O_Q
کاربر نگاه دانلود
قضیه برمی‌گردد به سال ۱۲۱۰ خورشیدی. جنگ‌های ایران و روس تمام شده بود و آن طرف ارس به دست بیگانه افتاده بود. شاه ایران که جانشین بنیانگذار حکومت قاجارها بود، برای نشان دادن قدرت و اقتدار خود تصمیم گرفت روش ایرانیان باستان، یعنی حکاکی نقش برجسته بر کوه را در پیش گیرد.
فتحعلی‌شاه پیش از رسیدن به حکومت، یعنی در زمان آقامحمدخان، حاکم فارس بود و در آنجا نقش برجسته‌های ایرانیان باستان در تخت جمشید، نقش رستم، بیشاپور و ... را پیش چشم داشت. او از آن‌ها الگوبرداری کرد و وقتی هم به حکومت رسید، در بخش هنرهای تجسمی به دو مقوله‌ی نگارگری و سنگ‌نگاری توجه زیادی نشان داد. به طوری که از هشت نقش برجسته‌ای که از دوره‌ی قاجار به جا مانده، هفت‌تای آن‌ها متعلق به فتحعلی‌شاه است.
نفس ایجاد نقش برجسته روی کوه آن هم تصویر شاه و درباریان در ایران پس از اسلام بی‌سابقه بود. با ورود اسلام به ایران تمثال و نقش و هرآنچه مستعد پرستش واقع شود، منع شده بود؛ اما فتحعلی‌شاه دست به کار بزرگی زد و برای اولین‌بار نقش شاه را در منظر عموم و در ابعاد وسیع به صورت نقش برجسته به نمایش گذاشت.
طراحی اوژن فلاندن از سنگ‌نگاره چشمه علی در سال ۱۸۴۰
انتخاب چشمه علی برای ایجاد نقش برجسته عجیب نبود؛ چشمه علی با پیشینه‌ی ۸ هزار ساله در منطقه‌ای کانونی از شهر مهم ری قرار داشت و وجود نقش برجسته در آنجا می‌توانست بیشترین توجه‌ها را به خود جلب کند. در نتیجه فتحعلی‌شاه حجارباشی، نقاش‌باشی و معمارباشی را جمع کرد و وظیفه‌ی صاف کردن کوه و درآوردن این نقش برجسته‌ی بزرگ را بر دوش آنان گذاشت.
در این نقش، فتحعلی‌شاه روی تختی در مرکز تصویر نشسته و ۱۶ تن از پسرانش نیز در اطراف او گرد آمده‌اند. هر کدام از اشخاص معرفی شده‌اند. اسامی افراد نقش‌شده در این نقش برجسته عبارتند از: نواب اشرف والا نایب‌السلطنه، نواب حسن علی میرزا (والی تهران)، نواب محمدتقی میرزا، نواب والا محمد ولی میرزا (والی خراسان)، نواب حسینعلی میرزا، نواب محمدظهیر میرزا، نواب اماهوری میرزا، نواب اشرف والا (خسرو)، نواب شیخ علی میرزا، نواب حیدرقلی میرزا، نواب عبدالله میرزا، نواب اشرف والابهمن میرزا، نواب کامران میرزا و نواب موچول میرزا.
در طرف دیگر قاب، شاه با نشان فرمانروایی یعنی یک سایه‌بان و یک باز شکاری نقش شده است.
این نقش برجسته دو کتیبه دارد: کتیبه‌ی اول شامل یک قصیده و ترکیب‌بند از عندلیب است که کتیبه‌ی اصلی این نقش برجسته به شمار می‌رود و در سال ۱۲۱۰ خورشیدی / ۱۸۳۱ میلادی نوشته شده است. اشعار از این قرار هستند:
«بود خرم (فرهمند) پاک جان آدم و حوابه پیکر جان روحانی به طلعت خواجه (مصفا)
عیان شد تمثال خاقانی چو آن فرهاد فرهنگی به میدان فتح ربانی به ایوان نور سبحانی
چو عشاق کلک بر سنگ شد گفتا خرد شادان ز شه شد نقش خاقان نام این ایوان چرخ‌آسا
چو مویی خام عنان سخت گرفتم و گفتم برآرد از پی تاریخ نامش عندلیب آوا
تعال‌الله همه روی زمین را تو از او دار تجلی کرده نور جاودان از سـ*ـینه سینا
سپهر عزم و کوه خرم و آرامی که همواره چه ارکان گوهر رخشان چه در کوه صخره (صما)
جهان داد و دین فتحعلی‌شاه آنکه از دانش زمین و آسمان از خرم و عزمش واله و شیدا»
فتحعلی‌شاه پیش از رسیدن به حکومت، یعنی در زمان آقامحمدخان، حاکم فارس بود و در آنجا نقش برجسته‌های ایرانیان باستان در تخت جمشید، نقش رستم، بیشاپور و ... را پیش چشم داشت. او از آن‌ها الگوبرداری کرد و وقتی هم به حکومت رسید، در بخش هنرهای تجسمی به دو مقوله‌ی نگارگری و سنگ‌نگاری توجه زیادی نشان داد. به طوری که از هشت نقش برجسته‌ای که از دوره‌ی قاجار به جا مانده، هفت‌تای آن‌ها متعلق به فتحعلی‌شاه است.
نفس ایجاد نقش برجسته روی کوه آن هم تصویر شاه و درباریان در ایران پس از اسلام بی‌سابقه بود. با ورود اسلام به ایران تمثال و نقش و هرآنچه مستعد پرستش واقع شود، منع شده بود؛ اما فتحعلی‌شاه دست به کار بزرگی زد و برای اولین‌بار نقش شاه را در منظر عموم و در ابعاد وسیع به صورت نقش برجسته به نمایش گذاشت.
طراحی اوژن فلاندن از سنگ‌نگاره چشمه علی در سال ۱۸۴۰
انتخاب چشمه علی برای ایجاد نقش برجسته عجیب نبود؛ چشمه علی با پیشینه‌ی ۸ هزار ساله در منطقه‌ای کانونی از شهر مهم ری قرار داشت و وجود نقش برجسته در آنجا می‌توانست بیشترین توجه‌ها را به خود جلب کند. در نتیجه فتحعلی‌شاه حجارباشی، نقاش‌باشی و معمارباشی را جمع کرد و وظیفه‌ی صاف کردن کوه و درآوردن این نقش برجسته‌ی بزرگ را بر دوش آنان گذاشت.
در این نقش، فتحعلی‌شاه روی تختی در مرکز تصویر نشسته و ۱۶ تن از پسرانش نیز در اطراف او گرد آمده‌اند. هر کدام از اشخاص معرفی شده‌اند. اسامی افراد نقش‌شده در این نقش برجسته عبارتند از: نواب اشرف والا نایب‌السلطنه، نواب حسن علی میرزا (والی تهران)، نواب محمدتقی میرزا، نواب والا محمد ولی میرزا (والی خراسان)، نواب حسینعلی میرزا، نواب محمدظهیر میرزا، نواب اماهوری میرزا، نواب اشرف والا (خسرو)، نواب شیخ علی میرزا، نواب حیدرقلی میرزا، نواب عبدالله میرزا، نواب اشرف والابهمن میرزا، نواب کامران میرزا و نواب موچول میرزا.
در طرف دیگر قاب، شاه با نشان فرمانروایی یعنی یک سایه‌بان و یک باز شکاری نقش شده است.
این نقش برجسته دو کتیبه دارد: کتیبه‌ی اول شامل یک قصیده و ترکیب‌بند از عندلیب است که کتیبه‌ی اصلی این نقش برجسته به شمار می‌رود و در سال ۱۲۱۰ خورشیدی / ۱۸۳۱ میلادی نوشته شده است. اشعار از این قرار هستند:
«بود خرم (فرهمند) پاک جان آدم و حوابه پیکر جان روحانی به طلعت خواجه (مصفا)
عیان شد تمثال خاقانی چو آن فرهاد فرهنگی به میدان فتح ربانی به ایوان نور سبحانی
چو عشاق کلک بر سنگ شد گفتا خرد شادان ز شه شد نقش خاقان نام این ایوان چرخ‌آسا
چو مویی خام عنان سخت گرفتم و گفتم برآرد از پی تاریخ نامش عندلیب آوا
تعال‌الله همه روی زمین را تو از او دار تجلی کرده نور جاودان از سـ*ـینه سینا
سپهر عزم و کوه خرم و آرامی که همواره چه ارکان گوهر رخشان چه در کوه صخره (صما)
جهان داد و دین فتحعلی‌شاه آنکه از دانش زمین و آسمان از خرم و عزمش واله و شیدا»
آخرین ویرایش توسط مدیر:
