چگونه نماد شیر و خورشید در پرچم ایران به نشان الله تبدیل شد؟
این مقاله به چگونگی قرار گرفتن شیر و خورشید بر روی پرچم ایران و طراحی پرچم جمهوری اسلامی میپردازد.
۱ تاریخچه شیر و خورشید
دربارهی نماد شیر و خورشید و قرار گرفتن آن برروی پرچم ایران افسانهسراییهای زیادی صورت گرفته است. برخی این نماد را به هویت ایرانی متصل میکنند و پرچم جمهوری اسلامی را خدشه دار نمودن هویت اصیل ایرانی میدانند. ملیگرایان و ناسیونالیستهای متعصب ایرانی بر اصیل بودن این نماد اصرار میورزند و برخی از آنها که از نظر سیـاس*ـی به جبههی ضد انقلاب هم تعلق خاطری دارند، چنان در تقدس بخشیدن به شیر و خورشید و دشمنی با پرچم جمهوری اسلامی افراط میکنند که گویی در این دنیا چیزی اصیلتر از شیر و خورشید وجود ندارد!
قدیمیترین سندی که از وصال شیر و خورشید حکایت میکند مربوط به دوران امپراطوری سلجوقیان است:
« پادشاه ترک سلجوقی به نام غیاثالدین کیخسرو که در آسیای صغیر حکومت میکرد، عاشق دختری گرجی میشود و اصرار میکند که «پیکر او را روی سکههای سیمین بنگارند.» اما چون زدن سکه با پیکر زن، از نظر مسلمین قبیح بود، با راهنمایی و ابتکار ستارهشناسان به گونهای دیگر این آرزو برآورده شد. دستور دادند که شیری بر سکه نگاشته شود و در بالای آن خورشیدی با صورت آن زن قرار گیرد. اگر کسی به این مسئله ایراد میگرفت، توضیح میدادند که طالع پادشاه است و هنگام زاییده شدن، خورشید در برج اسد(شیر) قرار داشت و این نقش یادآور این اتفاق فرخنده است. با این حیله، هم به خواستهی پادشاه عاشقپیشه جامهی عمل پوشاندند و هم از بدگویی مردم جلوگیری کردند
بنابراین، نشان شیر و خورشید را میتوان نتیجهی هـ*ـوسبازی یک پادشاه سلجوقی (که ریشه در آسیای صغیر دارند) دانست. بعدها سکهزنان، بیآنکه تاریخچه و معنای این نشان را بدانند آن را به کار بردند. به تدریج خورشید روی سکهها پایینتر آمده و به پشت شیر میرسد و نقش زن نیز از چهرهی خورشید پاک میشود. بعد از اشغال ایران توسط مغول، پادشاهان این سلسله، غازانخان و سلطان محمد خدابنده نیز از این نقش بر روی سکههای خود بهره میبردند.
شاهد دیگری که نشان میدهد منظور از شیر و خورشید در آن زمان، یک علامت خاص نبوده و فقط طالع پادشاه را نشان میداده، سکهی شاه طهماسب است که خورشید بر روی برهای نشسته است. زیرا طالع شاه طهماسب در ماه حمل(بره) قرار داشت
در زمان قاجار که مراودات ایران و اروپا افزایش یافت، پرچم ایران با نماد شیر و خورشید به صورت رسمی معرفی شد. رسمیت یافتن پرچم در ایران در زمان قاجار یک نیاز بود تا در نامههای رسمی، کشتیها و سفارتخانهها از این پرچم استفاده نمایند و از دیگر کشورها متمایز شوند.
به صورت خلاصه میتوان گفت تا آغاز پادشاهی قاجاریان، شکل شیر و خورشید، یکی از تصاویر و نمادهایی بود که روی سکههای دولتی ایران ضرب میشد. بنابراین باستانی دانستن این نشان و یا مربوط دانستن آن به یک معنا یا پیام خاص، صحیح نیست. پیدایش آن، نتیجهی دلباختگی کیخسرو سلجوقی به همسرش شاهزاده خانم گرجی بوده که هیچکدام از این زوج عاشق را نمیتوان ایرانی – به معنای امروزی آن – دانست. پادشاهان بعدی نیز بدون اینکه معنای آن را فهمیده باشند این نشان را به کار بـردهاند و در زمان قاجار، به پرچم رسمی ایران تبدیل شد
این مقاله به چگونگی قرار گرفتن شیر و خورشید بر روی پرچم ایران و طراحی پرچم جمهوری اسلامی میپردازد.
۱ تاریخچه شیر و خورشید
دربارهی نماد شیر و خورشید و قرار گرفتن آن برروی پرچم ایران افسانهسراییهای زیادی صورت گرفته است. برخی این نماد را به هویت ایرانی متصل میکنند و پرچم جمهوری اسلامی را خدشه دار نمودن هویت اصیل ایرانی میدانند. ملیگرایان و ناسیونالیستهای متعصب ایرانی بر اصیل بودن این نماد اصرار میورزند و برخی از آنها که از نظر سیـاس*ـی به جبههی ضد انقلاب هم تعلق خاطری دارند، چنان در تقدس بخشیدن به شیر و خورشید و دشمنی با پرچم جمهوری اسلامی افراط میکنند که گویی در این دنیا چیزی اصیلتر از شیر و خورشید وجود ندارد!
قدیمیترین سندی که از وصال شیر و خورشید حکایت میکند مربوط به دوران امپراطوری سلجوقیان است:
« پادشاه ترک سلجوقی به نام غیاثالدین کیخسرو که در آسیای صغیر حکومت میکرد، عاشق دختری گرجی میشود و اصرار میکند که «پیکر او را روی سکههای سیمین بنگارند.» اما چون زدن سکه با پیکر زن، از نظر مسلمین قبیح بود، با راهنمایی و ابتکار ستارهشناسان به گونهای دیگر این آرزو برآورده شد. دستور دادند که شیری بر سکه نگاشته شود و در بالای آن خورشیدی با صورت آن زن قرار گیرد. اگر کسی به این مسئله ایراد میگرفت، توضیح میدادند که طالع پادشاه است و هنگام زاییده شدن، خورشید در برج اسد(شیر) قرار داشت و این نقش یادآور این اتفاق فرخنده است. با این حیله، هم به خواستهی پادشاه عاشقپیشه جامهی عمل پوشاندند و هم از بدگویی مردم جلوگیری کردند
بنابراین، نشان شیر و خورشید را میتوان نتیجهی هـ*ـوسبازی یک پادشاه سلجوقی (که ریشه در آسیای صغیر دارند) دانست. بعدها سکهزنان، بیآنکه تاریخچه و معنای این نشان را بدانند آن را به کار بردند. به تدریج خورشید روی سکهها پایینتر آمده و به پشت شیر میرسد و نقش زن نیز از چهرهی خورشید پاک میشود. بعد از اشغال ایران توسط مغول، پادشاهان این سلسله، غازانخان و سلطان محمد خدابنده نیز از این نقش بر روی سکههای خود بهره میبردند.
شاهد دیگری که نشان میدهد منظور از شیر و خورشید در آن زمان، یک علامت خاص نبوده و فقط طالع پادشاه را نشان میداده، سکهی شاه طهماسب است که خورشید بر روی برهای نشسته است. زیرا طالع شاه طهماسب در ماه حمل(بره) قرار داشت
در زمان قاجار که مراودات ایران و اروپا افزایش یافت، پرچم ایران با نماد شیر و خورشید به صورت رسمی معرفی شد. رسمیت یافتن پرچم در ایران در زمان قاجار یک نیاز بود تا در نامههای رسمی، کشتیها و سفارتخانهها از این پرچم استفاده نمایند و از دیگر کشورها متمایز شوند.
به صورت خلاصه میتوان گفت تا آغاز پادشاهی قاجاریان، شکل شیر و خورشید، یکی از تصاویر و نمادهایی بود که روی سکههای دولتی ایران ضرب میشد. بنابراین باستانی دانستن این نشان و یا مربوط دانستن آن به یک معنا یا پیام خاص، صحیح نیست. پیدایش آن، نتیجهی دلباختگی کیخسرو سلجوقی به همسرش شاهزاده خانم گرجی بوده که هیچکدام از این زوج عاشق را نمیتوان ایرانی – به معنای امروزی آن – دانست. پادشاهان بعدی نیز بدون اینکه معنای آن را فهمیده باشند این نشان را به کار بـردهاند و در زمان قاجار، به پرچم رسمی ایران تبدیل شد