقي به بلوغ رسيده و در سواحل غربي و شرقي نرها زودتر از ماده ها به بلوغ مي‌رسند و بررسي ها نشان داده كه بلوغ جنسي در رابـ ـطه هم آوري با طول كل ماهي مقدار a متغير و b نزديك به 3 مي باشد.
نسبت جنسي
نسبت جنسي از گونه اي به گونه ديگر بسيار متفاوت است اما در اكثر گونه ها 1 :1 است ولي عوامل متعددي اين تناسب را تحت تاثير قرار مي دهد اين تفاوت ممكن است به دليل توقف نرها در منطقه تخم ريزي و يا جدا شدن دفعه اي نرهاي بالغ از منطقه و رفتار متفاوت ميان جنسها و آسانتر صيد شدن يك جنس نسبت به ديگري و يا اختلاف در مرگ و مير نرها و ماده ها باشد.
در نرها از گروه طولي 131 تا 160 ميلي متر و در ماده ها عمدتاً از 161 تا 190 ميلي متر شروع مي شود و همچنين در گروه طولي 221 تا 250 (ميلي متر ) 100 % از ماده ها و نرها بالغ مي شوند.
نسبت جنسي نر به ماده در اين ماهي براي سواحل غربي و شرقي خوزستان محاسبه شده است و نسبت جنسي نر به ماده در سواحل غربي در ماههاي آبان و بهمن و ارديبهشت و شهريور اختلاف معني داري را با نسبت 1:1 نشان مي دهد ولي در هشت ماه ديگر سال اين اختلاف معني دار نمي باشد. بيشترين نسبت جنسي در ارديبهشت ماه وجود داشته و مقدار آن 1/2 :1 مي باشد.
وضعيت غدد جنسي در سواحل غربي بررسي گرديده است كه مرحله 1 رسيدگي بيضه ها در تمام ماههاي سال مشاهده گرديده و بيشترين درصد وقوع آن در شهريور ماه مي باشد. مرحله 2 بيضه نيز در ماههاي خرداد تا شهريور ديده مي شود و حداكثر آن در شهريور ماه است ماهياني كه داراي مرحله 3 رسيدگي مي باشند در ماه فروردين و ارديبهشت مشاهده شده و در ارديبهشت بالاترين ميزان را داراست مرحله 4 بلوغ بيضه اي در فروردين و ارديبهشت مشاهده گرديده و مرحله 5 نيز در ارديبهشت ديده مي شود كه در همان ماه بالاترين ميزان را دارا بوده است.
مراحل 6 و 7 بيضه اي كه ماهيان در حال تخم ريزي و تخم ريزي كرده را شامل مي شود در مرداد و شهريور ماه وجود دارند همچنين روند بلوغ تخمدان نيز با اندكي اختلاف وضعيتي مشابه با بيضه دارد.
نسبت جنسي نر به ماده در سواحل شرقي به جز ماههاي ارديبهشت و مرداد در طول سال اختلاف معني داري با نسبت 1:1 وجود ندارد و در مرداد ماه نسبت جنسي بيشترين مقدار (1/4 : 1) را نشان مي دهد در طول سال نسبت جنسي در دو منطقه مقدار تقريباً مساوي (5/1 : 1 ساحل غربي ) و (6/1: 1 ساحل شرقي ) را تشكيل مي‌دهد.
به هر حال نسبت جنسي در طول سال متغير بوده ولي در مجموع در كل منطقه نسبت نرها به ماده با نسبت 1:1 اختلاف معني داري وجود دارد.
وضعيت غدد جنسي در سواحل شرقي نشان داده است كه مرحله 1 تخمداني از خرداد ماه تا شهريور مشاهده شده و مرحله 2 كه از مهر تا فروردين يافت شده كه بالاترين ميزان آن در اسفند و آبان ديده مي شود. ماده هايي كه در مرحله 3 رسيدگي بودند در ماه اسفند تا ارديبهشت وجود داشته اند و بالاترين حد آن در ارديبهشت 2/43% به خود اختصاص مي دهند. ماهيان ماده اي كه در مرحله 4 قرار داشتند از فروردين تا ارديبهشت مشاهده مي شوند و در ارديبهشت ماه 1/71% بالاترين فراواني را داشته اند.
مرحله 5 درفرودين تا ارديبهشت و حداكثر آن در ارديبهشت ماه (6/84%)مشاهده گرديده است و مراحل 6 و 7 تكامل غده تخمداني در ارديبهشت تا شهريور يافت مي شوند.
روند وضعيت غدد جنسي، در نرها نيز همانند ماده ها مي باشد ولي مرحله 5 رسيدگي جنسي تنها در ارديبهشت ماه ديده مي شود. در هر دو جنس نروماده در هر دو منطقه (سواحل غربي و شرقي خوزستان) تقريبا‌ً‌حضور مراحل مختلف بلوغ غدد جنسي در ماههاي مختلف با يكديگر مطابقت دارند.
فصل تخم ريزي
براي تعيين فصل تخم ريزي از روش تعيين شاخص GSI استفاده مي شود. براي اين منظور وزن كل و وزن گناد ماهي با استفاده از ترازوي ديجيتال با دقت g 1/0 توزين و ثبت مي گردد.
شاخص گنادوسوماتيك (GSI ) از معادله زير محاسبه مي شود.
100×
Gw
GSI =
Bw
در اين معادله :
Gw = وزن گناد
Bw = وزن ماهي
براساس اين، ميانگين ماهانه GSI براي هر ماهي تعيين و بالاترين مقدار GSI به عنوان فصل تخم ريزي در نظر گرفته مي شود.
براساس مطالعات انجام شده فصل تخم ريزي اين ماهي در مناطق پراكنش خود از ماه ژوئن تا آگوست ميلادي مي باشد و همچنين در منطقه كنارك چابهار از نيمه دوم ارديبهشت تا نيمه اول خرداد ماه زمان تكثير طبيعي حلوا سفيد تشخيص داده شده است و بر اساس شاخص گناد، تغيير در ميزان GSI در منطقه بندرعباس بسيار كم بوده به طوري كه از اسفند تا شهريور ماه كمي افزايش يافت و اوج آن در فروردين و تيرماه بود اما در بقيه ماههاي سال به كمترين ميزان خود مي رسد. (مراحل 3 و 4) نسبت به تعداد كل باروري ماهيهاي ماده صيد شده در اين منطقه است. البته تعداد مولدان صيد شده (مرحله 4 باروري ) در اين منطقه در كل زمان بررسي فقط 5/1% ماهيها ماده بود. اما همين فراواني مراحل باروري رسيده نيز از بهمن تا مهر ماه سال بعد مي باشد. هرچند كه با اين ميزان كم مراحل باروري مي توان گفت كه اين منطقه جزء مناطق تخمريزي حلوا سفيد نمي‌باشد.
تكثير ماهي حلوا سفيد در ايران
- تعيين محل نمونه برداري
محل نمونه برداري اين پژوهش با بررسي گزارش آمار صيد شيلات چابهار براساس مناطق تخليه صيد در منطقه كنارك و پسابندر انجام شد و در بين اين دو منطقه ابتدا اولويت اول منطقه كنارك تعيين شد چرا كه اين منطقه نزدیک به مراكز تكثير ميگو كه محل ذخيره سازي تخم ها ولاروها احتمالي استحصالي بود، قرار داشت.
- نحوه نمونه برداري
با توجه به محدوديت زماني، تصميم گرفته شد نمونه هاي ماهي حلوا سفيد در ابتدا جهت تعيين فصل تخمريزي با استفاده از خريد از بازار ماهي فروشي يا صيادان محلي منطقه كنارك تامين گردد و پس از تعيين فصل تخم ريزي، نمونه ها از طريق حضور مستقيم در صيد گاههاي عمده حلوا سفيد و بوسيله روشهاي معمول صيد اين ماهي توسط تور گوش گير شناور تامين گردد.
براساس نمونه هاي تهيه شده در اواخر فروردين ماه كه بصورت راندوم و اتفاقي از صيادان محلي كنارك تهيه شد، ماهيان ماده انتخابي به آزمايشگاه يكي از مراكز تكثير ميگو منتقل و متوسط وزن 6 قطعه ماهي انتخابي 743 گرم و متوسط طول فورك 275 ميلي متر اندازه گيري گرديد و درجه حرارت سطحي آب دريا در زمان نمونه برداري 30-27 درجه سانتي گراد و شوري دريا 40-38 ppt بود. ماهي هاي مورد نظر كالبدشكافي شده و گناد ماهي خارج و مرحله باروري تخمدان ثبت گرديد.
تعيين زمان تخم ريزي
براي مطالعه پيشرفت تخمك ها در تخمدان در فصل تخم ريزي، احتياج به جداسازي مراحل مختلف باروري است. اين روش زماني كه تعداد نمونه ها كم بوده و امكان دنبال كردن و مقايسه تغييرات متوالي درميزان GSI ميسر نمي باشد بسيار سودمند است. براين اساس يك سري تغييرات درسلول تخمك (تغييرات ميكروسكوپي) و در تخمدان (تغييرات ماكروسكوپي ) بوجود مي آيد كه مي تواند در تعيين مراحل باروري استفاده شود. بعد از مشخص كردن مراحل باروري مقايسه مراحل با يكديگر، وضعيتي از شرايط توليد مثل موجود بدست مي آيد. با توجه به روند اجراي اين پروژه و نيز با بررسي نتايج مطالعات انجام شده راجع به اين گونه آبهاي كويت (Abu-Hakima-1993 ) چنين نتيجه گيري شد كه اين گونه داراي تخم ريزي متوالي(Batch Spowner) مي باشد. براين اساس از كليد 5 مرحله اي Biswas (1993) استفاده گرديد و در نمونه هاي انتخابي مرحله رسيدگي جنسي II و ابتداي مرحله III تشخيص داده شد و مقرر گرديد بعد از حدوداً30-25 روز اقدام به تكثير نميه طبيعي، نيمه مصنوعي حلوا سفيد از طريق صيد مولدين از دريا اقدام شود.
جمع آوري تخم هاي لقاح يافته
با افزايش دماي آب سطحي دريا و رسيدن آن به 33-28 درجه سانتيگراد و شوري 40-38 ppt در مورخ 6/3/86 با اجاره يك فروند قايق صيادي در منطقه كنارك و با استفاده از تجارب ناخداي قايق در صيد حلوا سفيد و اطلاعات جمع آوري شده و به منظور استاندارد سازي زمان و شيوه صيد حلوا سفيد ازساعت 10 تا 20 در سه منطقه اقدام به تورريزي با تور گوشگير سطحي با چشمه 14 سانتي متري و در اعماق مختلف 20-5 متري شدند. و طي چهار روز دريا روي وانجام شيوه هاي مختلف صيد چه از نظر عمق صيد، زمان ماندگاري تور در آب و بيشترين زمان صيد، موفق به صيد ماهيان مولد نر وماده متعددي شدند كه متوسط طول فورك ماهيان ماده از 285-240 ميلي متر و متوسط طول فورك ماهيان نر 230-200 ميلي متر بود.
درمورخ 9/3/86 با توجه به استاندارد سازي زمان ماندگاري تور در آب و شيوه صيد حلوا سفيد همچنين تشخيص زمان مناسب تخم ريزي، صيد به منظور تكثير آزمايشي از ساعت 00/15 آغاز و در روند دو مرحله تورريزي تعداد 3 قطعه مولد ماده مناسب و رسيده بصورت زنده صيد و با نسبت 1 : 1 عمل تخم گيري و لقاح مصنوعي انجام گرفت.
پس از اتمام عمليات صيد و لقاح مصنوعي تصميم گرفته شد به صيادان محلي ديگري كه در صيدگاه حاضر و مشغول صيد ماهي حلوا سفيد بودند سركشي كرده و در صورت وجود مولدين نر و ماده اقدام به جمع آوري تخم ازطريق آنها شوند واين عمل نيز با موفقيت انجام و تعداد 5 قطعه مولد ماده نيز از آنها اخذ و عمل تخم كشي و لقاح در داخل قايق انجام گرفت سپس تخم هاي لقاح يافته آب كشيده را در داخل سطلهاي دردار نگهداري و به ساحل و از آنجا به مركز تكثير ميگو انتقال يافتند.
تخم هاي جمع آوري شده بعد از شستشو با آب دريا توسط محلول يديدره (بتادين) ضد عفوني گرديد و توسط بشر مدرج به سه نوع شناور، معلق و رسوبي تفكيك و ميزان هر كدام مشخص گرديد. سپس نوع رسوبي آن كه خوب لقاح نشده بود دور ريخته و انواع شناور و معلق آن را به تانك هاي 300 ليتري منتقل و دردرجه حرارت 30 درجه سانتي گراد نگهداري شدند. تخم هاي لقاح يافته، كروي، شفاف و شناور و قطري حدود 1/1 ميلي لیتر داشتند. در اين دما تخم هاي حلوا سفيد بعد از 18-15 ساعت تفريخ و تراكم لاروهاي حاصله 250 تا 300 هزار برآرود گرديد، لاروهاي تازه هچ شده داراي يك كيسه زرده بيضوي بزرگ هستند. حدوداً 95-90 درصد لاروهاي حاصل داراي شناي فعال عمودي بودند كه با تراكم 40 قطعه در ليتر به مخازن بزرگتر ديگر منتقل و مراحل پرورش لارو آغاز گرديد. حجم مخازن 3000 ليتر بود. كه در روز ذخيره سازي لاروها،50% حجم آن آبگيري شده بود و مقرر گرديد روزانه 10 درصد به حجم آن، آب تازه فيلتر شده اضافه شود.
با توجه به توليد دونوع جلبك Chlorella و Nannochloropsis از روز دوم ذخيره سازي، جلبكها با تراكم 300-250 هزار سلول در ميلي ليتر به آب تانك ها اضافه و از روز سوم روتيفر از نوع S-Type هم زمان با جذب كيسه زرده با تراكم 5 عدد در ميلي ليتر استفاده شد.
با جذب كيسه زرده و تكميل كيسه شناور در روز سوم ذخيره سازي، لاروها فعاليت بسيار خوبي داشته و تلفات خاصي مشاهده نگرديد و از روز پنجم تغذيه با ناپلي آرتميا با تراكم 1/0 به ازاء هر ميلي ليتر در كنار روتيفر آغاز شد و اين روند با تعويض آب 10 درصدي در روز ششم ادامه داشت و لاروها تغذيه فعال و مناسبي را در اين مدت داشتند. با حادث شدن طوفان گونو در منطقه چابهار و پائين آمدن كيفيت آب و قطعي برق در منطقه ادامه روند پرورش لارو مقدور نبود و فعاليت در اين مرحله قطع و كليه لاروها به تدريج از بين رفتند.
