فارس نارنجستان قوام: یادگاری تاریخی در قلب شهر بهار نارنج

[PARISA_R]

​

این بنا بین سالهای ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ هجری شمسی، مقارن با حکومت ناصرالدین شاه قاجار و بدستور علی محمد خان(قوام الملک دوم) و پسرش محمد رضا خان(قوام الملک سوم) در شیراز ساخته شده. ساختمان ضلع شمالی دارای یک طبقه زیرزمین و دو طبقه روی آن بوده که شامل تالار آیینه با ستونهای یکپارچه مرمری، تالار شاه نشین و اتاقهایی است که محل تشریفات اداری و پذیرش مهمانان بوده است. این عمارت از نظر هنرهایی از قبیل آیینه کاری، شیشه کاری، نقش پردازی، منبت کاری، حجاری، گچ کاری و مقرنس کاری بکار رفته در آن از زیباترین بناهای این دوره در شیراز میباشد.

 

[sara . f .a]

باغ نارنجستان قوامکه به باغ قوام مشهور است، بین سالهای ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ هجری شمسی، مقارن با حکومت ناصر الدین شاه قاجار و بدستور علی محمد خان(قوام الملک دوم) و پسرش محمد رضا خان(قوام الملک سوم) در شیراز ساخته و تکمیل شدهاست. ساختمان نارنجستان در زمینی بمساحت ۳۵۰۰ متر مربع و با زیربنای ۹۴۰ متر مربع در دو جبهه جنوبی و شمالی توسط هنرمندان شیرازی ساخته شدهاست. سر در ورودی در ضلع جنوبی قرار داشته و به یک هشتی باز میگردد و از طریق دو راهرو قرینه به حیاط راه میابد. بنای ضلع جنوبی شامل دو ایوان ستوندار و اتاقهایی است که محل استقرار خدمه بودهاست. ساختمان ضلع شمال دارای یک طبقه زیرزمین و دو طبقه روی آن بوده که شامل تالار آیینه با ستونهای یکپارچه مرمری، تالار شاه نشین و اتاقهایی است که محل تشریفات اداری و پذیرش مهمانان بودهاست. این عمارت از نظر هنرهایی از قبیل آیینه کاری، شیشه کاری، نقش پردازی، منبت کاری، سنگتراشی،گچ کاری و مقرنس کاری بکار رفته در آن از زیباترین بناهای این دوره در شیراز است.

بنای نارنجستان در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به دانشگاه شیراز اهدا گردید و بین سالهای ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ خورشیدی مورد استفاده موسسه آسیایی، تحت سرپرستی پروفسورآرتور اپهام پوپ، ایران شناس معروف بودهاست.

در سالهای اخیر زیرزمین ضلع شمالی تعمیرات اساسی گردیده و به عنوان موزه مورد استفاده قرار گرفته که در آن اشیای فرهنگی اهدایی پروفسور پوپ نگهداری میشود.

این باغ از عمارات دوره قاجاریه شیراز است که در محله بالاکفت و در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند واقع است. این محدوده تقریبا در نقطه انتهایی و شرقی شهر قدیم و در جایی که در گذشته دروازه دولت، دروازه منذر و کل شیخ ابوذرعه قرار داشتهاند استقرار دارد.
منبع:آریا زمین

 

[O_Q]

تاریخچه
مجموعه قوام بین سال‌های ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ خورشیدی مقارن با حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار، به دستور علی‌محمد‌خان قوام ساخته شده و از دو قسمت بیرونی (موزه‌ نارنجستان) و اندرونی (خانه‌ی زینت‌الملوک) تشکیل و به وسیله‌ی تونل به هم مرتبط هستند. این بنا به عنوان دارالحکومه یا محل انجام امور سیـاس*ـی، نظامی و دیدار با نمایندگان دولت‌های خارجی مورد استفاده بوده است. بنای نارنجستان در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به دانشگاه شیراز اهدا شد و در فاصله سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ خورشیدی در اختیار موسسه آسیایی، به سرپرستی پروفسور آرتور اپهام پوپ، ایران‌شناس مشهور قرار داشت.

معماری بنا

پلان عمارت قوام

کل مساحت این مجموعه ۳۵۰۰ متر مربع است و ساختمان‌های آن که در دو ضلع شمالی و جنوبی واقع شده‌اند، زیربنایی معادل ۹۴۰ متر مربع دارند. از دیگر بناهای موجود در این مجموعه می‌توان به حمام گچینه، حسینیه قوام، مکتب‌خانه قوام (خانه عراقی‌ها)، اندرونی قوام (منزل زینت‌الملوک)، دیوان خانه قوام (نارنجستان) و حمام اختصاصی قوام اشاره کرد. البته در گذشته اصطبل و زنجیرخانه و بازارچه‌ای هم در این مجموعه وجود داشت که در اثر احداث خیابان لطفعلی‌خان زند از بین رفته‌اند.

پلان قدیمی باغ و بنا
این دو ساختمان توسط معماران و هنرمندان شیرازی با استفاده از هنر‌هایی از قبیل آیینه‌کاری، منبت‌کاری، نقش‌پردازی، آجرکاری، معرق‌کاری، حجاری، گچ‌بری، مقرنس‌کاری و ... تزیین شده‌اند. با ورود از زیر ساختمان جنوبی و فروشگاه لوازم سنتی و تزیینی، با محوطه‌ای بسیار زیبا و متقارن از درختان نارنج و نخل روبه‌رو می‌شویم که به ساختمان اصلی بسیار پر رنگ و نور و آیینه‌کاری شده منتهی است.

با گذر از این محوطه به ساختمان اصلی و ایوان شکوه‌مندش می‌رسیم. در سمت چپ قهوه‌خانه قرار دارد. برای ورود به ساختمان و ایوانش چندین پلکان از دوطرف ایوان تعبیه شده که خود بسیار زیبا و هنر‌مندانه طراحی شده‌اند.

در اطراف و پشت ایوان اتاق‌های کوچکی وجود دارند که با ورود به آن‌ها درون دریایی از هنر معرق و آیینه‌کاری غوطه‌ور خواهیم شد. در این اتاق‌ها وسایل و مبلمان تاریخی مربوط به همان دوران چشم‌نوازی می‌کنند.

سقف اتاق‌های مجاور بیشتر از جنس چوب با نقش‌ و نگارهایی زیبا بر آن است، ولی با ورود به اتاق اصلی مجاور ایوان، رنگ‌های منعکس شده از آیینه‌کاری سقف، چشمانتان را خیره‌ خواهد‌ کرد.

سرتاسر اتاق اصلی و ایوان از آیینه کاری بی‌نظیر آن دوره پوشیده شده و توجه به تمامی جزئیات این اثر به روزها‌ و حتی هفته‌ها زمان نیاز دارد. تالار اصلی که به تالار آیینه یا شاه‌نشین معروف است، از طریق یک پنجره‌ی چوبی هلالی با دریچه‌های ارسی به ایوان مرکزی مرتبط می‌شود.دیوار‌های این تالار سراسر آیینه‌کاری شده‌اند.

ارسی‌های چوبی عمارت قوام

بر روی بخش بالایی شومینه‌ای از جنس سنگ مرمر یکپارچه، دو تصویر قرینه از قوام‌الملوک سوم حجاری شده‌ است. ایوان مرکزی با دو ستون سنگی بزرگ که برای برگزاری مراسم مختلف مورد استفاده بوده دارای سقفی بلند و یکپارچه است که با آیینه‌کاری و نقاشی‌های زیبا تزیین شده است. وجود آیینه‌های بزرگ روی دیوار‌های تالار و ایوان، مناظر دیدنی را از محوطه‌ی باغ، حوض و آب‌نما منعکس می‌کند.

تزئینات رخ‌بام ایوان عمارت قوام

سقف باشکوه ایوان عمارت قوام

در جلوی ایوان، حوضی زیبا با تک‌فواره‌اش ما را به شکوه دوران اوج این اثر می‌برد. در زیرزمین این بنا موزه‌ی اشیاء عتیقه‌ی نارنجستان قرار دارد که متشکل از مجموعه‌ی زیبا و ارزش‌مندی از ظروف، سکه‌ها، تابلو‌ها، کاشی‌کاری‌ها و ... از دوره‌های مختلف تاریخی ایران است.

دسترسی
برای دسترسی به این مجموعه می‌توانید از سمت چهارراه نمازی در طول خیابان لطفعلی‌خان زند به سمت شرق حرکت کرده و پس از گذشتن از مسجد نصیرالملک این مجموعه را در سمت چپ خود مشاهده کنید. در ساعات شلوغ روز پارک کردن در این منطقه کمی با مشکل رو به رو است که با توجه به طول مناسب خیابان می‌توان اتومبیل را در فاصله‌ی معقولی متوقف‌ کرد.

نمایی از عمارت قوام

صندلی بازمانده از همین مکان در زمان شکوه

دیوار های بی‌نظیر ایوان

طاق درگاه زیبای عمارت قوام

تزئینات در چوبی عمارت

فروشگاه صنایع دستی در ساختمان جنوبی

حجاری‌های مرسوم آن دوره در همه جای بنا به چشم می‌خورند.

مرکز ساختمان جنوبی

نمایی از بالکن ساختمان جنوبی رو به باغ

بالکن ساختمان جنوبی

ورودی مجموعه

سقف راهروی ورودی

شاهکار آیینه‌کاری عمارت قوام

 

[مهربانوی ایرانی]

آشنایی با نارنجستان قوام شیراز (باغ قوام الملک)
قوام السلطنه در سال ۱۲۵۲ ه. به حکومت فارس منصوب گردید و در محله بالاکفت اقدام به احداث بنایی تاریخی و سکونتی نمود که به شکل گیری مجموعه قوام منجر گردید. این مجموعه که در بین عامه مردم به باغ قوام معروف است به واسطه نام بنای بیرونی خود امروز بیشتر با نام نارنجستان قوام خوانده می شود.
تاریخچه ساخت بنای نارنجستان قوام
نارنجستان قوام از جمله بناهای تاریخی دوران قاجاریه است که بین سال هایی (1305 – 1290 ه.ق) توسط علی محمد خان قوام الملک دوم و فرزندش محمدرضا خان قوام الملک بنا در شهر شیراز گردید. این باغ که محل حکومت قوام الملک بوده به دلیل درخت های نارنج فراوانی که در آن کاشته شده به « نارنجستان » معروف است. ساختمان شمالی که عمارت اصلی و مهم نارنجستان و محل پذیرایی از میهمانان حکومتی بوده، از نظر هنری بسیار حائز اهمیت بوده است.



موقعیت جغرافیایی نارنجستان قوام

هنر طراحی داخلی باغ نارنجستان
گچبری، آیینه کاری، نقاشی، کاشی کاری و آجر کاری و منبت کاری آن در نوع خود بی نظیر است. عمارت اصلی در قسمت جلو دارای درهای اُرُسی با شیشه‌ های رنگی است. هلالی بین دو ایوان دو ستونی و شاه نشین هم شیشه‌های رنگی بسیار زیبائی دارد.
این شیشه‌ ها در دوره قاجاریه از اروپا به ایران آورده شده است. کلیه درهای عمارت از چوب گردو است خاتم کاری یا به سبک هندی منبت کاری شده و در آنجا صدف هایی بکار رفته که در آن زمان از خلیج فارس آورده‌اند. این درها بسیار نفیس و کار استادان بزرگ این فن است.

نگاه کلی به باغ نارنجستان
کل این منزل حدوداً دارای ۲۰ اتاق در طبقه اول و دوم می‌باشد که غیر از قسمت شرقی تمام اتاق ‌ها به هم راه دارند و به آخرین اتاق قسمت غربی می‌رسند. زیرزمین کل بنا از قسمت جنوبی تا قسمت شمالی ادامه دارد. قسمت جنوبی زیرزمین به خاطر والی بودن آنها اسلحه خانه بوده است زیرا خودشان نیز دارای یک سرس سرباز بوده‌اند. در قسمت شمالی حبوبات، عرقیات و برنج نگهداری می کرده‌اند.

تقسیم بندی اتاق‌ها به نحوی است که گروه ‌هایی از مهمان ‌ها به طور مجزا می‌توانسته ‌اند در آنجا اقامت کنند و بطور کلی این مجموعه مشتمل بر دو دستگاه شامل پنج اتاق، چهار دستگاه با دو تا سه اتاق و دو دستگاه هر کدام با دو اتاق و شش اتاق انفرادی است.

در وسط حیاط آب نمایی است که دو طرف آن باغچه گل کاری شده قرار داشته و درختان نارنج و نخل و سرو دو سوی محور میانی را احاطه کرده است. در انتهای مسیر، حوضی پر آب قرار دارد که نمای ایوان و عمارت در آن منعکس می شود.

این بنا در دهه 40 از سوی ابراهیم قوام به دانشگاه شیراز واگذار شد و مدت ها دفتر مؤسسه آسیایی دانشگاه شیراز به سرپرستی پروفسور آرتور آبرهام پوپ، ایران شناس آمریکایی بود. پوپ نیز با به نمایش گذاردن اشیاء و عتیقه جاتی که در سفرهای پژوهشی خود از سراسر ایران گردآورده بود، آن را به موزه نارنجستان قوام تقدیم کرد. محل این بنا در انتهای خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد و اردیبهشت ماه 1345 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع:ستاره