zansia
کاربر نگاه دانلود
گفتگو با دکتر جان بزرگی بررسی شد؛ آسیب های روابط دختر و پسر چیست؟
زهرا کریمی
یکی از آسیب هایی که مدت های طولانی است جامعه ما را درگیر کرده است، بحث دوستی های قبل از ازدواج است که میان نوجوانان دبیرستانی و جوانان دانشجو و غیر دانشجو دیده می شود. دوستی قبل از ازدواج درست به همان اندازه که این روزها در فرهنگ ازدواج ایرانی جا باز کرده، مورد انتقاد روانشناسان و مشاوران خانواده هم قرار دارد. این گونه ارتباطات که قبل از منعقد شدن سیستم خانواده شکل می گیرند، بعدا به صورت ویروس هایی وارد سیستم خانواده شده و منجر به سستی و اختلاف در درون آن می شوند؛ چراکه سیستم دوستی با سیستم خانواده بسیار فرق دارد. در سیستم دوستی باورهایی در ذهن دختر و پسر شکل می گیرد که با سیستم خانوادگی سازگار نیست. به عنوان مثال در دوستی های قبل از ازدواج ناخودآگاه پسر به این باور می رسد که این دختر مورد نظر احتمالا جرات ارتباط با پسر دیگر را دارد وگرنه به این راحتی با من دوست نمی شد. این باور که در سیستم دوستی به وجود آمده در ذهن باقی می ماند و بعد از منعقد شدن سیستم خانواده تدریجا به صورت عدم اعتماد و هزار مشکل دیگر بروز می کند و اگر این رابـ ـطه به ازدواج هم ختم نشود آسیب های زیادی برای طرفین این رابـ ـطه به همراه دارد. از اینرو در گفتگو با دکتر مسعود جان بزرگی، دانشيار گروه روانشناسي و دكتراي تخصصي روان شناسي دانشگاه تربيت مدرس به بررسی آسیب های روابط دختر و پسر در جامعه پرداخته ایم.
آقای دکتر به طورکلی ارزیابی شما از وضعیت کنونی روابط دختر و پسر در جامعه چیست؟
درباره روابط دختر و پسر در ایران اطلاعات چندان روشنی وجود ندارد و این امر معلول فقدان تحقیقات بسنده در این موضوع می باشد ولی برخی تحلیل ها و پژوهش های جانبی، از گسترش پدیده روابط دختر و پسر در ایران حکایت می کند و می توان گفت اگر روابط دختر و پسر را از پیامدهای مدرنیته بدانیم، به موازات حرکت جامعه ایرانی به سوی مدرنیته، روابط دختر و پسر نیز گسترده تر می شود و به الگوی روابط در کشورهای توسعه یافته نزدیک تر خواهد شد. اگر پدیده هایی چون تأخیر در سن ازدواج، گرایش به مد، هسته ای تر شدن خانواده ها، و روحیه فردگرایی در سال های اخیر در کشور ما توسعه یافته باشد، می توان انتظار داشت که روابط دختر و پسر نیز گسترش یابد از سوی دیگر برداشت عمومی افراد جامعه ایرانی نیز، گسترش روابط دختر و پسر در ایران و نزدیک شدن الگوی آن به الگوی دوستی های میان دو جنس در کشور غربی را تأیید می کند.
به اعتقاد شما چه عواملی باعث افزایش دوستی های دختران و پسران در جامعه ما شده است؟
این موضوع متاثر از عوامل بیرونی و درونی هستند. در عوامل بیرونی می توان به نفوذ مدرنیته و تبعات آن اشاره کرد. از میان عوامل درونی نیز ساختارها نقش مهمی در پدید آمدن این وضعیت دارند. ببینید امروز ساختارهایی در روابط دختر و پسر وجود دارد که در گذشته نبوده است. محیط دانشگاه، ارتباط را تسهیل کرده و به آن دامن می زند و حتی جهت می دهد. حضور بیرون از خانه در میان جوانان در حال نهادینه شدن است و این حضور، تک جنسیتی نیست. در خوابگاه ها و سوئیت های دانشجویی، از یک طرف نظارت خانواده وجود ندارد و از طرف دیگر جمع شدن جوانان در کنار یکدیگر، به برخی شیطنت های دوران جوانی دامن می زند.
عوامل مؤثر دیگر، وسایل ارتباط جمعی مانند موبایل، اینترنت، و امکان چت کردن است که ارتباط ها را تسهیل می کند. یکی از تغییرات ساختاری سازگار با توسعه روابط دختر و پسر، حاکمیت تفکر مدرن است که حتی در میان افراد مذهبی نیز رسوخ کرده است. البته غیر از تفکر مدرن، تربیت مدرن هم در حال نهادینه شدن است که از مهدکودک به بچه های ما نمی آموزد که با جنس مخالف چگونه رفتار کنیم.
یکی دیگر از عوامل این است که دیگر مثل گذشته خانواده مرجع جوانان نیست و نسل جدید دیگر نقش خانواده های خود را نمی پذیرند.
بالا رفتن سن ازدواج نیز در این زمینه تاثیرگذار است. از جمله پیامدها و نشانه های مدرنیته و صنعتی شدن جوامع، بالا رفتن سن ازدواج است. در کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه، فاصله بلوغ جنـ*ـسی و بلوغ اجتماعی، آموزش عالی، تأخیر در استقلال اقتصادی جوانان، کاهش حمایت خانواده ها از فرزندان پس از ازدواج موجب تأخیر سن ازدواج شده و این مسئله به افزایش روابط دختر و پسر دامن زده است.
از نگاه شما پیامدهای روابط دختر و پسر در جامعه امروز چیست؟
مهم ترین پیامد این روابط در جوامع مدرن این است که چنین روابطی خواه ناخواه جایگاه خود را در جامعه خواهد یافت و کم کم به نهاد رقیب خانواده تبدیل می شود. پیامدهایی چون زیر پا گذاشتن معیارهای اخلاقی، بحران نسل و بسیاری مشکلات و مسائل دیگر از پیامدهای دیگر این روابط هستند. سوء ظن افراد نسبت به یکدیگر نیز از پیامدهای این روابط است؛ زیرا والدینی که با یکدیگر چنین روابطی داشته اند، هم نسبت به فرزندانشان کنترل بیشتری دارند و هم نسبت به همسر خود همواره شکاک هستند.
از طرف دیگر روابطی که تکرار می شوند کم کم به صورت عادت درمی آیند و نمی توان از دختر یا پسری که به این روابط عادت کرده است انتظار داشت بعد از ازدواج از رفتارهای گذشته دست بردارد. این روابط علاوه بر خانواده، به ارزش ها و نهاد دیانت نیز لطمه می زند. از آن جا که ما در جامعه ای دینی زندگی می کنیم، این روابط ارزش های دینی را خدشه دار خواهد کرد.
از طرف دیگر آسیب های روانی که دختر و پسر از این نوع روابط می بینند، به مراتب بیشتر از آسیب هایی است که ممکن است در خانواده رخ دهد.
بعضی اوقات نیز این روابط به تنوع خواسته ها می انجامد و به محض اینکه یک نفر از رابـ ـطه دوستی کسی کنار می رود فورا به فکر نفر بعدی است که این تنوع طلبی در رفتار او نهادینه می شود.
می توان حدس زد که دخترها و پسرهای امروز که قیود اخلاقی را در رابـ ـطه خود نادیده گرفته اند در آینده ا ی نه چندان دور، در موقعیت پدر و مادر، نه انگیزه و نه توان لازم را برای انتقال ارزش های اخلاقی همچون حیا و عفت، به فرزندان خود ندارند، در محیط خانواده با سهل انگاری در برقراری ارتباط با دیگران که جزئی از عادات روز مره آنان شده است، الگوهای نادرستی برای فرزندان خود هستند و نظارت لازم را بر عملکرد اخلاقی فرزندان نخواهد داشت. بنابراین اگر جوانان امروز بر اساس غفلت خود و والدین به دام فساد افتاده اند، فرزندان آنان بر اساس رهنمون های والدین و یا سهل انگاری عملی آنان با مفاسد اخلاقی انس خواهند گرفت.
امروزه دانشگاه یکی از مکان هایی است که به انتخاب همسر کمک می کند، حال ممکن است این دختر و پسر در محیط دانشگاه قبل از ازدواج برای شناخت بیشتر با هم در ارتباط باشند، ارزیابی شما از این نوع ارتباط در دانشگاه چیست؟
روابط عام در جامعه مانند روابط دختر و پسر در دانشگاه، در محیط کار و مراودات و مبادلات حاصل از آن، حتی می تواند جریان ازدواج را آسان کند؛ اما آسیب‌های اجتماعی از آنجا آغاز می‌شود که نوع خاصی از ارتباطات، که گاهی اوقات مخفیانه و پنهانی است به صمیمیت ها، دوستی ها و قرار ملاقات‌ها کشیده می شود. برای مثال یکی از لطمه‌های آن این است که ازدواج به تأخیر می‌افتد. گاه دختر و پسری با نیت ازدواج با هم دوست می شوند، اما به دلایلی مانند مخالفت خانواده‌ها، ازدواج صورت نمی گیرد و اگر هم ازدواج کنند، چون خانواده‌ها مخالف بوده‌اند زندگی مسئله داری خواهند داشت و از حمایت خانواده ها محروم خواهند شد و بر این اساس جامعه نیز دچار آسیب خواهد شد که به نظر من بهتر است حتی اگردختر و پسری در دانشگاه به هم علاقه مند می شوند پس از اینکه دریافتند که با هم تفاهم اخلاقی دارند سریعا خانواده ها را در جریان قرار دهند تا بقیه ارتباطات در سایه توجه خانواده صورت بگیرد.
راهکار شما برای کنترل این وضعیت چیست و خانواده چه نقشی را می تواند ایفا کند؟
روابط دختر و پسر از مسائل جوامعی است که به سوی مدرنیته حرکت می کنند. اگر جامعه ای مدرن شود، روابط دختر و پسر در آن، به شکل یکی از مدل های ازدواج تبدیل خواهد شد اما به نظر من این اتفاق در ایران رخ نخواهد داد و به اعتقاد من برای برون رفت از این وضعیت، باید خانواده ها از همان ابتدا به تربیت فرزندان بر اساس هنجارهای دینی توجه کنند.
افزایش سن ازدواج به تنهایی طیف وسیعی از آسیب های اجتماعی را سبب می شود و یا دست کم شرایط وقوع آن را تسهیل می کند. سیاست گذاری جهت کاهش سن ازدواج یکی از پیش شرط های کنترل اینگونه آسیب های اجتماعی از جمله روابط دختر و پسر است. کاهش سن ازدواج به عوامل گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بستگی دارد؛ بنابراین در برنامه ریزی و سیاست گذاری برای کاهش سن ازدواج نباید بر یک ساحت تمرکز کرده و از ساحت های دیگر غفلت نمود
تقویت هویت و احیای مرجعیت های گذشته نیز بسیار مهم است. اگرچه بخش مهمی از آسیب پذیری هویت و مرجعیت ها، معلول حاکمیت تفکر مدرنیته است، اما نباید از این امر غفلت شود که بخش مهمی از این آسیب ها معلول ناکارآمدی ها و کژکارکردی های ساختاری و خرد است. احیای نقش خانواده، روحانیت، تأکید بر هویت ملی و دینی، محدودیت پذیری و قانون گرایی، از جمله مواردی است که به احیای هویت ها و مرجعیت های از دست رفته ها کمک خواهد کرد.
علاوه بر این نهادهای آموزشی هم مسئولند. مهم ترین رسالت نظام آموزشی رسمی و غیر رسمی در هر جامعه ای، اصلاح ذهنیت ها، تمایلات و رفتار آحاد جامعه به سمت اهداف تعریف شده و مطابق با آرمان ها و نیازهای آن جامعه است. از آنجا که نظام آموزشی مدرن نسبت به ارزش های اخلاقی و مقوله ی جنسیت حساسیت مثبتی نداشته است لازم است با اصلاحات اساسی در نظام آموزشی و پرورشی، مقوله تربیت فرزندان را بر اساس مفاهیم و آموزه های اسلامی بازنگری کرد و توجه به تربیت جنـ*ـسی و تربیت جنسیتی نیز از محورهای مهم در اصلاح نظام آموزشی است.
زهرا کریمی
یکی از آسیب هایی که مدت های طولانی است جامعه ما را درگیر کرده است، بحث دوستی های قبل از ازدواج است که میان نوجوانان دبیرستانی و جوانان دانشجو و غیر دانشجو دیده می شود. دوستی قبل از ازدواج درست به همان اندازه که این روزها در فرهنگ ازدواج ایرانی جا باز کرده، مورد انتقاد روانشناسان و مشاوران خانواده هم قرار دارد. این گونه ارتباطات که قبل از منعقد شدن سیستم خانواده شکل می گیرند، بعدا به صورت ویروس هایی وارد سیستم خانواده شده و منجر به سستی و اختلاف در درون آن می شوند؛ چراکه سیستم دوستی با سیستم خانواده بسیار فرق دارد. در سیستم دوستی باورهایی در ذهن دختر و پسر شکل می گیرد که با سیستم خانوادگی سازگار نیست. به عنوان مثال در دوستی های قبل از ازدواج ناخودآگاه پسر به این باور می رسد که این دختر مورد نظر احتمالا جرات ارتباط با پسر دیگر را دارد وگرنه به این راحتی با من دوست نمی شد. این باور که در سیستم دوستی به وجود آمده در ذهن باقی می ماند و بعد از منعقد شدن سیستم خانواده تدریجا به صورت عدم اعتماد و هزار مشکل دیگر بروز می کند و اگر این رابـ ـطه به ازدواج هم ختم نشود آسیب های زیادی برای طرفین این رابـ ـطه به همراه دارد. از اینرو در گفتگو با دکتر مسعود جان بزرگی، دانشيار گروه روانشناسي و دكتراي تخصصي روان شناسي دانشگاه تربيت مدرس به بررسی آسیب های روابط دختر و پسر در جامعه پرداخته ایم.
آقای دکتر به طورکلی ارزیابی شما از وضعیت کنونی روابط دختر و پسر در جامعه چیست؟
درباره روابط دختر و پسر در ایران اطلاعات چندان روشنی وجود ندارد و این امر معلول فقدان تحقیقات بسنده در این موضوع می باشد ولی برخی تحلیل ها و پژوهش های جانبی، از گسترش پدیده روابط دختر و پسر در ایران حکایت می کند و می توان گفت اگر روابط دختر و پسر را از پیامدهای مدرنیته بدانیم، به موازات حرکت جامعه ایرانی به سوی مدرنیته، روابط دختر و پسر نیز گسترده تر می شود و به الگوی روابط در کشورهای توسعه یافته نزدیک تر خواهد شد. اگر پدیده هایی چون تأخیر در سن ازدواج، گرایش به مد، هسته ای تر شدن خانواده ها، و روحیه فردگرایی در سال های اخیر در کشور ما توسعه یافته باشد، می توان انتظار داشت که روابط دختر و پسر نیز گسترش یابد از سوی دیگر برداشت عمومی افراد جامعه ایرانی نیز، گسترش روابط دختر و پسر در ایران و نزدیک شدن الگوی آن به الگوی دوستی های میان دو جنس در کشور غربی را تأیید می کند.
به اعتقاد شما چه عواملی باعث افزایش دوستی های دختران و پسران در جامعه ما شده است؟
این موضوع متاثر از عوامل بیرونی و درونی هستند. در عوامل بیرونی می توان به نفوذ مدرنیته و تبعات آن اشاره کرد. از میان عوامل درونی نیز ساختارها نقش مهمی در پدید آمدن این وضعیت دارند. ببینید امروز ساختارهایی در روابط دختر و پسر وجود دارد که در گذشته نبوده است. محیط دانشگاه، ارتباط را تسهیل کرده و به آن دامن می زند و حتی جهت می دهد. حضور بیرون از خانه در میان جوانان در حال نهادینه شدن است و این حضور، تک جنسیتی نیست. در خوابگاه ها و سوئیت های دانشجویی، از یک طرف نظارت خانواده وجود ندارد و از طرف دیگر جمع شدن جوانان در کنار یکدیگر، به برخی شیطنت های دوران جوانی دامن می زند.
عوامل مؤثر دیگر، وسایل ارتباط جمعی مانند موبایل، اینترنت، و امکان چت کردن است که ارتباط ها را تسهیل می کند. یکی از تغییرات ساختاری سازگار با توسعه روابط دختر و پسر، حاکمیت تفکر مدرن است که حتی در میان افراد مذهبی نیز رسوخ کرده است. البته غیر از تفکر مدرن، تربیت مدرن هم در حال نهادینه شدن است که از مهدکودک به بچه های ما نمی آموزد که با جنس مخالف چگونه رفتار کنیم.
یکی دیگر از عوامل این است که دیگر مثل گذشته خانواده مرجع جوانان نیست و نسل جدید دیگر نقش خانواده های خود را نمی پذیرند.
بالا رفتن سن ازدواج نیز در این زمینه تاثیرگذار است. از جمله پیامدها و نشانه های مدرنیته و صنعتی شدن جوامع، بالا رفتن سن ازدواج است. در کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه، فاصله بلوغ جنـ*ـسی و بلوغ اجتماعی، آموزش عالی، تأخیر در استقلال اقتصادی جوانان، کاهش حمایت خانواده ها از فرزندان پس از ازدواج موجب تأخیر سن ازدواج شده و این مسئله به افزایش روابط دختر و پسر دامن زده است.
از نگاه شما پیامدهای روابط دختر و پسر در جامعه امروز چیست؟
مهم ترین پیامد این روابط در جوامع مدرن این است که چنین روابطی خواه ناخواه جایگاه خود را در جامعه خواهد یافت و کم کم به نهاد رقیب خانواده تبدیل می شود. پیامدهایی چون زیر پا گذاشتن معیارهای اخلاقی، بحران نسل و بسیاری مشکلات و مسائل دیگر از پیامدهای دیگر این روابط هستند. سوء ظن افراد نسبت به یکدیگر نیز از پیامدهای این روابط است؛ زیرا والدینی که با یکدیگر چنین روابطی داشته اند، هم نسبت به فرزندانشان کنترل بیشتری دارند و هم نسبت به همسر خود همواره شکاک هستند.
از طرف دیگر روابطی که تکرار می شوند کم کم به صورت عادت درمی آیند و نمی توان از دختر یا پسری که به این روابط عادت کرده است انتظار داشت بعد از ازدواج از رفتارهای گذشته دست بردارد. این روابط علاوه بر خانواده، به ارزش ها و نهاد دیانت نیز لطمه می زند. از آن جا که ما در جامعه ای دینی زندگی می کنیم، این روابط ارزش های دینی را خدشه دار خواهد کرد.
از طرف دیگر آسیب های روانی که دختر و پسر از این نوع روابط می بینند، به مراتب بیشتر از آسیب هایی است که ممکن است در خانواده رخ دهد.
بعضی اوقات نیز این روابط به تنوع خواسته ها می انجامد و به محض اینکه یک نفر از رابـ ـطه دوستی کسی کنار می رود فورا به فکر نفر بعدی است که این تنوع طلبی در رفتار او نهادینه می شود.
می توان حدس زد که دخترها و پسرهای امروز که قیود اخلاقی را در رابـ ـطه خود نادیده گرفته اند در آینده ا ی نه چندان دور، در موقعیت پدر و مادر، نه انگیزه و نه توان لازم را برای انتقال ارزش های اخلاقی همچون حیا و عفت، به فرزندان خود ندارند، در محیط خانواده با سهل انگاری در برقراری ارتباط با دیگران که جزئی از عادات روز مره آنان شده است، الگوهای نادرستی برای فرزندان خود هستند و نظارت لازم را بر عملکرد اخلاقی فرزندان نخواهد داشت. بنابراین اگر جوانان امروز بر اساس غفلت خود و والدین به دام فساد افتاده اند، فرزندان آنان بر اساس رهنمون های والدین و یا سهل انگاری عملی آنان با مفاسد اخلاقی انس خواهند گرفت.
امروزه دانشگاه یکی از مکان هایی است که به انتخاب همسر کمک می کند، حال ممکن است این دختر و پسر در محیط دانشگاه قبل از ازدواج برای شناخت بیشتر با هم در ارتباط باشند، ارزیابی شما از این نوع ارتباط در دانشگاه چیست؟
روابط عام در جامعه مانند روابط دختر و پسر در دانشگاه، در محیط کار و مراودات و مبادلات حاصل از آن، حتی می تواند جریان ازدواج را آسان کند؛ اما آسیب‌های اجتماعی از آنجا آغاز می‌شود که نوع خاصی از ارتباطات، که گاهی اوقات مخفیانه و پنهانی است به صمیمیت ها، دوستی ها و قرار ملاقات‌ها کشیده می شود. برای مثال یکی از لطمه‌های آن این است که ازدواج به تأخیر می‌افتد. گاه دختر و پسری با نیت ازدواج با هم دوست می شوند، اما به دلایلی مانند مخالفت خانواده‌ها، ازدواج صورت نمی گیرد و اگر هم ازدواج کنند، چون خانواده‌ها مخالف بوده‌اند زندگی مسئله داری خواهند داشت و از حمایت خانواده ها محروم خواهند شد و بر این اساس جامعه نیز دچار آسیب خواهد شد که به نظر من بهتر است حتی اگردختر و پسری در دانشگاه به هم علاقه مند می شوند پس از اینکه دریافتند که با هم تفاهم اخلاقی دارند سریعا خانواده ها را در جریان قرار دهند تا بقیه ارتباطات در سایه توجه خانواده صورت بگیرد.
راهکار شما برای کنترل این وضعیت چیست و خانواده چه نقشی را می تواند ایفا کند؟
روابط دختر و پسر از مسائل جوامعی است که به سوی مدرنیته حرکت می کنند. اگر جامعه ای مدرن شود، روابط دختر و پسر در آن، به شکل یکی از مدل های ازدواج تبدیل خواهد شد اما به نظر من این اتفاق در ایران رخ نخواهد داد و به اعتقاد من برای برون رفت از این وضعیت، باید خانواده ها از همان ابتدا به تربیت فرزندان بر اساس هنجارهای دینی توجه کنند.
افزایش سن ازدواج به تنهایی طیف وسیعی از آسیب های اجتماعی را سبب می شود و یا دست کم شرایط وقوع آن را تسهیل می کند. سیاست گذاری جهت کاهش سن ازدواج یکی از پیش شرط های کنترل اینگونه آسیب های اجتماعی از جمله روابط دختر و پسر است. کاهش سن ازدواج به عوامل گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بستگی دارد؛ بنابراین در برنامه ریزی و سیاست گذاری برای کاهش سن ازدواج نباید بر یک ساحت تمرکز کرده و از ساحت های دیگر غفلت نمود
تقویت هویت و احیای مرجعیت های گذشته نیز بسیار مهم است. اگرچه بخش مهمی از آسیب پذیری هویت و مرجعیت ها، معلول حاکمیت تفکر مدرنیته است، اما نباید از این امر غفلت شود که بخش مهمی از این آسیب ها معلول ناکارآمدی ها و کژکارکردی های ساختاری و خرد است. احیای نقش خانواده، روحانیت، تأکید بر هویت ملی و دینی، محدودیت پذیری و قانون گرایی، از جمله مواردی است که به احیای هویت ها و مرجعیت های از دست رفته ها کمک خواهد کرد.
علاوه بر این نهادهای آموزشی هم مسئولند. مهم ترین رسالت نظام آموزشی رسمی و غیر رسمی در هر جامعه ای، اصلاح ذهنیت ها، تمایلات و رفتار آحاد جامعه به سمت اهداف تعریف شده و مطابق با آرمان ها و نیازهای آن جامعه است. از آنجا که نظام آموزشی مدرن نسبت به ارزش های اخلاقی و مقوله ی جنسیت حساسیت مثبتی نداشته است لازم است با اصلاحات اساسی در نظام آموزشی و پرورشی، مقوله تربیت فرزندان را بر اساس مفاهیم و آموزه های اسلامی بازنگری کرد و توجه به تربیت جنـ*ـسی و تربیت جنسیتی نیز از محورهای مهم در اصلاح نظام آموزشی است.
