@nicedavil
کاربر نگاه دانلود
مختصری درباره‌ی شیوه‌های تزیین سفال
هم اكنون شیوه‌های گوناگونی برای تزیین سفال توسط سفال سازان و یا دست اندرکاران هنر سفالگری به کار گرفته می شود. لعاب یکی از شیوه‌های تکمیل و تزیین سفال است. به ویژه آنکه در این مورد، لعاب‌های ابتکاری ساخته و به کار بـرده می شود. نقاشی و خطاطی روی سفال و نیز کنده کاری روی انواع سفالینه ها، از دیگر شیوه‌های تزیین سفال است که در برخی از مناطق کشورمان مرسوم است. گفتنی است یکی از وجوه شناسایی و تشخیص سفال‌های مناطق مختلف ایران، لعاب و نقش آن است. چرا که از دیرباز سفالینه‌های هر منطقه‌ی مهم سفالگری ایران، با نقوش خاص و نیز در مواردی با لعاب خاص، تزیین و ارایه میشده است.
کارشناسی محصولات سفال و سرامیک سفال، به بدنه‌هایی گفته می شود که با خاک‌های ثانویه -همچون خاک رس که دارای چسبندگی زیاد و درجه‌ی پخت کمتری است ساخته می شود و سرامیک به بدنه‌هایی اطلاق می شود که با خاک‌های اولیه - نظیر کائولین، خاک سفید (ترکیبی از کائولین، کوارتز و سیلیس) و خاک استون ور دارای چسبندگی کمتری در مقایسه با خاک‌های ثانویه بوده و به درجه‌ی پخت بالاتری - بیش از ۱۰۸۰ درجه‌ی سانتیگراد - نیاز دارد، گفته می شود.
الف- در مورد محصولات بدون لعاب (یا بدون پوشش لعاب گونه)
۱- ضرورت وجود تعادل، تقارن و ایستایی در محصول ساخته شده.
۲- نداشتن آلونک، ناصافی، ناهمواری و نایکنواختی و ضمناً ظرافت ساخت.
۳- نداشتن لب پریدگی، عدم وجود سوختگی در روی سطح، نداشتن ترک در قسمت‌های درونی و بیرونی و برخورداری از پخت مناسب و یکسان در تمامی سطوح (حدود ۹۵۰ تا ۱۰۰۰ درجه‌ی سانتیگراد برای بدنه‌های رسی و حدود ۱۲۰۰ درجه‌ی سانتیگراد و بالاتر در صورت لزوم برای بدنه‌هایی از نوع خاک چینی و ...)
۴- در صورتی که بدنه دارای نقش یا نقوشی است، نقوش می بایست سنتی و اصیل و ملهم از فرهنگ محل تولید خود بوده و ضمناً از رنگ یا رنگ‌های ثابت برخوردار و با حرارت مناسب نیز پخته شده باشد.
۵- فقط محصولاتی که با روش‌های فشاری، ورقه ای، لوله ای، چرخ کاری و جیـ*ـگر (با توجه به آنکه حتماً دارای نقش بوده و نقوش با دست و قلم بر روی محصول نقش شده باشد) ساخته شده باشد، در محدوده‌ی صنایع دستی قرار می گیرد.
ب - در مورد محصولات لعاب دار:
۱- محصولات سفالی و سرامیکی، یا لعاب دار است و یا بدون لعاب. بنابراین استفاده از روغن جلا، واکس، روغن سوخته و ... که ظاهراً به جای لعاب به کار بـرده می شود و پوششی فاقد اصالت و ارزش فرهنگی و هنری روی محصول به وجود می آورد و ضمناً محصول را از شکل یک بدنه یا فرم سفالی خارج می کند و آن را شبیه به محصولی چوبی یا چرمی و ... به نظر می رساند کاملاً مردود بوده و چنین محصولاتی نباید کارشناسی و اصولاً پذیرفته شود.
۲- برای لعاب کاری، هرگز نباید از «لعاب سربی» (به واسطه‌ی ایجاد مسمومیت) استفاده شود و لذا فقط «لعاب قلیایی» یا «لعاب فریت» توصیه می شود. باید توجه داشت که استفاده از لعاب سربی به خصوص برای محصولات مصرفی کاملاً مضر بوده و بسیار خطرناک است.
۳- وجود پریدگی لعاب، سوختگی لعاب، شره شدن لعاب، لعاب نگرفتگی در قسمت‌های مختلف و عدم یکنواختی لعاب بر سطح بدنه، نشان از عدم مهارت کافی در لعاب کاری و نیز عدم توجه وافی به هنگام پخت محصول در کوره و یا درجه‌ی پخت نامناسب و یا عدم رعایت زمان کافی برای پخت محصولات دارد و بدیهی است که وجود چنین نقیصه‌هایی از کیفیت محصولات می کاهد.
۴- نقاشی رورنگی (نقاشی روی لعاب) فاقد ارزش هنری بوده و به سبب ناپایداری رنگ و نقش (عدم برخورداری از پخت پس از نقاشی) نمی تواند مورد توجه و عنایت قرار گیرد.
۵- در تولید محصولات سفالی و سرامیک هر منطقه صرفاً باید از طرح ها و نقوش و نیز رنگ لعاب ویژه‌ی آن استفاده شود و فقط در چنین صورتی است که محصولات و فرآورده‌های تولیدی از ارزش خاصی که همانا شناسایی هنری آن است برخوردار می شود. مثلا سفال و سرامیک شهرضا می بایست با لعاب هفت رنگ و یا لعاب زمینه‌ی لاجوردی با نقاشی سیاه قلم (مشتمل بر ماهی و گل ) همراه باشد و سرامیک میبد یزد می بایست با لعاب زمینه سفید با نقش خورشید خانم و مرغ و ماهی و رنگ آبی کبالتی توام با رنگ‌های نارنجی و صورتی و ... همراه شود و نیز مناسب تر آن است که سفالینه‌های لالجین همدان به صورت سرویس‌های مختلف غذاخوری، چایخوری، لانجین و ... بدون نقش و با لعاب‌های آبی تیره، آبی روشن، سبز، زرد خردلی و قهوه ای تولید و ارایه شود.
۶- فرآورده‌های سرامیک دوغابی (قالبی) در صورتی در زمره‌ی آثار صنایع دستی محسوب می شود که از نقاشی روی محصول (با بهره گیری از قلم مو و دست و طرح‌های سنتی) و نیز انجام کارهای تکمیلی هنری برخوردار شود.
۷- هر محصول سفال یا سرامیکی لعاب دار باید حتماً دو بار در کوره با درجه‌ی پخت مناسب و با رعایت زمان مناسب (یک بار پس از ساخت و بار دیگر پس از لعاب کاری) پخته شده باشد. تنها در چنین صورتی است که می توان انتظار داشت. بدنه سفالین یا سرامیکی از استحکام و مقاومت لازم برخوردار بوده و لعاب نیز دارای دوام کافی است.
۸- محصول سفالی یا سرامیکی باید دارای کاربرد مشخص مصرفی یا تزیین توأمان بوده و در مجموع از ظرافت و زیبایی لازم برخوردار باشد.
هم اكنون شیوه‌های گوناگونی برای تزیین سفال توسط سفال سازان و یا دست اندرکاران هنر سفالگری به کار گرفته می شود. لعاب یکی از شیوه‌های تکمیل و تزیین سفال است. به ویژه آنکه در این مورد، لعاب‌های ابتکاری ساخته و به کار بـرده می شود. نقاشی و خطاطی روی سفال و نیز کنده کاری روی انواع سفالینه ها، از دیگر شیوه‌های تزیین سفال است که در برخی از مناطق کشورمان مرسوم است. گفتنی است یکی از وجوه شناسایی و تشخیص سفال‌های مناطق مختلف ایران، لعاب و نقش آن است. چرا که از دیرباز سفالینه‌های هر منطقه‌ی مهم سفالگری ایران، با نقوش خاص و نیز در مواردی با لعاب خاص، تزیین و ارایه میشده است.
کارشناسی محصولات سفال و سرامیک سفال، به بدنه‌هایی گفته می شود که با خاک‌های ثانویه -همچون خاک رس که دارای چسبندگی زیاد و درجه‌ی پخت کمتری است ساخته می شود و سرامیک به بدنه‌هایی اطلاق می شود که با خاک‌های اولیه - نظیر کائولین، خاک سفید (ترکیبی از کائولین، کوارتز و سیلیس) و خاک استون ور دارای چسبندگی کمتری در مقایسه با خاک‌های ثانویه بوده و به درجه‌ی پخت بالاتری - بیش از ۱۰۸۰ درجه‌ی سانتیگراد - نیاز دارد، گفته می شود.
الف- در مورد محصولات بدون لعاب (یا بدون پوشش لعاب گونه)
۱- ضرورت وجود تعادل، تقارن و ایستایی در محصول ساخته شده.
۲- نداشتن آلونک، ناصافی، ناهمواری و نایکنواختی و ضمناً ظرافت ساخت.
۳- نداشتن لب پریدگی، عدم وجود سوختگی در روی سطح، نداشتن ترک در قسمت‌های درونی و بیرونی و برخورداری از پخت مناسب و یکسان در تمامی سطوح (حدود ۹۵۰ تا ۱۰۰۰ درجه‌ی سانتیگراد برای بدنه‌های رسی و حدود ۱۲۰۰ درجه‌ی سانتیگراد و بالاتر در صورت لزوم برای بدنه‌هایی از نوع خاک چینی و ...)
۴- در صورتی که بدنه دارای نقش یا نقوشی است، نقوش می بایست سنتی و اصیل و ملهم از فرهنگ محل تولید خود بوده و ضمناً از رنگ یا رنگ‌های ثابت برخوردار و با حرارت مناسب نیز پخته شده باشد.
۵- فقط محصولاتی که با روش‌های فشاری، ورقه ای، لوله ای، چرخ کاری و جیـ*ـگر (با توجه به آنکه حتماً دارای نقش بوده و نقوش با دست و قلم بر روی محصول نقش شده باشد) ساخته شده باشد، در محدوده‌ی صنایع دستی قرار می گیرد.
ب - در مورد محصولات لعاب دار:
۱- محصولات سفالی و سرامیکی، یا لعاب دار است و یا بدون لعاب. بنابراین استفاده از روغن جلا، واکس، روغن سوخته و ... که ظاهراً به جای لعاب به کار بـرده می شود و پوششی فاقد اصالت و ارزش فرهنگی و هنری روی محصول به وجود می آورد و ضمناً محصول را از شکل یک بدنه یا فرم سفالی خارج می کند و آن را شبیه به محصولی چوبی یا چرمی و ... به نظر می رساند کاملاً مردود بوده و چنین محصولاتی نباید کارشناسی و اصولاً پذیرفته شود.
۲- برای لعاب کاری، هرگز نباید از «لعاب سربی» (به واسطه‌ی ایجاد مسمومیت) استفاده شود و لذا فقط «لعاب قلیایی» یا «لعاب فریت» توصیه می شود. باید توجه داشت که استفاده از لعاب سربی به خصوص برای محصولات مصرفی کاملاً مضر بوده و بسیار خطرناک است.
۳- وجود پریدگی لعاب، سوختگی لعاب، شره شدن لعاب، لعاب نگرفتگی در قسمت‌های مختلف و عدم یکنواختی لعاب بر سطح بدنه، نشان از عدم مهارت کافی در لعاب کاری و نیز عدم توجه وافی به هنگام پخت محصول در کوره و یا درجه‌ی پخت نامناسب و یا عدم رعایت زمان کافی برای پخت محصولات دارد و بدیهی است که وجود چنین نقیصه‌هایی از کیفیت محصولات می کاهد.
۴- نقاشی رورنگی (نقاشی روی لعاب) فاقد ارزش هنری بوده و به سبب ناپایداری رنگ و نقش (عدم برخورداری از پخت پس از نقاشی) نمی تواند مورد توجه و عنایت قرار گیرد.
۵- در تولید محصولات سفالی و سرامیک هر منطقه صرفاً باید از طرح ها و نقوش و نیز رنگ لعاب ویژه‌ی آن استفاده شود و فقط در چنین صورتی است که محصولات و فرآورده‌های تولیدی از ارزش خاصی که همانا شناسایی هنری آن است برخوردار می شود. مثلا سفال و سرامیک شهرضا می بایست با لعاب هفت رنگ و یا لعاب زمینه‌ی لاجوردی با نقاشی سیاه قلم (مشتمل بر ماهی و گل ) همراه باشد و سرامیک میبد یزد می بایست با لعاب زمینه سفید با نقش خورشید خانم و مرغ و ماهی و رنگ آبی کبالتی توام با رنگ‌های نارنجی و صورتی و ... همراه شود و نیز مناسب تر آن است که سفالینه‌های لالجین همدان به صورت سرویس‌های مختلف غذاخوری، چایخوری، لانجین و ... بدون نقش و با لعاب‌های آبی تیره، آبی روشن، سبز، زرد خردلی و قهوه ای تولید و ارایه شود.
۶- فرآورده‌های سرامیک دوغابی (قالبی) در صورتی در زمره‌ی آثار صنایع دستی محسوب می شود که از نقاشی روی محصول (با بهره گیری از قلم مو و دست و طرح‌های سنتی) و نیز انجام کارهای تکمیلی هنری برخوردار شود.
۷- هر محصول سفال یا سرامیکی لعاب دار باید حتماً دو بار در کوره با درجه‌ی پخت مناسب و با رعایت زمان مناسب (یک بار پس از ساخت و بار دیگر پس از لعاب کاری) پخته شده باشد. تنها در چنین صورتی است که می توان انتظار داشت. بدنه سفالین یا سرامیکی از استحکام و مقاومت لازم برخوردار بوده و لعاب نیز دارای دوام کافی است.
۸- محصول سفالی یا سرامیکی باید دارای کاربرد مشخص مصرفی یا تزیین توأمان بوده و در مجموع از ظرافت و زیبایی لازم برخوردار باشد.
