مجموعه راهنمای درست‌نویسی خبر

[مهربانوی ایرانی]

تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۱:۳۰

مجموعه راهنمای درست‌نویسی خبر (1):
درست نویسی در خبر (1) : گونه های زبانی جامعه ایرانی چیست ؟
در این مجموعه که در پنج بخش تهیه شده، سعی شده متناسب با آسیب‌های زبانی که در خبر هست، نکات مورد نیاز و راهکارهایی برای کاربرد زبان معیار فارسی و درست نویسی ارائه شود.

پژوهش خبری صدا وسیما: نقش و کارکرد رسانه‌های جمعی درجامعه وتاثیرگذاری آنها درمخاطبان انبوه برکسی پوشیده‌نیست. اطلاع‌رسانی، تفسیر و راهنمایی، آموزش و سرگرمی، ازمهم‌ترین کارکردهای رسانه‌های جمعی است و هنگامی که رسانه‌ای باتوده عظیمی ازمخاطبان با سلایق و افکارگوناگون مواجه می‌شود، حساسیت کار بیشتر می‌شود.

زبان، اصلی‌ترین ابزار رسانه است و صدا و سیما نیز رسانه‌ای است که بنابر ماهیتش از این ابزار استفاده می‌کند. باور عموم مردم این است که زبانی که در صدا و سیما استفاده می‌شود، معیار و درست است و صد البته که باید این گونه باشد. بارها دیده‌ایم که مردم برای استناد به درست بودن مطلب یا واژه‌ای،‌ می‌گویند آن را از صدا و سیما شینده‌اند.
زبان فارسی معیار، زبانی است که در دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و درمیان افراد تحصیل‌کرده استفاده می‌شود و گونه‌هایی دارد که آشنایی با آن گونه‌ها و همچنین جایگاه کاربرد آنها، به ویژه برای کسانی که در رسانه های گروهی کار می‌کنند، ضروری به نظر می‌رسد.
1. گونه‌های زبان معیار

دکتر ناصرنیکوبخت در کتاب مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار،‌ گونه‌های زبانی جامعه ایرانی را این‌گونه معرفی می‌کند:

1.زبان معیار رسمی نوشتاری: الف –علمی؛ ب –ادبی؛ ج-رسانه‌ای؛ د- اداری.
2.زبان معیار رسمی گفتاری(محاوره)؛
3.زبان لهجه‌ای؛
4.زبان گویشی؛
5.زبان عامیانه؛
6.زبان صنفی؛
7.زبان مخفی؛
8.زبان وب نوشت.

زبان معیار (رسمی نوشتاری )
در اینجا زبان معیار مکتوب ذیل چهار عنوان "علمی ، ادبی ، اداری ، رسانه "بررسی شده‌است:

زبان معیار علمی
زبان علمی، زبانی است که معمولاً در نوشتن کتاب‌ها ومقالات علمی کاربرد دارد. با توجه به گستردگی شاخه‌های علوم، گونه‌های زبان علمی نیز متعدد خواهد بود؛ زیرا هریک از شاخه‌های علم دارای واژگان و اصطلاحات خاصی است که براساس آن می‌توان زبان علمی را تعریف کرد. به‌طورکلی زبان علمی زبانی است که متناسب با موضوع هر علم، واژه ها و اصطلاحات خاص آن علم را به‌طور صحیح و اصولی به کار بـرده‌باشد.

ویژگی‌های زبان معیار علمی
1-تساوی لفظ و معنا در آن رعایت شده؛ ازاطناب (درازنویسی) و ایجاز مخل(معما نویسی) به دور است؛
2 -محتمل صدق و کذب است؛
3 -عاری از حشو و افزودگی است؛
4-گریزان از حذف و افتادگی است؛
5 -در وام‌گیری از کلمات بیگانه، اعتدال را رعایت‌کرده‌است؛
6 -صریح و روشن و عاری از ابهام (پیچیدگی معنا )، ایهام (دو معنایی یا چند معنایی ) است؛
7–به‌علت صراحت و روشنی معنا، قابل تفسیر و تأویل نیست؛
8 -عاری از کلمات هم معنایی است؛
9-از کاربرد آرایه‌های ادبی (استعاره، کنایه، مجازو...) یابه‌طورکلی آرایش‌های هنری به دوراست؛
10- عاری از کلمات موهن، رکیک، خلاف عرف و ادب رسمی جامعه است؛
11-کلمات و عبارات عاطفی و احساسی درآن راه ندارد؛
12 -بین دال و مدلول ،رابـ ـطه منطقی برقرار است و مانند زبان ادبی در عالم معنا متوقف نمی‌شود؛ محتمل چند معنا نیست بلکه بریک معنی دلالت دارد.
متن علمی
النینو نام اسپانیایی برای نوزاد پسر است که اشاره می‌کند به هفته‌ای که جریان آبگرم سالانه در نزدیکی کریسمس در امتداد سواحل اکوادور و پرو ظاهرمی‌شود و از یک هفته تا یک ماه یا بیشتر به طول می‌انجامد. النینو هرسه تا هفت سال ممکن است برای ماه‌های زیادی بماند که آثاردرخورتوجهی در اقتصاد منطقه و اوضاع جوی خواهدداشت. در40سال گذشته10نمونه از این‌گونه النینوها ثبت شده‌است که بدترین آنها در سال1998 - 1997رخداد. قبل از آن نیز النینوی سال1983 – 1982 قوی‌ترین النینو بوده‌است. برخی از پدیده‌های النینو حتی بیشتر ازیک‌سال طول می‌کشد.

زبان ادبی :
این گونة زبانی حجم بسیار وسیعی از آثار مکتوب زبان فارسی را به خود اختصاص داده‌است. درگذشته حتی بسیاری از کتاب‌های اخلاقی، تفسیری، کلامی، تاریخی، سفرنامه‌ها، تذکره‌ها ازاین گونة زبانی متاثر و پاره‌ای از آنها به عنوان آثار ادبی شناخته شده‌اندکه از آن جمله می‌توان به تاریخ بلعمی، تاریخ بیهقی، تاریخ جهانگشای جوینی، اخلاق ناصری و صدها اثر از این نوع اشاره‌کرد.

ویژگی‌های زبان ادبی
1 -زبانی نمادین است؛ کلمات و عبارات کمترمعنای وضعی و قراردادی دارند و بیشتر برمعانی مجازی، کنایی، استعاری و رمزی دلالت می‌کنند، مثلاً از ترکیب"آب زیر کاه "معنی کنایی "زیرک" مراد است. ترکیب‌های "آب از آب تکان نخوردن "، "قدم بر چشم کسی گذاشتن "، "در پوستین کسی افتادن"، "دنبال نخود سیاه فرستادن‌"و... برمعانی کنایی متفاوت با معانی وضعی واژگان در این عبارت‌ها دلالت دارد.
2 -زبانی مبهم است؛ مصادیق روشن و صریح از آن در عالم خارج وجود ندارد. مثلا در جمله "از نرگسش ستاره می بارید"، مصداق عینی در عالم خارج وجود ندارد زیرا هیچ وقت از گل نرگس، در عالم واقع، ستاره نمی‌بارد. در این عبارت، نرگس استعاره از چشم و ستاره استعاره از اشک است.
3 -گاه ابهام و چند معنایی، دلیل قوت و قدرت چنین زبانی است؛
4 -زبانی فارغ از صدق وکذب است؛ نمی‌توان آن را اثبات یارد کرد، چون متکی بر امید و آرزو و عاطفه و احساس است، نه عقل و استدلال و تجربه‌های علمی!
5 -متکی برخلاقیت و زیبایی و تفنن است و کارکرد نقش آفرینی دارد؛
6-محرک ذوق و شوق آدمی است بنابراین، بر خلاف زبان علمی که فقط جنبه اطلاع‌رسانی دارد و تنها یک بار خوانده می‌شود، ممکن است بارها خوانده و حتی به خاطر سپرده شود.


نمونه‌ای از نثر ادبی، قسمتی از تاریخ بیهقی:
دیگر روز به درگاه آمدی و با خلعت نبود، که برعادتِ روزگار گذشته قبایی ساخته کرد و دستاری نشابوری یا قاینی، که این مهتر را رضی‌الله عنه، با این جامه‌ها دیدندی به‌روزگار و از ثقاتِ او شنیدم، چو بوابراهیم قاینی کدخدایش و دیگران، که بیست و سی قبا بود او را یک‌رنگ که یک سال می‌پوشیدی و مردمان جنان دانستندی که یک قباست و گفتندی: سبحان الله! این قبا از حال بنگردد؟ اینت منکَر و بجِد مردی! و مردی‌ها و جِدهای او را اندازه نبود، و بیارم پس از این به‌جای خویش و چون سال سپری شد بیست و سی قبای دیگر راست کرده به جامه‌خانه دادندی.

زبان اداری
این زبان که در نگارش انواع نامه‌ها و گزارش‌های اداری کاربرد دارد، به زبان علمی بسیار نزدیک است. این گونة زبانی از بقایای نثر فنی اخوانی و سلطانی قدیم است و به این سبب، مغلق و دشوار است و درآن اصطلاحات دور از ذهن دیده می‌شود. این گونه زبانی از لحاظ دستوری و لغوی و همچنین از نظر روشنی و روانی، تفاوت فراوانی با گونه‌های دیگر زبان رسمی دارد.

ویژگی‌های زبان اداری
1-زبانی ساده، صریح، مستقیم و روشن است؛
2-تابع اصول و مقررات و قوانین مملکتی است؛
3-ازاختصار و ایجاز برخوردار است؛
4-دارای اصطلاحات و واژگان خاص است؛
5 -مستدل و منطقی است؛
6 -از دقت معنایی و پروردگی زیادی برخورداراست؛
7-افعال و ضمایر در آن به دلیل جنبه احترامی، بیشتر به‌صورت جمع و صیغه سوم شخص به کار می‌رود؛
8–جنبه‌های تملق آمیز آن زیاد است؛
9 -عاری ازآرایه های ادبی، گزافه و احساسات‌گرایی است.

ادامه دارد....
پژوهش خبری // گردآوری: آذر شاهی

منبع:خبرگزاری صدا و سیما​

 

[مهربانوی ایرانی]

تاریخ انتشار: ۰۶ شهريور ۱۳۹۶ - ۱۲:۱۵

مجموعه راهنمای درست‌نویسی(2):
درست نویسی در خبر (2): زبان، اصلی‌ترین ابزار رسانه
در این مجموعه که در پنج بخش تهیه شده، سعی شده متناسب با آسیب‌های زبانی که در خبر هست، نکات مورد نیاز و راهکارهایی برای کاربرد زبان معیار فارسی و درست نویسی ارائه شود.

پژوهش خبری صدا وسیما: نقش و کارکرد رسانه‌های جمعی در جامعه و تاثیرگذاری آنها در مخاطبان انبوه برکسی پوشیده ‌نیست. اطلاع‌رسانی، تفسیر و راهنمایی، آموزش و سرگرمی، از مهم‌ترین کارکردهای رسانه‌های جمعی است و هنگامی که رسانه‌ای باتوده عظیمی از مخاطبان با سلایق و افکارگوناگون مواجه می‌شود، حساسیت کار بیشتر می‌شود.

زبان، اصلی‌ترین ابزار رسانه است و صدا و سیما نیز رسانه‌ای است که بنابر ماهیتش از این ابزار استفاده می‌کند. باور عموم مردم این است که زبانی که در صدا و سیما استفاده می‌شود، معیار و درست است و صد البته که باید این گونه باشد. بارها دیده‌ایم که مردم برای استناد به درست بودن مطلب یا واژه‌ای،‌ می‌گویند آن را از صدا و سیما شینده‌اند.
زبان فارسی معیار، زبانی است که در دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و درمیان افراد تحصیل‌کرده استفاده می‌شود و گونه‌هایی دارد که آشنایی با آن گونه‌ها و همچنین جایگاه کاربرد آنها، به ویژه برای کسانی که در رسانه های گروهی کار می‌کنند، ضروری به نظر می‌رسد.
زبان رسانه‌ای
زبان رسانه‌ای پرکاربردترین گونة زبانی رایج در اغلب کشورهاست. این زبان برای اطلاع‌رسانی در نشریات، رادیو، تلویزیون، پایگاه‌های خبری رایانه‌ای و حتی فیلم‌های دوبله و...نقشی عمده دارد. به دلیل سرعت در انتقال رویدادها، بسیار پرشتاب است، فرصت تأمل و اندیشیدن در ساختار و به‌گزینی را از پدیدآورنده سلب می‌کند. بنابراین، زبانی بی پروا و نااندیشیده است. با وجود اینکه بیش از دیگر گونه‌های زبانی مخاطب‌گراست، تأثیرفراوانی در رفتارهای زبانی جامعه دارد.

ویژگی‌های زبان رسانه‌ای
1 -متأثر از بافت و ساختار زبان‌های بیگانه است؛
2-در این زبان واژه‌ها، ترکیب‌ها و حتی تشبیهات و استعارات و کنایات غریب و ناروا دیده می‌شود؛ بنابراین، گاه فهمش برای مخاطب مشکل است .
3-به زبان گفتار بسیار نزدیک است؛
4 -درجه پروردگی و دقت در آن بسیار کم است.

نمونه متن رسانه‌ای:
رئیس کل بانک مرکزی در نشست خبری که باحضور وزیر اقتصاد و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در تشریح بسته تسریع رونق اقتصادی برگزار شد، رسما اعلام‌کرد که تسهیلات جدیدی برای فروش اقساطی خودرو با اعتبارات بانک مرکزی در نظر گرفته شده‌است. سیف اعلام‌کرد که این تسهیلات تا 80 درصد و حداکثر تا 25 میلیون تومان قیمت خودرو را تامین می‌کند و با دوره هفت ساله و با سود 16 درصد بازپرداخت می‌شود.

زبان محاوره (گفت وگو )
این گونة زبانی، تنها گونة گفتاری معیار است که معمولا در گفت‌وگوهای رسمی به کارمی‌رود. زبان گفت‌وگو یا زبان شفاهی معیار، معمولا متأثر از زبان گفتاری مردم پایتخت است و اصولاً در رادیو و تلویزیون، پخش پیام‌ها و گزارش‌ها کاربرد دارد. با توجه به رعایت اختصار کلمه و کم کوشی، در بعضی واژه‌های گفتاری تعدادی از حرکات یا حروف حذف می‌شود؛ مثلاً به جای می‌روم (می‌رم )؛ می‌گویم (می‌گم ). زبان شکسته در مقابل زبان لفظ قلم قرار می‌گیرد.

ویژگی‌های زبان محاوره
1- گونة رسمی زبان گفتار است؛
2-زبان مردم پایتخت است؛
3-گونة غالب مراکز علمی و دانشگاهی است؛
4-در جمله‌بندی تاحدی به زبان معیار مکتوب نزدیک است؛
5-از قاعده کم‌کوشی و اقتصاد کلمه بهره می گیرد؛ در نتیجه با حذف و اسقاط صامت ، مصوت، هجا در سطح کلمه، و حذف بعضی اجزای جمله در بیان همراه است.

زبان لهجه‌ای
زبان لهجه‌ای یکی دیگر از گونه‌های زبانی گفتاری است که از نظر تلفظ کلمات، اندکی با زبان محاوره رسمی متفاوت است؛ به عبارت دیگر، تفاوت آوایی کلمات در محدوده‌های جغرافیایی، موجب تفاوت لهجه‌ها با زبان محاوره رسمی شده‌است.


زبان گویشی
زبان گویشی، گونه‌های متفاوت منطقه ای یک زبان رسمی است. گویش توصیف کننده مشخصه‌های دستوری و واژگانی ونیز جنبه‌های تلفظی است. بنابراین، این گونة زبانی دارای واژگان ، تلفظ و دستور خاص خود است. درایران گویش‌های گیلکی، کردی، لری، لکی، ...از این نوعند.

زبان عامیانه
این گونة زبانی، گونة محدود به کاربرد زبان شفاهی و روزمره است که متأثر از گفتار روزمره خانوادگی، خویشاوندی یا متکی بر موقعیت‌های رفتاری، اجتماعی، تاریخی و محلی است. زبان عامیانه از فرهنگ عوام مایه‌ورشده است و مشتمل بر پاره‌ای تعابیر و اصطلاحات عوام، ضرب المثل‌ها، و گاه کلمات رکیک و ناسزاست.گاه از این زبان در نوشتن داستان، داستان کوتاه و رمان و نمایشنامه استفاده می‌شود. به‌طورکلی، زبان عامیانه، صورت غیررسمی و محدود و غیرعلمی زبان محاوره است.

ویژگی‌های زبان عامیانه
1 -شکسته بسته سخن گفتن؛
2 -میل فراوان به حذف اجزای جمله؛
3-متفاوت با ساختارهای دستوری زبان رسمی.

زبان صنفی
زبان صنفی (جارگن )زبان طبقات خاص یا گروه‌های اجتماعی خاص یا زبان حرفه‌ها و اصناف، مثل زبان خلبان‌ها، پزشکان، تعمیرکاران ، زبان رایانه و...است. واژه‌های این زبان در هر گروه اجتماعی خاص متأثر از واژه‌های پرکاربرد آن حرفه یا ابزار مورد استفاده درآن حرفه است. دامنة کاربرد این گونة زبانی بسیار محدود است. در طنزهای نمایشی صدا و سیما تا حدی از کاربرد این زبان در واژه‌سازی استفاده می‌شود. زبان جاهل‌مآبی، زرگری، شوخ‌طبعی رزمندگان جبهه‌های جنگ از گونه‌های دیگر این زبان است؛ پالگدکن: نماز شب خوان(اصطلاح رزمندگان درجبهه‌ها)

زبان مخفی
زبان مخفی برابر نهاده واژه "آرگو"ست. آرگو لفظی فرانسوی به معنای زبانی با ویژگی‌های خاص، برای گروه‌های اجتماعی خاص و دارای واژه‌هایی وضعی و قرادادی است که درمحفل‌های خاص ابداع و به کار بـرده‌می‌شود. زبان مخفی، زبانی خاص است و جنبة محرمانه دارد و به همین علت به محض از دست‌دادن جنبة محرمانه، واژه دیگری برای آن معنی ابداع می‌شود.


زبان وب‌نگاشت
وب نوشت،گونه‌ای جدید از نوشته‌های شخصی است که از طریق اینترنت، در اختیار همگان قرار می‌گیرد. وب نوشت در جهان و ایران سابقه طولانی ندارد.
ویژگی زبانی وب نوشت‌ها
1-شتابزده و بی‌پروا در رعایت قواعد دستوری؛
2 -ساده نویسی (فارغ از تصنع و تکلف)؛
3 -استفاده وسیع از واژگان زبان روزمره و شفاهی؛
4 -استفاده از لحن طنز در نوشته‌ها؛
5 -تشتت در املای فارسی؛
6-آمیختگی حروف فارسی و لاتین در یک نوشته؛
7-ابهام معنایی متأثر از حذف نابجا، بی‌دقتی در نوشتن، آشنا نبودن با قواعد ساخت زبان فارسی و...؛
8- ضعف و نارسایی در نشانه گذاری.

از مقایسه سه گونه زبان معیار( زبان رسانه‌ای، محاوره و عامیانه) درمی‌یابیم که زبان رسانه با زبان عامیانه متفاوت است؛ برخلاف برخی که تصورمی‌کنند ملاک ما برای کاربرد زبان گفتاری در خبر، همان زبانی است که با آن با اعضای خانواده یا دوست خود صحبت می‌کنیم. از طرفی، زبان خبر به زبان گفتاری، گونه دیگر زبان معیار، نیز نزدیک است، بنابراین، شایسته است بدانیم با چه روشی می‌توانیم در عین حفظ درست ساختار دستوری و کاربرد مناسب واژگان و افعال، پیام را هم به راحتی منتقل‌کنیم.
درادامه این مطالب، جدول گونه‌های زبان فارسی -که استاد ابوالحسن نجفی آن را در کتاب فرهنگ زبان عامیانه آورده اند- ارائه می‌شود.

برای نوشتن در هر رسانه‌ای باید به ویژگی‌های آن رسانه توجه کرد و رادیو و تلویزیون نیز از این قاعده ها مستثنا نیستند. رادیو و تلویزیون تابع اصل شنیداری‌اند؛ ما در این رسانه‌ها برای شنیده شدن می‌نویسیم. در خبر دو اصل اطلاع‌رسانی و ارتباط با مخاطب مورد نظر است که هر گونه خللی در هرکدام از این دو اصل، خبر رسانی را مختل می‌کند.
نکته مهم دیگر مخاطب رسانه ملی و تاثیر اودر متن است؛ رادیو و تلویزیون هم درمخاطبان تاثیر می‌گذارند و هم از آنها تاثیر می‌گیرند. کسانی که در رسانه ملی کار می‌کنند، درحقیقت نمونه‌ای از جامعه بزرگ‌تر هستند و در این جامعه بزرگ بوده‌اند و از آن تاثیر پذیرفته‌اند. مخاطبان رادیو و تلویزیون از گروه‌ها و قشرهای مختلف با سطح سنی و تحصیلات گوناگون در رسانه تاثیر می‌گذارند.
در خبر رسانه ملی معیارهایی وجود دارد و ما نمی‌توانیم به بهانه نزدیک‌کردن زبان آن به گفتاری از هر واژه‌ای استفاده کنیم. مطالبی که برای شنیدن نوشته می‌شوند، ممکن است ساده و روان و روزمره باشند، اما این سادگی به معنای مبتذل‌بودن نیست و همه، با هر سواد و تحصیلات و فرهنگی، می‌توانند آنها را درک‌کنند.
"زبان معیار ، درمعنای دقیقی که ما درنظر داریم، هیچ‌گاه دقیقا با مفهوم زبان رسمی و زبان ملی منطبق نمی‌شود. گاهی ممکن است زبان معیار، اغلب، کاربردهای والای زبان از جمله کاربرد ادبی واداری را به تمامی به عهده بگیرد وتنها گونه زبانی زبان رسمی وملی باشد که به شکل نوشتاری درآمده باشد. دراین حالت، گویش‌ها و گونه‌های دیگر زبان ملی و رسمی یارای برابری با آن را نخواهند داشت و مفهوم زبان معیار،‌ به زبان رسمی و ملی نزدیک خواهد شد." (سارلی، 1387)

1. عوامل خروج از زبان معیارعبارت ‌است از:
1. خطاهای دستوری؛
2. کاربرد انواع حشو درجمله؛
3. گرته‌برداری نادرست از زبان‌ بیگانه در سطح واژگان، معنا و نحو؛
4. پیروی از الگوهای بیگانه در ساخت زبان فارسی؛
5. استفاده غیرلازم از آرایه‌های ادبی به قصد تفنن؛
6. استفاده از تعابیر نامناسب، ناقص و نادرست؛
7. استفاده از کلیشه‌های زبانی؛
8. استفاده از تکرار،‌ تتابع اضافات و تتابع افعال.
تعبیر نامناسب عبارت است از استفاده نابجا از همکردهای فعلی، گزافه‌گویی و غلو، واژه‌ها و ترکیب‌های عامیانه در نثر معیار و به کاربردن واژه‌ها و ترکیب‌هایی برخلاف معنی مقصود در بافت جمله و...
تعبیر نادرست عبارت است از به کار بردن واژه یا عبارتی در معنی و مفهومی خاص، درحالی که از نظر وضعی، این واژه‌ها یا عبارت‌ها از معنی مقصود ما دور باشد و خلاف معنی مقصود ما رابرساند. پس، "مد نظر قراردادن" به جای "مطمح نظر قرار دادن" درست نیست. همچنین "تسلیت باد"، درست نیست."تسلیت" به معنی دلخوشی است و به کسی تسلیت گفتن یعنی "به کسی جمله‌های دلخوش‌کننده گفتن " و کسی را تسلیت دادن یعنی "کسی را دلداری دادن". حال اگر به کسی بگوییم: در گذشت فلان بر شما تسلیت باد، مثل این است که به او گفته باشیم: درگذشت فلان بر شما دلخوشی باد! این جمله غلط است و معنایی متضاد با آنچه اراده کرده‌اند در بردارد. باید گفت:... را تسلیت می‌گوییم.

پژوهش خبری // گردآوری: آذر شاهی

منبع:خبرگزاری صدا و سیما​

 

[مهربانوی ایرانی]

تاریخ انتشار: ۱۴ شهريور ۱۳۹۶ - ۱۱:۰۰

مجموعه راهنمای درست‌نویسی(3):
درست نویسی در خبر ( 3 ) :ساده نویسی؛ سخت‌ترین شکل نگارش
همان‌گونه که در فصل اول نیز گفته‌شد، زبان خبر زیرگونه زبان رسانه و از مصداق‌های زبان فارسی معیار محسوب می‌شود و انتظار می‌رود این گونه زبان، از اشکال به‌دور باشد اما گاهی به علت سرعت در انتقال پیام و اطلاع‌رسانی اشکالاتی به زبان خبر راه‌ می‌یابد.

پژوهش خبری صدا وسیما:همان‌گونه که در فصل اول نیز گفته‌ شد، زبان خبر زیرگونه زبان رسانه و از مصداق‌های زبان فارسی معیار محسوب می‌شود و انتظار می‌رود این گونه زبان، از اشکال به‌دور باشد اما گاهی به علت سرعت در انتقال پیام و اطلاع‌رسانی، و همچنین نا آشنایی کاربران با قواعد دستور زبان فارسی، اشکالاتی به زبان خبر راه‌ می‌یابد. اولین گام برای رفع اشکالات زبانی در خبر، شناسایی مسائل و مشکلات زبانی آن و سپس ارائه الگویی مطابق با ساختارهای معیار است. در این مجموعه اشکالات پرکاربرد در خبر گردآوری و سپس نمونه اصلاح شده آن مطابق با ساختارهای معیار پیشنهاد شده‌است.

. ساختار جمله در زبان فارسی معیار
ساده و کوتاه بنویسیم؛ جمله در زبان فارسی این گونه ساخته می‌شود:​

فاعل+مفعول + فعل

ما حتی در گفتار هم معمولا جمله را بافاعل شروع می‌کنیم و با فعل به اتمام می‌رسانیم و جملاتی که به کار می‌بریم کوتاه است. در خبر رادیو وتلویزیونی نیز جملات باید کوتاه باشد. جمله‌های طولانی پیام را پیچیده و مبهم می‌کند و مخاطب نمی‌تواند رشته کلام را دنبال کند. دو جمله کوتاه بهتر از یک جمله بلند است:
"همبستگی جهان اسلام در محکومیت تصمیم کشیش افراطی آمریکایی برای سوزاندن قرآن، تری جونز، کشیش کلیسای 50 نفره گینزویل در فلوریدای آمریکا را به انصراف از طرح غیرانسانی خود واداشت."
پیشنهادی:
"همبستگی جهان اسلام، کشیش افراطی آمریکایی را از تصمیم به قرآن سوزی منصرف‌کرد. تری جونز کشیش کلیسای 50نفره گینزویل درفلوریدای آمریکاست."

جمله مرکب با حرف ربط زاید ننویسیم​

جمله مرکب معمولا از دو جمله تشکیل‌می‌شود که یکی پایه و دیگری پیرو است. جمله اصلی،‌ پایه است و حرف ربط ندارد؛ یعنی حرف ربط با جمله پیرو می‌آید. پس، آوردن دو حرف ربط (یکی زاید است) در یک جمله مرکب نادرست است.

"آمریکایی‌ها با وجود اینکه پول سلاح‌های جنگی را از عراقی‌ها دریافت کرده‌اند اما هنوز سلاحی به آنها نداده‌اند."
پیشنهادی:
"آمریکایی‌ها با وجود اینکه پول سلاح های جنگی را از عراقی‌ها دریافت کرده‌اند، هنوز سلاحی به آنها نداده‌اند."


"با آنکه پنجشنبه، 25 شهریور روز ملی همبستگی با مردم پاکستان نام‌گذاری شده‌است، اما مردم نوع‌دوست ایران از همان نخستین ساعات وقوع سیل، با کمک‌های نقدی و جنـ*ـسی خود به یاری مردم پاکستان شتافتند."
پیشنهادی:
"با آنکه پنجشنبه، 25 شهریور، روز ملی همبستگی با مردم پاکستان نام‌‌گذاری شده، مردم نوع‌دوست ایران از همان نخستین ساعات وقوع سیل، با کمک‌های نقدی و غیرنقدی خود به یاری مردم پاکستان شتافتند."
"مردم نوع‌دوست ایران از همان نخستین ساعات وقوع سیل در پاکستان با کمک‌های نقدی و غیرنقدی به یاری مردم این کشور شتافتند."


"اگر چه فلسطینی‌ها به این مجامع بین المللی زیاد دلخوش نکرده‌اند، اما می‌گویند پیوستن به دیوان بین‌المللی کیفری، به هر حال گامی است برای احقاق موقعیت‌شان در عرصه‌های بین‌المللی."
پیشنهادی:
"فلسطینی‌ها به این مجامع بین المللی زیاد دل‌خوش نکرده‌اند، اما می‌گویند پیوستن به دیوان بین‌المللی کیفری، گامی برای احقاق حقوق‌شان در عرصه‌های بین‌المللی است."


"این نیروها اگرچه اصالتا یمنی بوده‌اند اما مقیم کشورهای دیگر عربی بودند."
پیشنهادی:
"این نیروها اصالتا یمنی هستند اما مقیم کشورهای دیگر عربی بودند."


"علی‌رغم اینکه مسئولین مساجد از معتکفین خواسته بودند تا حتی‌الامکان از آوردن موبایل خودداری کنن اما از اونجایی که امسال هم استقبال قشر جوان از مراسم اعتکاف بی‌نظیر بوده بالاخره پای اعتکاف به اینترنت باز شده که البته در جای خودش جالبه."
پیشنهادی:
"مسئولان مساجد از معتکفان خواسته‌بودند حتی‌الامکان از آوردن تلفن همراه خودداری‌کنند اما چون امسال هم استقبال جوانان از مراسم اعتکاف بی‌نظیر بوده‌است، بالاخره موضوع اعتکاف به اینترنت هم کشیده شده‌است."


"در صحنة میدانی نیز اگرچه تروریست‌های داعش در موصل باردیگر دست به جنایت علیه شماری از غیرنظامیانِ ایزدی زدند، اما آزادسازی بخش‌های زیادی از استان الانبار و رسیدن نیروهای مردمی به دروازه‌های شمالی فلوجه و همچنین پیشروی‌ها در الرمادی، حکایت از اقتدار عراقی‌ها، آن هم بدون نیاز به منفعت طلبانِ خارجی دارد."
پیشنهادی:
"در صحنه میدانی نیز تروریست‌های داعش در موصل باردیگر علیه شماری از غیرنظامیانِ ایزدی مرتکب جنایت شدند اما آزادسازی بخش‌های زیادی از استان الانبار و رسیدن نیروهای مردمی به دروازه‌های شمالی فلوجه و همچنین پیشروی‌ها در الرمادی، از اقتدار عراقی‌ها، آن هم بدون نیاز به منفعت طلبانِ خارجی، حکایت دارد."


"گرچه عربستان اجازه فرود هواپیمای ایرانی را در فرودگاه صنعا نداد اما کشتی نجات حامل کالاهای مورد نیاز مردم یمن فردا عازم یمن خواهد شد."
پیشنهادی:
"عربستان به هواپیمای ایرانی اجازه نداد در فرودگاه صنعا فرود بیاید اما کشتی نجات، حامل کالاهای مورد نیاز مردم یمن، فردا راهی این کشور خواهدشد."


"شهدایی که اگر چه ایرانی نبودند ولی برای نام ایران جانفشانی‌کردند."
پیشنهادی:
"شهدایی که ایرانی نبودند ولی برای نام ایران جانفشانی‌کردند."



از ساختار جملات مجهول به تقلید از زبان بیگانه استفاده نکنیم​

در زبان فارسی وقتی از ساختار مجهول استفاده می‌کنیم که بنا به عللی، نخواهیم فاعل را ذکر کنیم اما ذکر فاعل با ساختار" از سوی، توسط، به وسیله،از جانب و ...." در زبان فارسی نادرست است و باید از آن اجتناب کرد. ما حتی در زبان گفتار نیز از این ساختار استفاده نمی‌کنیم!

"مرحله دوم طرح هدفنمند سازی یارانه‌ها از سوی دولت اجرا می‌شود."
پیشنهادی:
"دولت مرحله دوم طرح هدفمندسازی یارانه‌ها را اجرا می‌کند."


"نمایندگان خانه ملت در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در بیانیه‌ای هتک حرمت صحابه پیغمبر اسلام در سوریه از جانب تروریست‌ها را محکوم کردند."
پیشنهادی:
"نمایندگان مجلس، دربیانیه‌ای اقدام تروریست‌ها در هتک حرمت صحابه پیغمبر اسلام (ص) در سوریه را محکوم‌کردند."


"قائم مقام سازمان صدا و سیما در دیدار با آقای ولد بوک، دبیرکل اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی از موضع این اتحادیه در محکومیت قطع سیگنال‌های ماهواره‌ای صدا و سیما از سوی کشورهای غربی تشکر کرد."
پیشنهادی:
"قائم مقام سازمان صدا و سیما در امور فناوری و رسانه‌های نوین، در دیدار با ولد بوک، دبیرکل اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی، از موضع این اتحادیه در محکوم کردن اقدام کشورهای غربی در قطع سیگنال‌های ماهواره‌ای صدا و سیما، تشکر کرد."


"منطقه‌ای در بیابان لوت کرمان از سوی ناسا وکارشناسان داخلی به‌عنوان گرم‌ترین نقطه دنیا اعلام شد."
پیشنهادی:
"ناسا و کارشناسان داخلی، منطقه‌ای در بیابان لوت کرمان را گرم‌ترین نقطه دنیا اعلام‌کردند."


"برنامه‌هایی که توسط ایرانی‌ها در داخل و خارج از کشور رصد می‌شه."
پیشنهادی:
"برنامه‌هایی که ایرانی‌ها در داخل و خارج رصد می‌کنند."


"در دو روز برگزاری این همایش،40 مقاله علمی با موضوعاتی همچون تکنولوژی سازه‌های فراساحلی، مدیریت، ایمنی، مالی و بیمه، ژئوتکنیک فراساحل و مهندسی دریا توسط صاحب نظران و کارشناسان این حوزه ارائه می‌شه.‌"
پیشنهادی:
"در دو روز برگزاری این همایش صاحب نظران و کارشناسان 40مقاله علمی با موضوعاتی همچون تکنولوژی سازه‌های فراساحلی، مدیریت، ایمنی، مالی و بیمه، ژئوتکنیک فراساحل و مهندسی دریا ارائه‌ می‌کنند."

"رئیس این کمیسیون از سوی رئیس جمهور منصوب می‌شود."
پیشنهادی:
"رئیس این کمیسیون را رئیس جمهور منصوب می‌کند."
"رئیس جمهور، رئیس این کمیسیون را منصوب می‌کند."


"مدیرعامل شرکت پارس طلائیه گفت: خواستار پرداخت 10 میلیون دلار به‌عنوان ضرر از سوی شرکت مرسک هستیم که در صورت عدم پرداخت، کشتی به همراه محموله فروخته خواهد شد."
پیشنهادی:
"مدیرعامل شرکت پارس طلائیه گفت: از شرکت مرسک خواسته‌ایم 10 میلیون دلار به‌عنوان ضرر بدهد که در صورت پرداخت‌نکردن آن، کشتی به همراه محموله فروخته خواهد شد."

"معمولا وقتی برنامه کلانی از سوی دولت‌ها آغاز می‌شه، زمان‌بندی مشخصی هم برای اجرای اون اعلام می‌کنن."
"معمولا دولت‌ها برنامه زمانی مشخصی برای اجرای برنامه‌های کلان اعلام می‌کنند."


. حشو
حشو در لغت به معنی "لایی لباس" است که بین آستر و رویه قرارمی‌گیرد و بیشتر برای خوش‌نماکردن لباس به کار می‌رود. در اصطلاح "حشو "کلمه یا عبارت زایدی است که از نظر معنی در جمله بدان نیازی نیست و تعادل لفظ و معنی را به هم می‌زند و گاه باعث فساد معنی می‌شود.
منظور از حشو، به کاربردن کلمات و عبارت‌های زاید است که معانی بیان‌شده همان کلمات و تعابیر را دوباره بیان می‌کنند. مثال: "سایر شهرهای دیگر"
تاتولوژی؛ ‌یعنی پی در پی آوردن کلمات هم معنی (مترادف ) در جمله،‌ بدون آنکه به وجود همه آنها نیاز باشد.
ملت شجاع،‌ دلیر، نترس و..
به طور متوسط و میانگین
اقرار و اعتراف‌کرد ...
ایران و عراق همکاری اقتصادی خود را توسعه و گسترش می‌دهند.(حشو)
توسعه =گسترش
برعلیه (علیه: بر او )
دو طفلان مسلم (طفلان: دو طفل )
مثمر ثمر (مثمر: ثمر داشتن )
تهویه هوا (تهویه: جابه‌جا کردن هوا )
سیر گردش کار(گردش: سیر)
سنگ حجرالاسود(سنگ: حجر )
مفید فایده (مفید: فایده‌داشتن )
جنازه مرده (جنازه: مرده، جسد )
خاندان بنی‌امیه (خاندان: بنی )
خاندان آل سعود (خاندان: آل )
سال عام الفیل(سال: عام )
شب لیله القدر (شب: لیله )
درسن ...سالگی (سن: سال )

"معاون آموزش ابتدایی وزیرآموزش وپرورش هدف از این تصمیم را شناسایی زودهنگام اختلالات یادگیری کودکان و مداخله به‌موقع برای رفع آنان ازپایان سن 5 سالگی ذکرکرد."
پیشنهادی:
"معاون آموزش ابتدایی وزیرآموزش وپرورش، هدف از این تصمیم را شناسایی زودهنگام اختلالات یادگیری کودکان و مداخله به‌موقع برای رفع آنها ازپایان 5 سالگی ذکرکرد."


"جهانیان می‌دانند که بحرین با مشکلات اساسی مواجه است و مهم‌ترین آن استبداد خاندان آل خلیفه است."
پیشنهادی:
"جهانیان می‌دانند که بحرین با مشکلات اساسی مواجه است و مهم‌ترین آن استبداد آل خلیفه است."
"جهانیان می‌دانند که مهم‌ترین مشکل بحرین، استبداد آل خلیفه است."


"هفته فرهنگی ایران از دیشب در ارمنستان شروع به کار کرد و یک هفته ادامه دارد."
پیشنهادی:
"هفته فرهنگی ایران از دیشب در ارمنستان شروع‌شد."

"بیشتر راه‌ها تخریب شده که مشکل بزرگی برای امدادرسانی است."

امداد: کمک‌رسانی؛ امدادرسانی حشو دارد.
پیشنهادی:
"بیشتر راه‌ها خراب شده که مشکل بزرگی در کمک‌رسانی است."
"خرابی بیشتر راه‌ها مشکل بزرگی در امداد است."


"تایید ارتباط عاملان تیراندازی با تروریست‌های سوریه."
پیشنهادی:
"تأیید ارتباط تیراندازها با تروریست‌های سوریه."


عبارت و ترکیب‌هایی که در بیشتر جمله‌ها مشاهده می‌شود و حشو دارد و نمونه‌های اصلاح شده آنها به شرح زیراست:

پژوهش خبری // گردآوری و نگارش : آذر شاهی

منبع:خبرگزاری صدا و سیما​

 

[مهربانوی ایرانی]

تاریخ انتشار: ۲۱ شهريور ۱۳۹۶ - ۱۲:۰۹

مجموعه راهنمای درست‌نویسی(4):
درست نویسی در خبر ( 4 ):ضرورت رعایت دقیق زبان فارسی در صدا و سیما
در رسانه ملی و زبان معیار گفتاری باید از کلماتی استفاده شود که ‌‌ ساده و برای عموم مردم قابل فهم باشد

پژوهش خبری صدا وسیما:همان‌گونه که در شماره های گذشته گفته‌ شد، زبان خبر زیرگونه زبان رسانه و از مصداق‌های زبان فارسی معیار محسوب می‌شود و انتظار می‌رود این گونه زبان، از اشکال به‌دور باشد اما گاهی به علت سرعت در انتقال پیام و اطلاع‌ رسانی، و همچنین نا آشنایی کاربران با قواعد دستور زبان فارسی، اشکالاتی به زبان خبر راه‌ می‌یابد. اولین گام برای رفع اشکالات زبانی در خبر، شناسایی مسائل و مشکلات زبانی آن و سپس ارائه الگویی مطابق با ساختارهای معیار است. در این مجموعه اشکالات پرکاربرد در خبر گردآوری و سپس نمونه اصلاح شده آن مطابق با ساختارهای معیار پیشنهاد شده‌است.

. واژگان​

در رسانه ملی و زبان معیار گفتاری باید از کلماتی استفاده شود که ‌‌ ساده و برای عموم مردم قابل فهم باشد و از طرف دیگر چون زبان رسانه ملی، به ویژه زبان خبر، الگویی برای جامعه محسوب می‌شود، باید تا حد ممکن از به‌کارگیری واژگان نامناسب و نادرست خودداری‌کرد.
در ادامه، بیشتر اشکالاتی که در زبان خبر مشاهده می‌شود،‌ آورده شده‌است. نکته درخور توجه این است که رفع این اشکالات علاوه برحفظ زبان فارسی معیار،‌ باعث روان و ساده‌تر شدن خبر هم می‌شود.


تأثیر پذیری از زبان بیگانه​

مسائل سیـاس*ـی،‌ فرهنگی، اجتماعی، علمی، اقتصادی، تاریخی، ارتباط‌‌ها و آمیـ*ـزش‌های مسالمت آمیز یا قهرآمیز جوامع انسانی با یکدیگر، از علل قرض‌گیری‌زبانی است. رایج‌ترین نوع قرض‌گیری، "واژگانی" است. این نوع قرض‌گیری در دهه‌های اخیر سرعت بیشتری یافته‌است و قرض‌گیرندگان اغلب کشورهای مصرف‌کننده به‌خصوص در حوزه علم و فناوری هستند.

گرته‌برداری یا ترجمه قرضی در سه بخش واژگانی، معنوی و نحوی دیده‌می‌شود.
گرته برداری واژگانی
"mass media"، رسانه جمعی، گروهی، نوعی گرته‌برداری است که متناسب با ساختار زبان فارسی است(صفت و موصوف به درستی معنی شده‌است). اما برخی از گرته‌برداری‌های تحت‌اللفظی در زبان فارسی مصطلح نیستند و معنای آنها برخلاف مقصود زبان وام دهنده‌ است.

گرته برداری معنوی
برخی واژگان از طریق ترجمه وارد زبان فارسی شده‌اند اما در ترجمه فقط به معنای اول آنها توجه و از معانی دیگر آنها غفلت شده‌است؛ از این واژگان می‌توان به "نرخ" "شرایط" و "شانس" اشاره‌کرد.
نرخ(rate ): سنجیدن،‌ سرعت، ارزش، قیمت و میزان، ......
نرخ در زبان فارسی در معنای" مَبلَغ" جا افتاده‌است و نمی‌توان به جای کلمات دیگر از آن استفاده‌کرد.
"براساس تعرفه‌های جدید نرخ آب و برق افزایش می‌یابد." (درست)

"با اجرای طرح بیمه سلامت، نرخ مرگ و میر کاهش می‌یابد." ( نادرست)
پیشنهادی:
"با اجرای طرح بیمه سلامت، مرگ و میر کاهش می‌یابد."

"نرخ بیکاری و کسری بودجه آمریکا همچنان روند صعودی را طی‌می‌کند و این کشور با مشکلات اقتصادی زیادی روبه روست."
پیشنهادی:
"بیکاری و کسری بودجه آمریکا همچنان روند صعودی را طی‌می‌کند و این کشور با مشکلات اقتصادی زیادی روبه روست."


شانس(chance):احتمال،‌ شانس، بخت، فرصت، ...اصل این واژه، فرانسوی است که با تلفظ انگلیسی به زبان فارسی راه یافته‌است. گاهی در موقعیت‌ها و جملات مختلف باوجود اینکه می‌توان از مترادف‌های این واژه استفاده کرد، فقط از "شانس" استفاده‌می‌شود.
"با تمرین مستمر و مداوم، تیم ایران شانس بیشتری برای پیروزی دارد."
پیشنهادی:
"با تمرین سخت و مداوم، احتمال بیشتری وجود دارد که تیم ایران پیروزشود."
"با تمرین سخت و مداوم، احتمال پیروزی تیم ایران بیشتر می‌شود."

"کسانی که به تغذیه خود توجه نمی‌کنند، شانس ابتلا به این بیماری را دارند."
پیشنهادی:
"کسانی که به تغذیه خود توجه نمی‌کنند، احتمال دارد به این بیماری مبتلا شوند."

"شانس شکست تیم عربستان در خانه‌اش بیشتر خواهدشد."
پیشنهادی:
"احتمال شکست تیم عربستان در خانه‌اش بیشترخواهدشد."

"شانس باخت تیم عراق بیشتر از بردن است."
پیشنهادی:
"احتمال باختن تیم عراق بیشتر از بردن است."


شرایط (condition): وضع، موقعیت، حالت،...
شرایط جمع شریطه است و بهتر است به جای آن از واژه‌های وضع، اوضاع، موقعیت، مواقع و ... استفاده‌کرد.

"در این دیدار، دو طرف بر استفاده از ظرفیت بالای همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه برای بهبود شرایط سیـاس*ـی و اقتصادی منطقه تأکیدکردند."
پیشنهادی:
"دراین دیدار دو طرف بر استفاده از ظرفیت زیاد همکاری‌های دو و چند جانبه برای بهبود وضع سیـاس*ـی و اقتصادی منطقه تاکیدکردند."

"جاده ها به علت شرایط بد آب وهوایی بسته است."
پیشنهادی:
"جاده‌ها به علت آب وهوای بد بسته است."
"جاده‌ها به علت بدی آب و هوا بسته است."
"جاده‌ها به علت وضع بد آب و هوا بسته است."

"شرایط بد آب و هوایی از جمله گرمای هوا و وزش باد موجب ‌گسترش دامنه آتش‌سوزی شده‌است."
پیشنهادی:
" گرمای هوا و باد موجب گسترش آتش سوزی‌ شده."


گرته‌برداری نحوی
به این قسمت در بخش ساختار جمله(تقلید از ساختار مجهول به تقلید از ساختار زبان بیگانه) اشاره شده‌است.

"جمع" در زبان فارسی:
علامت جمع در زبان فارسی"ها" و"ان" است. در کتاب‌های مختلف دستور زبان فارسی آمده‌است که از علامت جمع "ها" برای غیر جاندار و "ان" برای جاندار استفاده می‌شود. اما در زبان فارسی معاصر، به‌خصوص در گفتار، حتی برای جمع جاندار هم بیشتر از "ها" استفاده می‌شود.
مردها
زن‌ها
"نظامی‌های رژیم صهیونیستی به خانه‌های فلسطینی‌ها حمله‌کردند."

نکته: گاهی"ان" علامت صفت فاعلی یا قید زمان، مکان و شباهت است، نه علامت جمع؛ مانند
صبحگاهان، برگ‌ریزان، شامگاهان، عقدکنان، تابان، خرامان، شبانگاهان، کندوان و....
در کلمات مختوم به"ه" غیرملفوظ در فارسی امروز، هنگام جمع بسته‌شدن با "ان"، "ه " در نوشتن حذف می‌شود، اما تلفظ کسره می‌ماند و به علت التقای دو مصوت"e" و"a" حرف "گ" میان آن دو قرارمی‌گیرد. البته حرف"گ" در برخی کلمات فارسی وجود داشته است؛ مثل بندگ.
شیرخوارگان، سیاه جامگان، پرندگان، بندگان،‌ مردگان و . . . . .

برخی نشانه‌ها، خاص کلمات عربی است و نباید با کلمات فارسی به‌کاررود؛ از جمله "ون"، "ین" و"ات".
"ون" در عربی، علامت جمع مذکرسالم درحالت رفعی است. در زبان فارسی این علامت به کلمات عربی‌ای می‌چسبد که به "ی" ختم شده‌باشند.
سیـاس*ـی: سیاسیون
روحانی: روحانیون
انقلابی: انقلابیون
در متون معیارعلمی، بهتراست این کلمات با علامت جمع فارسی" ان" و "ها" جمع بسته شوند؛ روحانیان،‌ انقلابی‌ها...

"ین" در زبان عربی، علامت جمع مذکرسالم در حالت جری یا نصبی است اما در زبان فارسی این جمع بیشتر با برخی کلمات عربی متداول در فارسی به کار می‌رود که به صامت ختم‌شده‌باشند؛ مثل محصلین،‌ مظلومین، مؤمنین، مسافرین و...
درمتون معیار علمی، بهتراست این کلمات با علامت جمع فارسی جمع بسته شود؛ محصلان، مظلومان، مؤمنان، مسافران و . . . .

نکته:" بازرس" و "داوطلب" که اولی مشتق فارسی و دومی ترکیب فارسی و عربی است،‌ نباید با "ین" جمع بسته شوند.

"داوطلبین آزمون سراسری می‌توانند برای نام نویسی به سایت سنجش مراجعه‌کنند."
پیشنهادی:
"داوطلبان آزمون سراسری می‌توانند برای نام نویسی به پایگاه سنجش مراجعه‌کنند."

"نیروهای امنیتی بحرین به تجمعات انقلابیون یورش‌بردند."
پیشنهادی:
"نیروهای امنیتی بحرین به تجمعات انقلابی‌ها حمله‌کردند."

"گزارشات بازرسین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نبود انحراف در برنامه هسته‌ای ایران را تاییدمی‌کند."
پیشنهادی:
"گزارش‌های بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نبود انحراف در برنامه هسته‌ای ایران را تاییدمی‌کند."


جمع با "ات"
"ات" علامت جمع مؤنث سالم در زبان عربی است. در زبان عربی، مصدرهایی که بیشتر از سه حرف دارند، با "ات" جمع بسته‌می‌شوند و این قاعده در زبان فارسی نیزپذیرفته شده‌است.
افعال: احساس(احساسات) افتعال: اطلاع(اطلاعات)
تفاعل: تصادف(تصادفات) مفاعله: مذاکره(مذاکرات)
انفعال: انتخاب(انتخابات) تفعّل: تعهد(تعهدات)
در زبان عربی، گاه"ات" بر "نوع" نیز اطلاق‌شده و پاره‌ای از کلمات با "ات" جمع بسته‌می‌شوند؛ نبات: نباتات(انواع نبات)، مقام: مقامات(انواع مقام).
نکته: در زبان فارسی به دنبال نام برخی مکان‌ها "ات" آمده‌است، این "ات" برمنطقه دلالت‌می‌کند و معنی جمع ندارد؛ لواسان: لواسانات(منطقه‌ لواسان)، شمیران: شمیرانات(منطقه شمیران).
نکته: در زبان فارسی برخی کلمات جمع با "ات" به‌کار رفته‌است که مفرد آنها یا تبدیل "ات" به "ها" در زبان فارسی معمول و مرسوم نیست؛ مانند صادرات و واردات، سازمان تبلیغات اسلامی، مطبوعات، انتخابات، مقررات . . .

انحراف از معیار در جمع با "ات"
"ات" خاص کلمات عربی است، بنابراین، کلمه غیرعربی- اعم از فارسی، ترکی، مغولی، لاتین – با "ات" جمع بسته نمی‌شود؛ درغیراین صورت غلط محسوب‌می‌شود.
کلمات فارسی: آزمایش، گزارش، پیشنهاد، سفارش، فرمایش، دستور، تراوش و . . .
لاتین: پاکت، تلگراف، نمره...
نکته: در زبان عربی، مصدرهای سه حرفی با "ات" جمع بسته نمی‌شوند؛‌ پس:
"نظرات"، "خطرات"، "اثرات" و "نفرات" نادرست است.
..........................................
پژوهش خبری// گردآوری: سرکار خانم آذر شاهی

منبع:خبرگزاری صدا و سیما​

 

[مهربانوی ایرانی]

تاریخ انتشار: ۳۰ شهريور ۱۳۹۶ - ۱۳:۰۰

مجموعه راهنمای درست‌نویسی(5):
درست نویسی در خبر :جمع مکسر
اولین گام برای رفع اشکالات زبانی در خبر، شناسایی مسائل و مشکلات زبانی آن و سپس ارائه الگویی مطابق با ساختارهای معیار است. در این مجموعه اشکالات پرکاربرد در خبر گردآوری و سپس نمونه اصلاح شده آن مطابق با ساختارهای معیار پیشنهاد شده‌است.

پژوهش خبری صدا وسیما:همان‌گونه که در شماره های گذشته گفته‌ شد، زبان خبر زیرگونه زبان رسانه و از مصداق‌های زبان فارسی معیار محسوب می‌شود و انتظار می‌رود این گونه زبان، از اشکال به‌دور باشد اما گاهی به علت سرعت در انتقال پیام و اطلاع‌ رسانی، و همچنین نا آشنایی کاربران با قواعد دستور زبان فارسی، اشکالاتی به زبان خبر راه‌ می‌یابد. اولین گام برای رفع اشکالات زبانی در خبر، شناسایی مسائل و مشکلات زبانی آن و سپس ارائه الگویی مطابق با ساختارهای معیار است. در این مجموعه اشکالات پرکاربرد در خبر گردآوری و سپس نمونه اصلاح شده آن مطابق با ساختارهای معیار پیشنهاد شده‌است.
جمع مکسر
جمع مکسرخاص زبان عربی است،‌ پس جمع بستن کلمات غیر عربی، اعم از فارسی‌، ترکی، ‌‌لاتین و . . . بدین صورت غلط است و در زبان فارسی معیار باید از آن پرهیزکرد؛ بنادر،‌ خوانین، ‌خواتین، ‌اساتید، دروایش.
نکته: در زبان فارسی باید از به کاربردن جمع‌های مکسری که در عربی به کار نرفته، خودداری‌کرد. کاربرد این‌گونه جمع‌ها غلط فاحش محسوب‌می‌شود. مثلا فارسی‌زبانان به قیاس بعضی کلمات عربی، برای اسم‌های مفرد زیر جمع‌هایی ساخته‌اند که در زبان عربی به کار نرفته‌است:
حجم: احجام سهم: اسهام قشر: اقشار عرب‌: اعراب
جمع بستن کلماتی که یک بار جمع بسته‌شده‌اند، ‌نادرست است؛‌ احوال‌ها ،‌ اخبارها، طلاب‌ها، ‌اسلحه‌ها (اسلحه جمع سلاح)، حقوق‌ها (جمع حق )،‌ فتوحات (جمع فتح )، لوازمات (جمع لوازم )، اسباب‌ها (اسباب جمع سبب)، حروف‌ها (حروف جمع حرف)، ‌کسورات (جمع کسر)،‌ وجوهات (جمع وجه)،‌ شئونات (جمع شئون)،‌ عملیات‌ها (عملیات جمع عمل)، امورات (امور جمع امر)، جواهرات (جمع جوهر).
به واژه‌هایی که به ظاهر مفرد و در معنی جمع باشند،‌ اسم جمع می‌گویند مانند دسته، رمه، گله، طایفه،‌ خانواده، ملت، جامعه.

مطابقت صفت و موصوف
یکی از موارد انحراف در زبان فارسی معیار، تبعیت از دستور زبان عربی در مطابقت صفت و موصوف از نظر جنس است. در زبان فارسی برای اسم، مونث و مذکر تعریف نشده‌است.
در زیرنویس خبری نوشته شده بود:

"سلیمان ابوریده، برادر شهیده فلسطینی"
پیشنهادی:
"سلیمان ابوریده، برادرشهید فلسطینی"


یادآورمی‌شود کاربرد برخی ازاین ترکیبات که در فارسی جا افتاده و به اصطلاح خاص تبدیل‌شده، ‌اشکالی‌ندارد؛ وزیر امورخارجه،‌ مکه مکرمه،‌ قوه قضائیه، هیئت مدیره.

تنوین در زبان فارسی:
در زبان فارسی، تنوین وجود ندارد و فقط کلمات دخیل عربی در فارسی با تنوین به کار رفته‌اند.
نکته: در زبان عربی کلمه غیرمنصرف تنوین نمی‌گیرد اما در زبان فارسی به دو کلمه غیرمنصرف تنوین داده‌اند که غلط محسوب می‌شود. آن دو کلمه عبارت‌اند از اقلاً و اکثراً
می‌توان به جای این دو کلمه در خط فارسی، ترکیب‌های حداقل و حداکثر یا مترادف آنها را گذاشت.
نکته: تنوین، خاص زبان عربی است، پس نمی‌توان به قیاس زبان عربی، کلمات غیرعربی، اعم از فارسی، ترکی، مغولی ولاتین را با تنوین به کاربرد؛ ناچاراً، گاهاً،‌ خواهشاً، دوماً، سوماً، در زبان معیار غلط محسوب می‌شوند. به جای این کلمات می‌توان گفت: به‌ناچار، گاهی،‌ باخواهش، دوم اینکه، سوم اینکه.

تعابیر کلیشه‌ای
کاربرد واژه یا عبارتی به‌صورت تکراری و قالبی بدون تفکر برای مفاهیم گوناگون را کلیشه گویند. این واژگان و تعابیر به سرعت منتشر می‌شوند و جای واژگان دیگر را می‌گیرند.
بالا
"در این دیدار دو طرف بر استفاده از ظرفیت بالای همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه برای بهبود شرایط سیـاس*ـی و اقتصادی منطقه تأکیدکردند."
پیشنهادی:
"در این دیدار دو طرف براستفاده از ظرفیت زیاد همکاری‌های دو و چندجانبه برای بهبود وضع سیـاس*ـی و اقتصادی منطقه تاکیدکردند."

به‌عنوان
عنوان، یعنی اسم و بیشتر با "انتخاب"،"معرفی" و "برگزیده شدن" به کار می‌رود؛ در بیشتر مواقع این واژه بجا به کار نمی‌رود یا زاید است.
"در مسابقات جهانی رباتیک، معمولا تیم‌های ایرانی به‌عنوان رقیبی پرقدرت برای تیم‌های خارجی به حساب می‌آن."(کاربرد نابجای به‌عنوان)
پیشنهادی:
"درمسابقات جهانی رباتیک، معمولا تیم‌های ایرانی، رقیبی پرقدرت برای تیم‌های خارجی به حساب ‌می‌آیند."
"رژیم صهیونیستی به‌عنوان یک اشغالگر جنایات زیادی مرتکب‌شده."
پیشنهادی:
"رژیم اشغالگر صهیونیستی، جنایات زیادی مرتکب‌شده."
"او با رای مردم به‌عنوان رئیس جمهور انتخاب شد."
پیشنهادی:
"او با رای مردم رئیس جمهور شد."
عدم
"عدم" در زبان عربی به معنای نیستی و نبودن است؛ این واژه در زبان فارسی با برخی کلمات ترکیب می‌شود تا معنای خاصی را برساند اما می‌توان به جای آن ترکیب، از واژه‌های درست دیگری استفاده کرد.
عدم حضور: غیبت
عدم توجه: بی‌توجهی
عدم قدرت: ناتوانی
عدم وجود: نبود
"رئیس دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، عدم دقت و تحقیق در موضوعات قرآنی را بزرگ‌ترین چالش جامعه قرآنی دانست."
پیشنهادی:
"رئیس دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، بی‌دقتی به موضوعات قرآنی و تحقیق‌نکردن درباره آنها را بزرگ‌ترین مسئله جامعه قرآنی دانست."

قابل، غیرقابل: پسوند "able" در زبان‌های فرانسوی و انگلیسی، "شایستگی" و "امکان" را می‌رساند.گاهی با افزودن پسوند "غیر" و ساختن "غیرقابل" معنای متضاد واژه را در نظرمی‌گیرند. این نوع ترکیب‌بندی بی آنکه غلط باشد، در متون معتبر زبان فارسی به کار نرفته و بهتر است از استفاده آن، که مخالف زیبایی و ایجاز کلام است، خودداری‌شود.
"آقای خزاعی تاکیدکرد: تجـ*ـاوز اخیر رژیم صهیونیستی نقض آشکار قوانین بین المللی، تحـریـ*ک کننده و غیرقابل توجیه است و تل آویو باید پاسخگوی اقدامات تجاوزکارانه خود باشد."
پیشنهادی:
"آقای خزاعی تاکیدکرد: تجـ*ـاوز اخیر رژیم صهیونیستی نقض آشکار قوانین بین المللی، تحـریـ*ک کننده و توجیه‌ناپذیر است و تل آویو باید پاسخگوی اقدامات تجاوزکارانه خود باشد."
"به نظرمی‌رسد هرگونه ماجراجویی در منطقه هزینه‌های غیرقابل پیش‌بینی در دست آمریکا و حامیان غربی رژیم صهیونیستی خواهدگذاشت."
پیشنهادی:
"به نظرمی‌رسد هرگونه ماجراجویی در منطقه، هزینه‌های پیش‌بینی‌نشدنی در دست آمریکا و حامیان غربی رژیم صهیونیستی بگذارد."
یک

در زبان فارسی، "یک" هم برای شمارش می‌آید و هم علامت نکره است. وقتی مقصود فقط شمارش باشد، "یک " شمارشی است.
· این سفر، "یک "ماه طول می‌کشد.
· سفیر کشورمان در سازمان ملل در این نشست تاکیدکرد: تا زمانی‌که حتی "یک "بمب اتم در جهان وجود دارد، خلع سلاح واقعی محقق نخواهد‌شد.
· کاکا بین سال‌های 2003 تا 2009 در میلان حضور داشت و "یک "بار هم توانست عنوان قهرمانی در سری a را به دست آورد.
· صمد نیکخواه بهرامی، کاپیتان تیم ملی بسکتبال ایران و ملی پوش مهرام، برای" یک" فصل به تیم فوجیان چین پیوست.
· صبای قم، سه بر"یک" مغلوب تراکتورسازی تبریز شد.

اما به تازگی به تقلید از زبان انگلیسی، شاهد کاربردهای دیگر و کلیشه‌ای از" یک" هستیم.
"او یک پزشک متخصص است."
پیشنهادی:
"او پزشک متخصص است."
"او راهکارهای تهران برای رسیدن به یک آسیای عاری از جنگ، خشونت و افراطی‌گری را تشریح‌کرد."
پیشنهادی:
"او راهکارهای تهران برای رسیدن به آسیای عاری از جنگ، خشونت و افراطی‌گری را تشریح کرد."
دربیشتر موارد "یک "شمارشی نیست و حشواست و با برداشتن آن، درجمله خللی ایجادنمی‌شود.
"اوباما برای اتخاذ یک چنین تصمیمی به رای کنگره هم نیاز دارد."
پیشنهادی:
"اوباما برای اتخاذ چنین تصمیمی به رای کنگره هم نیاز دارد."
"آنها برای تشکیل یک دولت ائتلافی به توافق نرسیدند."
پیشنهادی:
"آنها برای تشکیل دولت ائتلافی به توافق نرسیدند."
"آنها برای برقراری یک صلح دائم تلاش‌می‌کنند."
پیشنهادی:
"آنها برای برقراری صلح دائم، تلاش‌می‌کنند."
"عضوگروه پارلمانی"الوفاق" گفت: نیروهای نظامی کشورهای دیگر باید از بحرین خارج شوند زیرا اعتراضات مشکل نظامی نیست، بلکه یک مسئله داخلی است."
پیشنهادی:
"عضوگروه پارلمانی "الوفاق" گفت: نیروهای نظامی کشورهای دیگر باید از بحرین خارج‌شوند زیرا اعتراضات مشکل نظامی نیست بلکه مسئله داخلی است."
انجام
واژه فارسی"انجام" به معنای "پایان" است . دریکی دوقرن اخیر، ترکیبات فعلی متعددی با این واژه ساخته‌اند مانند به انجام رساندن، به انجام رسیدن، انجام دادن، انجام گرفتن، انجام یافتن، انجام شدن، انجام پذیرفتن. دراین ترکیبات، "انجام" به صورت اسم جامد به‌کار رفته‌است. بنابراین، اصطلاح "انجام کار" به معنای "پایان کار" است.
"ایران و قطر برای انجام رزمایش بزرگی باهم توافق‌کردند."
پیشنهادی:
"ایران و قطر برای برگزاری رزمایش بزرگی با هم توافق‌کردند."
"آنها برای انجام مراسم قرعه‌کشی آماده می‌شوند."
پیشنهادی:
"آنها برای مراسم قرعه‌کشی آماده می‌شوند."
"آنها برای انجام دادن مراسم قرعه‌کشی آماده می‌شوند."
نکته:
"انجام نماز" به جای "ادا" یا خواندن نماز"، نادرست است.
"انجام دستور دینی" به جای "اجرای دستور دینی"، نادرست است.
"آنها برای انجام مناسک حج راهی مکه شده‌اند."
پیشنهادی:
"آنها برای به‌جا آوردن مناسک حج، راهی مکه شده‌اند."
"آنها برای ادای مناسک حج، راهی مکه شده‌اند."
اصطلاحات تخصصی

زبان فارسی معیار، زبانی است که قشر تحصیل‌کرده با آن سخن‌می‌گویند اما همه افراد تحصیل‌کرده هم، اصطلاحات و عبارت‌های تخصصی همه رشته‌ها را نمی‌دانند، پس ازکاربرد اصطلاحات و واژگانی که برای عموم فهمیدنی نیست، باید در خبر اجتناب‌کنیم، مگر آنکه درباره آنها توضیح‌بدهیم.
قضات، وکیلان دادگسترى، اقتصاددانان، سیاستمداران، دانشمندان، محققان و... معنى واژه‏هاى تخصصى رشته خود را مى‏دانند اما واژه‏هاى تخصصى براى بیشتر مردم نامفهوم ‌است. این‏گونه کلمه‏ها باید با زبان ساده و روشن به‏صورتى نوشته‌شود تا براى بیشتر مردم فهمیدنی باشد.

"عضو کارگروه حمایت از تولید با بیان اینکه بخشنامه تنزیل ال‌سی ریالی از سوی بانک مرکزی ۱۵ آذرماه به بانک‌ها ابلاغ شده‌است، گفت: این بخشنامه برای اجرا هنوز به شعب بانک‌ها ابلاغ نشده‌است."
درباره واژه "ال سی" هیچ توضیحی داده نشده است.
"اعتبار اسنادی یا "ال سی" تعهدی از بانک به خریدار و فروشنده است که درپی آن مبلغ پرداختی خریدار به فروشنده به موقع و درست به دست فروشنده می‌رسد."

"نماینده مجلس استرالیا درباره آلودگی تولید گاز به روش فرکینگ هشدار داد."
توضیح: "فرکینگ(Fracking ) شیوه‌‌ای است که با آن گازطبیعی ازلایه‌های رسوبی زمین تولید می‌شود و آسیب زیادی به محیط زیست می‌رساند. "‌
اصطلاحات عامیانه
همان‌گونه که قبلا اشاره شد، زبان رسانه‌، گونه‌ای از زبان فارسی معیار است و زبان خبر نیز در این قسمت جای‌ می‌‌گیرد. زبان رسانه‌ای، ویژگی‌‌هایی دارد و نباید در آن اصطلاحات زبان عامیانه به‌کاربرد. بنابراین کاربرد تعابیر و اصطلاحات عامیانه در خبر جایز نیست. ‌
"وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در همایش ملی نقد عملکرد دولت یازدهم در حوزه سلامت گفت: برای تکمیل طرح تحول نظام سلامت 10 تا 15 سال زمان لازم است و هنوز کارهای روی زمین مانده زیادی داریم."
پیشنهادی:
"وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در همایش ملی نقد عملکرد دولت یازدهم در حوزه سلامت گفت: برای تکمیل طرح تحول نظام سلامت 10 تا 15 سال لازم است و هنوز کارهای زیادی باید انجام گیرد."

"دیشب هم فرزان عاشورزاده در فینال وزن منهای58 کیلو، محمد کتبی از بلژیک رو برد و نخستین مدال طلای ایران رو از این مسابقات دشت کرد."
پیشنهادی:
"دیشب هم فرزان عاشورزاده در مرحله پایانی وزن منهای58 کیلو، محمد کتبی از بلژیک را برد و نخستین نشان طلای ایران را به‌دست‌آورد."

"ظاهرا علت تیراندازی، تسویه حسابِ شخصی بوده اما در این بین، هشت نفر ازجمله چند مشتری در دم کشته شدند و یک نفر هم در بیمارستان تمام کرد."
پیشنهادی:
"ظاهرا علت تیراندازی، تسویه حسابِ شخصی بوده اما در این بین، هشت نفر ازجمله چند مشتری در دم کشته شدند و یک نفر هم در بیمارستان جان باخت."

"پلیس کلاهبرداری رو دستگیر کرده که با وعده همسریابی جیب کاربران رو می زده."
پیشنهادی:
"پلیس، کلاهبرداری رو دستگیرکرده که با وعده همسریابی از کاربران کلاهبرداری می‌کرده."

"البته آقای روحانی همین امروز دست به نقد 2 طرح رو افتتاح‌کرد."
پیشنهادی:
"البته آقای روحانی همین امروز 2 طرح را افتتاح‌کرد."

"وزیر نفت از کشورهای عضو اوپک و تولیدکننده‌های غیراوپک خواست برای کنترل نوسانات شدید قیمت نفت آستین‌هاشون رو بالا بزنن."
پیشنهادی:
"وزیر نفت از کشورهای عضو اوپک و تولیدکننده‌های غیراوپک خواست برای کنترل نوسانات شدید قیمت نفت تلاش‌کنند."

"با کناره‌گیری غیرمنتظره بلاتر، هواخواهان این سمت برای نشستن روی کرسی ریاست فیفا خیزبرداشتن."
پیشنهادی:
"با کناره‌گیری غیرمنتظره بلاتر، علاقه‌مندان به نشستن روی کرسی ریاست فیفا برای رقابت آماده شدند."

سره نویسی نابجا
"قرار است دبیرکل سازمان ملل متحد، بامداد سه‌شنبه و پس از برگزاری نشست شورای امنیت، رهاورد و جزئیات گزارش بازرسان سازمان ملل درباره کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی در سوریه را اعلام‌کند."
این جملات، لید یک وی سی است.
زبان عربی از قرن‌ها پیش با زبان فارسی پیوند داشته و حتی چند قرن زبان علم بوده‌است. از آن زمان بسیاری از واژه‌های عربی به زبان فارسی راه‌یافته و حتی مطابق با دستور زبان فارسی تغییرکرده و گاهی هم معنی آنها عوض شده‌است. برخی معتقدند که در زبان فارسی، از هیچ کلمه خارجی، حتی عربی نباید استفاده کرد و واژه های فارسی را باید به جای آن به کار برد اما وام گیری واژگانی فقط مختص زبان فارسی نیست و زبان فارسی نیز در دیگر زبان‌ها تأثیر گذاشته‌است.
در مورد کاربرد واژگان عربی در خبر باید بدانیم که چه ملاکی وجود دارد تا نه بی‌رویه از واژگان عربی استفاده کنیم و نه نابجا سره‌نویسی کنیم. نکته درخور توجه در این زمینه این است که هدف از خبر اطلاع‌رسانی است و چیزی نباید انتقال پیام و ارتباط با مخاطب را قطع‌کند. به‌عبارتی نباید از واژگان نامتداول در گفت‌وگوی روزمره مردم(از قشر تحصیل‌کرده گرفته تا مردم عادی) استفاده‌کرد.
نکته مهم دیگر این است که بعضی از واژگان عربی رایج در زبان فارسی، بار معنایی خاصی یافته و در واقع "اصطلاح" شده‌اند.

"دولت‌های اروپایی برای جبران کسری بودجه، سیاست ریاضت اقتصادی را اتخاذکرده‌اند."
در اینجا بااینکه "اتخاذ" عربی است، نمی‌توان از واژه فارسی"گرفتن و گزیدن" استفاده‌کرد.

معطوف‌کردن ترکیب‌های اضافی
در زبان محاوره،گاه پاره‌ای ترکیب‌های اضافی و وصفی به‌صورت معطوف تلفظ‌می‌شوند و این غلط فاحش، گاه وارد زبان مکتوب نیز می‌شود که باید از آن پرهیز کرد. از جمله :

​

پژوهش خبری// گردآوری: سرکار خانم آذر شاهی

منبع:خبرگزاری صدا و سیما​

 

[مهربانوی ایرانی]

تاریخ انتشار: ۱۷ مهر ۱۳۹۶ - ۱۰:۳۰

مجموعه راهنمای درست‌نویسی(6):
درست نویسی در خبر : واژگان هم‌آوا و متشابه
در این مطلب کلماتی که تلفظ شان یکسان است ولی معنی و نگارش آنها با هم فرق‌می‌کند، آورده‌شده‌ است. این کلمات از کتاب "غلط ننویسیم " ابوالحسن نجفی گرفته‌ شده‌ است.

پژوهش خبری صدا وسیما: در این قسمت، کلماتی که تلفظ شان یکسان است ولی معنی و نگارش آنها با هم فرق‌می‌کند، آورده‌شده‌است. این کلمات از کتاب "غلط ننویسیم " ابوالحسن نجفی گرفته‌شده‌ است.​

• آج: واژۀ فارسی ، برجستگی‌های منظم برسطح یک شی​
• عاج: کلمۀعربی، به معنای مادۀ ظریف و سخت به رنگ سفید شیری که بدنۀ اصلی دندان فیل را تشکیل می‌دهد.​
• اَثاث: لوازم خانه​
• اَساس: پی، پایه، بنیاد​
• اِلغا: لغوکردن، باطل‌کردن​
• اِلقا: تلقین‌کردن، آموختن، در ذهن کسی واردکردن؛ این واژه بیشتر در ترکیب "القای شبهه کردن" به‌کار می‌رود .​
• گزار: از مصدر گزاردن و به معنی به جا آوردن و اداکردن،گزارش دادن و ...است؛ نمازگزار، حج‌گزار، خدمتگزار، خبرگزار(گزارش خبر) خوابگزار، سپاسگزار؛​
• گذار: از مصدر گذاردن و به معنی قراردادن، تأسیس‌کردن و وضع‌کردن است؛ بنیان‌گذار، قانون‌گذار.​
• اِنتساب: نسبت‌داشتن، مرتبط بودن​
• اِنتصاب: گماشتن، نصب‌کردن؛ انتصاب کسی به سِمَتی​
• بَرائَت: بی‌گناهی، پاکدامنی؛ مجازاً دوری و بیزاری ، برائت از مشرکین​
• بَراعَت:کمال فضل و ادب، برتری بر دیگران به علم​
• تألّم: رنج‌بردن، دردکشیدن​
• تعلّم: درس‌دادن، یاددادن​
• تراز: میزان، نقش جامه​
• طراز: طبقه‌، رتبه​
• تحلیل: از هم‌گشودن و تجزیه‌کردن، حل‌کردن و هضم‌کردن.​
• تهلیل: لااله الاّالله گفتن است.​
• تفریق:کم‌کردن عددی از عدد دیگر است.​
• تفریغ: "فارغ کردن" و "خالی کردن" است. "تفریغ حساب " به معنی واریزکردن حساب و فارغ شدن از آن است.​
• تهدید: ترساندن و بیم‌دادن.​
• تحدید: حدّ و مرز جایی را مشخص‌کردن؛ "تحدید حدود "یعنی تعیین‌کردن مرزهای سرزمینی.​
• ثَواب: پاداش​
• صَواب: درست، صحیح، بجا و مناسب​
• جَذر: ریشه​
• جَزر: مقابل مدّ " فرونشستِ آبِ دریا بر اثر حرکت ماه"​
• حایل: آنچه میان دو چیز واقع شود و مانع اتصال آنها باشد؛ "دیوار حایل"​
• هایل: ترسناک ، هولناک​
• طوفان: کلمۀ عربی و به معنای "باد و باران بسیار شدید" است.​
• توفان: واژۀ فارسی و صفت است و به معنای غرّان و دَمان.​
• عاجل: اسم فاعل از مصدر عجله و به معنای "فوری، اکنونی" است.​
• آجل: به معنای آینده، بعد از این و آتی است.​
• عِمارت: آبادکردن و آبادانی؛ امروزه فقط به معنای "ساختمان"و "بِنا" رایج است.​
• اِمارت: فرمانروایی​
• عَمَل: کار و جمع آن اَعمال​
• اَمَل: امید و آرزو​
• عیلام: نام کشوری در قدیم​
• ایلام: نام شهری در پشتکوه لرستان​
• متبوع: مورد اطاعت، مورد تبعیت؛"کشور متبوع "​
• مطبوع: خوشایند طبع، پسندیده​
• مَنسوب: نسبت داده شده​
• مَنصوب: گماشته شده به شغلی​
• مَهجور: جدا شده و دور افتاده​
• مَحجور: ممنوع از تصرف در اموال خود "به سبب بی‌خردی و بی‌کفایتی"​

واژگانی که به اشتباه به جای هم به کار می‌روند
در این قسمت، واژگانی آورده شده که از لحاظ نگارش و معنا با هم تفاوت دارند ولی گاهی به اشتباه به جای هم به کارمی‌روند. این واژگان از "غلط ننویسیم" استخراج شده‌است.
​

• آبدیده: تر شده در آب و توسعاً به معنای تباه و فاسد شده‌است؛ آهک آبدیده،کالای آبدیده​
• آبداده: صفتی است که در وصف آهن به کار می‌رود.​
• آخِر: پایان​
• آخَر: دیگر​
• اَثنا: در عربی به معنای وسط، میان؛ در فارسی فقط به‌صورت دراَثنای به معنای در میانِ به کار می‌رود.​
• اِثنا: دوازده و فقط در ترکیب اِثنا عشری​
• اَخَوان: دو برادر​
• اِخوان: برادران؛ ترکیب اِخوان الصفا​
• اِستعفا: درخواست کناره گرفتن از کار​
• اِستیفا: باز پس گرفتن به تمامی؛ استیفای حقوق​
• اِعلام: جمع عَلَم، بزرگان، مشاهیر، برجستگان، پرچم‌ها، اسم‌های خاص و همچنین به معنای خبرکردن و آگاه کردن است .​
• اِعلان: علنی کردن، آشکارکردن​
• اِعلام جنگ: اطلاع‌دادن حالت جنگ​
• اَعلان جنگ: آشکارکردن حالت جنگ​
• اِفراط: زیاده‌روی کردن در کاری​
• تفریط: کوتاهی‌کردن در کاری​
• اَکثر: بیشتر (صفت تفضیلی)​
• اَکثَریت: اسم مصدر و به معنی وضع و کمیت بیشتر، مجلس از اکثریت افتاد.​
• بابِل: پایتخت آشوریان قدیم در بین النهرین​
• بابُل: از شهرهای مازندران​
• بالطَّبع: طبعاً از روی طبع​
• بالتَّبَع: در نتیجه​
• بالُن: واژه‌ای فرانسوی به معنای جسم کروی مجوَّف مملو از گازی سبک‌تر از هوا که می‌تواند به آسمان صعودکند.​
• بالِن: واژه‌ای فرانسوی، به معنای پستاندار دریایی و بزرگ‌ترین جانور کرۀ زمین؛​
• بَدوی: آغاز و ابتدا؛ محکمۀ بَدوی​
• بَدَوی: بیابانی، بیابان گرد، صحرانشین​
• بنیاد: پایۀ بنا، پی بنا​
• بنیان: بنا، خانه​
• بورس: فرانسوی، مبلغ مستمری که دولت یا مؤسسات خصوصی به دانش آموز یا دانشجو به‌عنوان هزینۀ تحصیل می‌دهند.​
• بورسیه: فرانسوی و به معنای دانش آموز یا دانشجویی است که از این مستمری برخورداراست.​
• پیشروی: در معنای حقیقی به کار می‌رود؛ آتش به سمت خانه‌ها پیشروی‌کرده.​
• پیشرفت: در معنای مجازی به کار می‌رود؛ او در درس‌ها پیشرفت‌کرده.​
• تصفیه: پاک کردن؛ تصفیه حساب به معنای حساب پرداخته و پاک شده است.​
• تسویه: مساوی‌کردن، یکسان‌کردن و تسویه حساب به معنای ایجاد تعادل در حساب است و با تصفیه حساب مرادف نیست.​
• تفهیم: فهماندن​
• تفهّم: فهمیدن​
• تقدیر: سنجیدن​
• قدردانی: ستودن​
• خَلط: مخلوط‌کردن و به هم آمیختن، مجازاً مشتبه کردن​
• خِلط: از مزاج‌های آدمی​
• دین: اعم از مذهب است و می‌تواند شامل چند مذهب شود، مثل دین اسلام که شامل مذهب شیعه، مذهب حنفی، مذهب حنبلی، مذهب شافعی و مذهب مالکی است.​
• زَوّار: صیغه مبالغه و به معنای بسیار زیارت‌کننده است.​
• زُوّار: جمع زائر و به معنای زیارت‌کنندگان است.​
• سِلاح: وسیله دفاع​
• صَلاح: درستی، مصلحت​
• طیب: بوی خوش، خوشی، خشنودی، رضا، رغبت​
• طَیِّب: پاک و پاکیزه​
• عزم: تصمیم​
• عزیمت: آهنگ سفر و حرکت برای سفر​
• عُمران: آبادانی، آبادکردن​
• عِمران: نام پدرموسی کلیم الله و نام یکی از سوره‌های قرآن مجید نیز "آل عِمران" است.​
• غَرابت: نامأنوس بودن، عجیب و غیرعادی بودن "غرابت استعمال "​
• غُربت: جای دور از وطن​
• کاندید: واژه فرانسوی به معنای ساده‌دل و معصوم​
• کاندیدا: واژه فرانسوی به معنای نامزد، داوطلب​
• کنکاش: مشورت، رایزنی​
• کند وکاو: جست‌وجو​
• مَحرَم: ناشایست، حرام برای ازدواج؛ توسُّعاً خویشاوند نزدیک و نیز دوست معتمد​
• مُحرِم: در حرم آمده، و نیز احرام بندنده در حج​
• مََُحَرَّم: حرام شمرده شده و درمقام اسم نام ماه اول سال قمری​
• مزبور: نوشته شده​
• مذکور: ذکرشده​
• مَسّ: دست مالیدن به، دست زدن به چیزی یا کسی "مسّ میت "​
• مسح: مالیدن دست آغشته به آب وضو بر پیش سر و پاها​
• مشکوک: مورد شک​
• شاک: شک‌کننده​
• مطمح نظر: در تیررس نگاه​
• مدنظر: ترکیب بی‌معنی​
• مُعاصر: همزمان، هم عصر​
• مَآثر:کارهای بزرگ و کارهای نیک​
• مَقام: درجه ، پایه ، مرتبه​
• مُقام: اقامت​
• موافقت: قبول نظردیگری​
• توافق: قبول نظر یکدیگر​
• مَهر: کابین​
• مِهر: محبت​
• ناجی: نجات‌یابنده​
• منجی: نجات‌دهنده​
• نقایص: جمع نقیصه، عیب، خوی بد​
• نواقص: جمع ناقصه، کاستی، کمی​
• نُبی: قرآن​
• نَبی: پیامبر​
• هشدار: اخطار​
• هشیار: آگاه​

افزونی یک یا چند حرف و حرکت در یکی از کلمات​

• تمامت: همه​
• تمامیت: کامل بودن​
• در: باب​
• درب: دروازه شهر یا قلعه​
• دیپلم: مدرک​
• دیپلمه: دارنده دیپلم​
• لیسانس: مدرک​
• لیسانسه: دارنده لیسانس​
• معرِّف حضور: معرفی‌کننده کسی که حاضراست.​
• معروف حضور: شناخته‌شده برای شما​
• نهار: روز​
• ناهار: غذا، خوراکی​

پژوهش خبری// گردآوری: سرکار خانم آذر شاهی

منبع:خبرگزاری صدا و سیما​