کوه خواجه در سیستان آثار و بناهاى باستانى مربوط به دوره*هاى تاریخى متفاوت را در خود جای داده است، یکى از شاخص*ترین بناهاى تاریخى این کوه، آتشکد*هاى است که زمان ساخت آن به سده یکم بعد از میلاد باز مىگردد...
این کوه باستانی در 30 کیلومتری شهرستان زابل، به شکل ذوزنقه و از جنس سنگ*های سیاه رنگ بازالت تشکیل شده و در میان ادیان اسلام، مسیحیت و زرتشت از تقدس خاصی برخوردار است، اوشیدا را در زبان اوستایی اَهونَه*اَهورَنَه به معنای کوه خدا، اوشیدَرِنَه و اوشیدَم نیز می*خوانند.
روایات زرتشتیان حاکی از آن است که در این کوه سوشانا (سوشیانت) نجات دهنده آیین مزدیسنا ظهور پیدا میکند.
مرکزیت نیمروز تا سالیان سال و حتی تا قرون وسطی در سیستان ادامه داشت، پس از آن پرتغالی*ها و به دنبال آنها اسپانیا، هلند، فرانسه و درنهایت انگلیس در دوره*های استعماری و جهان گشایی خویش هر کدام سعی کردند مرکزیت نصف*النهار را به صورت مصنوعی در محل مورد نظر خود داشته باشند.
کوه خواجه آثار و بناهاى باستانى مربوط به دوره*هاى تاریخى متفاوت را در خود جای داده است، یکى از شاخص*ترین بناهاى تاریخى این کوه، آتشکد*هاى است که زمان ساخت آن به سده یکم بعد از میلاد باز مىگردد.
این آتشکده داراى یک تالار مرکزى در وسط و راهروهایى در اطراف آن است این بنا به سبک چهارتاقى*هاى آن دوره ساخته شده است.
بناهای چهار گوشه این آتشکده مربوط به دوره*هاى اشکانى و ساسانى است.
کوه خواجه قلعه*اى عظیم و دژ شهرى منحصر به فرد بر جای مانده از دوره اشکانیان و ساسانیان است که تنها نمونه از دژ شهرهاى اشکانى باقى مانده در ایران است.
نقاشی*های کوه خواجه بسیار دیدنی و جذابند به طوری که در برخی از آنها اشخاصی دیده می*شوند که در حالت نواختن موسیقی بوده و برخی نیز می*رقصند.
از دیگر بناهاى تاریخى واقع در این کوه می*توان از کاخى نام برد مربوط به دوره ساسانیان که جلوه*هاى معمارى خلاقانه و منحصر به فردش چشم هر بیننده*ای را می*نوازد.
این کاخ شامل عمارت و حیاطى با منظره*اى بسیار بدیع و زیبا است، «ارنست هرتسفلد» باستان شناس و ایران*شناس آلمانی در سالهای 1925 و 1929 میلادی با بررسی این مجموعه عنوان «تخت جمشید خشتی» را برای این مجموعه کاخ*ها برگزید.
در بخش جنوبى کوه خواجه می*توان معبدى خشتى به نام «کرچک چهل گنجه» مربوط به دوره*هاى قبل از اسلام را مشاهده کرد.
