کهگیلویه و بویراحمد روستای ايدنک

[ATENA_A]

روستای باستانی-تاریخی وتفریحی ایدنک درکشورایران ودراستان کهگیلویه وبویراحمد درمدار طول وعرض جغرافیایی بین 30درجه و9دقیقه تا31درجه و57دقیقه تا15درجه و42دقیقه طول شرقی ازنصف النهار گرینویچ قراردارد.این استان دارای 5شهرستان می باشد که قدیمی ترین آن شهرلنده است ودارای قدمت شهری آن به دوره ماقبل صفویه است که بخشداری آن درسال1305 هجری شمسی شروع بکارنمود ومرکز خان نشین ایل طیبی بوده است.لنده دارای1747کیلومترمربع می باشد.ایدنک قدیمی ترین روستای منطقه دربیست وپنج کیلومتری جنوب غربی شهردهدشت (بلاد شاپور)ودر5کیلومتری جنوبی شهرلنده (مهنه)واقع گردیده است. ایدنک ازشمال شهرلنده ازجنوب غربی شهرسوق وازجنوب تاحدفاصل 30کیلومترهوایی شهربهبهان وازغرب منطقه عالی طیب که درمحیطی از1500*2000متربناشده است که برسرشاهراه بزرگ کاروانی تاشان تیر وسردان اصفهان واقع شده و رودخانه مارون(تاب) آنرا به دونیم شرقی وغربی قسمت می کندکه درظلع شرقی آن روستای بهشت آباداست. ارتفاع آن ازسطح دریا حدود650متر می باشد وروستا حدود20مترازسطح رودخانه ارتفاع دارد.حسینی صاحب ریاض الفردوس که درسال1082هجری قمری(348 سال پیش)ازاین محل عبورکرده وبه جای اسم ازطایفه کرایی نام بـرده است.ایدنک هم اکنون بزرگترین روستای شهرستان لنده (مرکزثلاث )است. روستاهای مجاورایدنک سرآسیاب-مالشیخ-دره زنگ-دره بنگ-رچ-گرن گرد-سیم کوتاه-کل شور-رودقلات-چم علیمردانی -موگر(منجیر)-بردکشی-بی بی ذلخایی(پاقلعه)-لیرکوچک-لیربزرگ-کلاه بره-وارگرو-آبکری-بهشت آباد-آبرزگه وشهرلنده می باشد.

وجه تسمیه ایدنک(اند نک)

ایدنک(هندی نک-اندنک که ریشه لغوی آن بروشنی معرف ناحیه هندوان وهندیجان است که مقدسی واستخری ازآن نام بردنددرحدودبیست کیلومتری جنوب غربی شهرستان دهدشت برسرشاهراه باستانی تاشان به ارجان به اصفهان قراردارد.پرفسورگاوبه دراثرخودمحل انرا بامحل شهرجومه (چرام)درسی کیلومتری شمال شرق دهدشت به اشتباه نقل کرده است.«جومه شهرکوچکی بوده درکوههای استان ارجان وناحیه بلاد شاپور نیزجزو انست .آب اشامیدنی آن ازرودی بنام رودتاب تامین می شود به این ترتیب بایستی درقرون وسطی درحوزه ناحیه بلادشاپور وباهمین بلادبوده باشد وبنابراین می توانسته درکنار رودتاب باشد جایی که درنزدیک دهکده باستانی ایدنک(ایدانک) ویرانه محل سکونتی پیداشده است.»وی درجایی دیگرهندیجان شاپوری”اندنک”راباهندیجان ارجان اشتباه گرفته است.

«هندی نک اولین نام شهرک باستانی ایدنک است که درشما ل شرقی ایدنک کنونی بنا شده است که محلیان آنرابنام کلل می نامندازمجموع این ساختمانهاکه تا سالهای اخیرقسمت های مهمی ازآن بناها که بشیوه معماری شهرقدیم انبوران وگنبدملغان ساخته شده بودند وجود داشت . از اين محوطه در بخش هايي كه خانه ساخته نشده است به عنوان زمين كشاورزي استفاده مي شود. مصالح معماري موجود عبارتست از قلوه سنگهاي ريز ودرشت به همراه ملاط گچ. در سطح اين محوطه به وفور قطعه سفالهايي يافت مي شود كه مربوط به دوره هاي تاريخي واسلامي مي باشد. متاسفانه درحکومت پهلوی نسبت به حفظ بناهای تاریخی اقدام اساسی انجام نگردید.»هرچنددرحال حاضرهیچگونه اقدامی دراین خصوص نشده است.

ايدنك احتمالابرگرفته شده ازكلمه ايدنه درزبان بابلي بمعني سرزميني كوچك دركنار مرتعي بزرگ(به همين شكل مي باشد)ودرزبان هخامنشي به معاني عبادتگاه مي باشد(ززبان اقاي علي سينابرقك)

اسامی نامهای ایدنک درگذر تاریخ:هندی نک–اندنک -پیدنک-عیدنک(تاسال1357اکثرثبت ها بدین منوال بوده است)-ایدنک که نام کنونی آن است.

شرایط آب وهوایی

ایدنک دارای آب وهوایی گرم ومرطوب درتابستان وسردومعتدل درزمستان است که تقریبا آب وهوای قاره ای است.بواسطه رودخانه مارون دارای رطوبت 42درصدی درتابستان وبطورحداقل درفصول دیگراست.حداکثردمادرزمستان6+ودرتابستان50+است.بارندگی ازنیمه دوم آبانماه شروع وتااوایل اردیبهشت ماه ادامه دارد.دارای بادهای گرم وخشک همراه باگرد وغباردرتابستان وبادهای سرد ومرطوب درزمستان می باشد.وجود کوههای سیاه درشمال ودژکوه درجنوب وکوه ماغردرغرب جلوه خاصی به شرایط آب وهوایی این منطقه از ایران راداده است.

جمعیت

براساس منابع موجود ازمرجعهای مختلف ایل طیبی درسال1856میلادی ازلیدی شیل ازکتاب آگاه ایلات وعشایر دارای1000چادربوده است که مبنای آماردرآن سامان چادر بوده است که اگرحدود هرچادر5نفرباشددارای 5000نفربوده است.درسال1314هجری قمری فارسنامه ناصری2000خانوار ثبت کرده است.ودکترمحمودباور2700خانوارذکرکرده است.آماردانشگاه تهران درسال1347هجری شمسی جمعیت این ایل را5195خانواراعلام کرده است اگراین امار رامبناقراردهیم حدودا دراین منطقه 1000نفر می زیسته :ه اماردقیقی نخواهد بود وبرطبق آمارسال1363حدود3125نفرزندگی می کردند. ولی باتوجه به طغیان رودخانه مارون درسال 1365سیل سهمگینی ایدنک رابه تاراج برد وبخش بزرگی ازاین منطقه باستانی درزیرآب مدفون گردیدودران سالهای نچندان بیاد ماندنی جمعیت زیادی بشهرهای بهبهان-دهدشت –لنده وسوق مهاجرت نمودند وهم اکنون دارای جمعیتی بالغ بر2500نفراست وازروستاههای رچ-پاقلعه- بردکشکی –دک-سیم کوتاه –زیرزندان-بهشت آبادوکل شوربه این روستا مهاجرت نمودند.

گیاهان خوراکی-دارویی

باتوجه به شرایط آب وهوایی ایدنک گیاهان خوراکی وطبی فراوانی است که به بعضی ازانواع آن اشاره می کنیم :

پیدن(پونه):گیاهی است گرمسیری خوش بوته ومعطر است جهت مصرف درماست ودوغ

نعنا: گیاهی است گرمسیری خوش بوته ومعطر است جهت مصرف درماست ودوغ وسایرغذاهای محلی

بکلو: گیاهی است گرمسیری که بیشتردرکنارآبهای روان می روید.

شکروک:ماده اصلی ان بصورت نقل است بسیارشیرین وخوشمزه است.

مرورشت(ملورشت):گیاهی طبی است که درطبابت سـ*ـینه درمان موثری دارد.

بابونه:گرمسیری است ودارای خواص طبی فراوان است.

غندل(تربچه وحشی)-توله-ملیر-کاسنی-بادآورد-خارخارو-بونجه ماری ازدیگر گیاهان روئیده درخاک حاصلخیز ایدنک است.

غلات –مرکبات-میوه های خوراکی-صیفی جات وسبزیجات

باتوجه به دونوع کشت آبی ودیم و وجود رودخانه مارون ونهردره استاد دره وچشمه های فراوان دارای خاک وتنوع درکشت انواع غله ومیوهای فراوان است که درذیل به تفکیک آمده است:

برنج:ازدیرباز درایدنک کشت برنج رایج بوده وهنوز بصورت سنتی کشت وبرداشت می شودوباوجود فراوانی آب این نعمت خدادادی درفصول تابستان کشت ودراوایل پاییز برداشت می شود.انواع برنج چمپا-فجر- هراز-عامل 1و2درایدنک کشت می شود.

غلات: گندم وجو اکثرابصورت دیم کشت می شود که درامسال بصورت آبی کشت شده است.ماش-لوبیا-عدس ازدیگر حبوبات قابل کشت می باشد.

میوهای خوردنی باغی:انارترش-وشیرین-لیموترش وشیرین-شفت الو-زردالو-نارنج-پرتقال-توت –نارنگی-تمشک-انجیروانگورازمیوهای خوردنی باغی است.

میوهای خوراکی :کره تر-کنار-کازیر-توت دره ای-بادام کوهی-رملیک ازمیوهای خوراکی است قابل رویت درایدنک است.

صیفی جات:کشت بادمجان –کوجه فرنگی –کدو-هندوانه –خیارچنبر-خیارسبز-پیازسفید-باقلاازمهمترین صیفی جات دراین سرزمین است.

سبزیجات:تره-ریحان-غرفه(پرپین)-نعنا –شبدر-یونجه-پونه(درکنارنهرهای آب به وفور یافت می شود)

درقدیم کشت تنباکووکشت تریاک دراین مکان بسیاررایج بوده است ودارای سود دهی فراوانی داشته است وازنوع مرغوب بوده است.

درختان پوششی-بوته های آبی

درختان پوششی که دراین مکان یافت می شوند عبارتندازبید:اکثرابصورت هـ*ـر*زه درکناردره ها ورودخانه های می روید .وکنارهم اکثرابصورت

هـ*ـر*زه درزمینهای بایروباغات می روید وازچوب آن درسقف های گچی- مسکونی استفاده میشود.

بوته های آبی: نی ازانواع ان است که این بوته دربیشه زارها می روید ودرمحدوده گزدون زیادیافت می شود وازآن درسقف های پوششی ویاقوسی درگچ استفاده می شده است.جکن خاردار:یکی دیگر ازبوته های آبی است که به آن چی ورد یاپرچ می گفتند وازساق های آن طبق نان گیر یا نان دان درست می کردند.

جانوران وحشی -پرندگان -خزندگان

جانوران وحشی فراوانی دراین منطقه یافت می شودازقبیل:خارپشت-گراز-شغال-روبا-کفتار-بزکوهی (درحوالی دژکوه)

پرندگان: مرغ آبی-بشوک-لک لک-تیهو-کلاغ-دال-کنجشک-پرستووگپی(مرغ آوازخوان)-غازسفید(قو)-بلبل-گل گلاتین-مرغ شب آویز( حق گو-دزدیدم)-کبوترکوهی-کبوترخانگی -مرغ وخروس.

خزندگان:ماربومی-مارسمی(بیشتردرقبرستانهای قدیم یافت می شود)-مارهای آبی-مارمولک- عقرب-خرچنگ.

رودخانه ها-چشمه ها-دره ها

رودخانه مارون ازبزرگترین رودهای کشوراست که دارای چندسرچشمه پرآب است این رود درادوارمختلف تاریخ اسامی خاصی بخود گرفته است وازچندنواحی عبورکرده که همگی بتفکیک ذکر می شود.پرفسورگاوبه ضمن برداشت ازنوشته میرزا حسن فسایی(فارسنامه ناصری) می نویسد:طاب –مارون آب شیرین وگواراترازشط العرب است ودربغداداین رودخانه سپس منشعب شده درجنوب رامهرمز قسمتی ازطریق کارون وقسمتی درنزدیکی بندرشاهپور واردخلیج فارس می شود.

این رود شواهدحوادث مهم تاریخی بوده است ازعبور کاروانیان گرفته تامحل عبورلشکراسکندرمقدونی تاگذرازپل بریده ازمسیرارجان تااصفهان تاغرق شدن خیلی ازهموطنانمان وعبورهواپیماهای عراقی تاسیل طغیانگرسال1365 و هی هی های کلک رانان و عبورقایق ودرنهایت شب های مهتابی که بچه های باحال ایدنک چه اینان که امروزپدرانمان هستند وچه ما بچه هایی که فرداپدرهستیم برای قوت لایموت خودتاصبح نگاهبانان تورصیدخودبودند.دراینجایادمی کنم آن شبهای زیبای مارون کنار راکه بابچه ها ماهیگیری می کردیم.

سرچشمه های رودمارون:1-لوا(لوداب بویراحمد سفلی)به رود سن پیوسته2-سردن(طیبی سردسیری)به رود کلات3-موگرمون(طیبی گرمسیری)به رودجن یامورجن پیوسته4-جنوب غربی ایدنک رودقلات(کوف)پیوسته که ازاهم سرچشمه های رودخانه مارون است که چندین نهر هم درمسی به آن افزوده می گردد.

اسامی اصلی رودخانه مارون درگذر تاریخ: طاب-تاب- کردستان –کرایی ومارون

اسامی محلی رودخانه مارون:سن-کلات-جن-تراب-ایدنک-قلاتی-گدارنارکان-تنگ تکاب-که درشهرارجان نام ارغون را به خودگرفته ودرنواحی کردستان (کرایی) نام مارون ودرنواحی جایزان چم نظامی نام گرفته است.

رود خانه مارون دارای آبزیان متفاوتی است ازقبیل ماهی سفید-ماهی سرخه-کوسه ماهی –ماهی شیر-خرچنگ-مارماهی-لاک پشت وسگ آبی می باشد.

سدبزرگ مارون درنواحی شمال بهبهان(ارجان)درمنطقه تنگ تکاب احداث شده است که جهت کشاورزی نواحی بهبهان وآبرسانی آن می باشد وپس آب آن تاگدارنارکان است. رود مارون بعد از عبور از دشت بهبهان و دشت جايزان، در محلي به نام قلعه شيخ، پس از دريافت رود اعلاء رامهرمز، نام جراحي به خود گرفته و به هورشادگان ومي ريزد. اين رود در واقع پرآبي از طريق خور موسي وارد خليج فارس مي شود.

آب رود مارون كه در بالا دست از كيفيت بسيار خوبي برخوردار است، در قسمتهاي پايين دست، به خصوص از ايدنك به بعد و تا قبل از ورود به دشت بهبهان، واسطه عبور از لايه هاي گچي و نمكي، دريافت شاخه هاي شور، و پس از آن، به علت گرما و تبخير زياد، كيفيت نامطلوبي پيدا مي كند. مکان مفرحی برای عموم بازدیدکنندگان است.دبی آب رودخانه مارون درپرآب ترین زمان………. وکمترین زمان………….. این ایستگاهها وضعیت اب رودخانه ها و اطلاعات جزئی انها را از طریق ماهواره و خطوط تلفن به طور لحظه‌ای گزارش می‌کنند.

پیش بینی زمان وقوع سیلاب در پایین دست‌, جلوگیری از خسارتهای ناشی از ان و برنامه ریزی برای تنظیم اب دریاچه سدهای مخزنی از جمله مزایای ایستگاههای هشدار سیل آنلاین محسوب میشود

نخستین بار در ایران چهار ایستگاه هشدار آنلاین سیل در خوزستان و لرستان وارد مدار شد
مدیر امور توسعه و بهینه سازی ایستگاههای سنجش سازمان اب و برق خوزستان گفت: این ایستگاهها شامل دو ایستگاه سزار و زاز در سپید دشت لرستان بالادست سد مخزنی دز, ایستگاه ایدنک در بالادست سد مخزنی مارون و ایستگاه روستای جوکنک رامهرمز بر روی رودخانه الله است.

چشمه هاو دره ها

چشمه های فراوانی درایدنک وجود داشته است که متاسفانه درسالهای متمادی به علت کمبودبارندگی بعضی ازآنها خشک وبی آب شدند.مهمترین این چشمها عبارتنداز:دول پلنگل(ایدنک دیم)-تلخاب ناری(ایدنک دیم)-سرکنده موری(بهشت آباد)- سرکنده آبی(بهشت آباد)-کنجکال(جنوب ایدنک)-سرگچ چهارگورون(چهارگود)-تلخاب بیشه ای(چهارگود).

دره ها:دره اسا دره که درتمام فصول دارای آب فراوانی است واجنوب شهرلنده سرچشمه می گیرید-دره اناری(نواحی شمال ایدنک است)-دره دول پلنگی-دره گرگی(غرب دره اسا دره)-دره شفت(نواحی دره گرگی)دره عسکرکشته(بهشت اباد)

غارها

غارهای معروف ایدنک عبارتنداز:غارکنجکال(نواحی جنوب غربی ایدنک)غاراسادره(در دره اسا دره می باشد)کرکبوتری درکناررود رود درجنوب اندی نک)-غاررمه کش(دقیقا درجنوب شرقی آرامستان شهدااست)

مواد معدنی

موادمعدنی فراوانی دراین مکان باستانی یافت می گردد که مهمترین این موادعبارتنداز:

1-سنگ کچ دارای معادن بالغ بر400هزارتن برآورد شده است که درنواحی شرق وشمال غرب ایدنک یافت می شود.

2-شن و ماسه –گل مارن(چات) که ماده اصلی تشکیل دهنده آجر می باشد ودارای معادن زیادی درسواحل رودخانه مارون یافت می شود بویژه درجنوب ایدنک.

3-لاشه های ساختمانی(مالون)که ازجنس ماسه سنگ تشکیل یافته ودربستررودخانه یافت می گردد.

4-موادکوهی ومسیر رود خانه که مهمترین منبع تولید شن وماسه کارخانجات سنگ شکن است.

5-نمک آبی:دربخش جنوبی ایدنک درمحدوده سنگ شکن قدیمی(کلمک) دارای املاح نمکی است.

6-گل رس ازدیگرموادمعدنی موجود درایدنک است که دراندود سقف ساختمانها استفاده می گردد.