آذربایجان غربی کلیسای حضرت مریم عیسی (ارومیه)

[❤ASAL_M❤]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

روستای عیسی لو به فاصلۀ دوازده کیلومتری از شمال شرق ارومیه واقع شده. این روستا از توابع دهستان باش قلعۀ بخش مرکزی شهرستان ارومیه است و در طول جغرافیایی 06 و ْْ45 و عرض جغرافیایی َ41 و ْْ37 قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا 1293متر است. روستا در دشتی معتدل و نیمه خشک واقع شده و حدود 35 خانوار ترک و ارمنی در آن ساکن هستند که اغلب به کار دامداری، کشاورزی و باغداری اشتغال دارند. برخی از ارمنیان این روستا نیز، که در شهر ارومیه ساکن شدهاند، در فصل تابستان برای برداشت محصولات کشاورزی به روستا مراجعه میکنند. کلیسای حضرت مریمدر ابتدای روستا و در ضلع جنوبی آن، در حاشیۀ شرقی جادۀ آسفالت، واقع شده و از چهار طرف به فضای باز منتهی میشود.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تاریخچه​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

کلیسا فاقد کتیبهای است که حاوی تاریخ ساخت یا نام بانی آن باشد و اطلاعات مکتوب و مستندی در مورد تاریخ ساخت آن در دست نداریم. هرچند احتمال وجود کتیبه منتفی نیست اما به دلیل تخریبهای صورت گرفته و بیتوجهی اثری از آن برجای نمانده است. محققان ایتالیایی، که در مورد این کلیسا تحقیق کردهاند، تاریخ احتمالی ساخت آن را قرن هفدهم میلادی دانستهاند. مصالح به کار رفته، شیوۀ ساخت و شباهت نقشۀ بنا با کلیساهای منطقه همچون کلیسای حضرت مریم قرهقیز، حضرت مریم نخجوان تپه و سورپ سرکیس عیسی لو و نیز استفاده از سرستونهای چوبی به شیوۀ ایونیک، که خصیصۀ عمدۀ کلیساهای قرن هفدهم و هجدهم منطقه است، این نظریه را قوت میبخشد. گذشت زمان و بیتوجهی منجر به تخریبهایی فراوان در کلیسا شده به طوریکه بخش اعظمی از دیوار شمالی، محل ورودی و نیز پوشش سقف آن از بین رفته است.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

پیشینۀ تحقیقات​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

مدارک مکتوب موجود دربارۀ این کلیسا شامل نام کلیسا، تاریخ احتمالی ساخت، نوع پوشش و وضعیت کنونی آن را به صورت بسیار مختصر گروه مهندسان معمار دانشکدۀ پلی تکنیک دانشگاه میلان ایتالیا ارائه کردهاند.[21] تا کنون طرح، تصویر یا نقشهای از آن منتشر نشده است.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

توصیف کلی بنا​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

کلیسای حضرت مریم عیسی لوی زمی شامل تالاری است مستطیل شکل و منفرد به مساحت حدود 88 متر مربع در ضلع جنوبی و ابتدای ورودی روستای عیسی لو که دیوار شمالی آن به دلیل بی توجهی تخریب شده است.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

مصالح​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

این کلیسا با خشتهایی با ابعاد 10×20×20 سانتیمتر و لاشه سنگ به منزلۀ مصالح اصلی و گچ و چوب به منزلۀ مصالح فرعی ساخته شده است.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

نقشه​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

کلیسای حضرت مریم عیسیلو مشتمل بر نمازخانهای است مستـطیل شکـل بـه ابعـاد 5/7 × 5/12 متر و با ارتفاع پنج متر. این کلیسا در حدود یک متر بالاتر از زمینهای اطراف ساخته شده و به مانند کلیسای حضرت مریم نخجوان تپه دارای یک ورودی اصلی در ضلع شمالی است که متأسفانه این ورودی به همراه بخش اعظمی از دیوار شمالی تخریب شده و تنها اثر اندکی از آن به جای مانده است. کلیسا به شیوۀ بازیلیک تک ناوی و ستوندار ساخته شده و دو ستون دارد. بنا دارای محوری شرقی ـ غربی است و محراب آن شکل مستطیلی دارد و در منتهیالیه بخش شرقی و بالاتر از سایر نقاط ساخته شده است. به دلیل تخریبهای فراوان تعیین میزان اختلاف سطح بین بخش محراب و دیگر بخشها میسر نیست. همانند بیشتر کلیساهای ایران، این کلیسا نیز دارای دو اتاق جانبی در دو جناح محراب است. اتاقها فضایی مستطیل شکل دارند و ورودی آنها باریک و کم ارتفاع ساخته شده است.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

نماهای خارجی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

نمای خارجی دیوار شرقی کلیسا فاقد تزیینی خاص است و با خشت ساخته شده و به ورودی آن اندود نازکی از کاهگل کشیدهاند. در این ضلع، سه نورگیر با طاق تخت برای افزایش نور محل محراب و اتاقهای جانبی ساخته شده است. نمای خارجی دیوار جنوبی کلیسا نیز دارای اندود کاهگل است که در برخی قسمتها ریختگی دارد. در این بخش، دو نورگیر با طاق تخت تعبیه شده. نمای خارجی دیوار غربی کلیسا نیز دارای اندود کاهگل است. این ضلع نورگیر ندارد. دیوار خارجی شمالی نیز تخریب شده است.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

نماهای داخلی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

نمای داخلی دیوارهای کلیسا ساده و بدون پیرایه است و تزیین خاصی در آن دیده نمیشود. دیوارهای این بخش با اندود کاهگل پوشیده شده و بر روی آن لایۀ نازکی از گچ کشیدهاند. متأسفانه، در بیشتر قسمتها اندود گچی ریخته است. در دیوار غربی، طاقچۀ کوچکی برای نگهداری اشیاء تعبیه شده است. طاقچۀ دیگری نیز در دیوار جنوبی ساختهاند. بر بالای محراب، که در انتهای بخش شرقی قرار گرفته، قوس کمانی زیبایی ساخته شده و در ضلع شمالی و جنوبی محراب نیز دو طاقچۀ کوچک با طاق چیلهای ایجاد کردهاند.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

پوشش سقف کلیسا مسطح وچوبی است. این پوشش در محل عوام به کلی ریخته و در اثر این ریزش الوار سقف درون کلیسا پراکنده شده. تنها بخشی که قسمتی از آن هنوز پابرجا مانده اتاقهای جانبی و محراب است. بنا ستونهایی چوبی و استوانهای داشته که در امتداد هم قرار گرفته بودند و متأسفانه، به دلیل ریزش سقف این ستونها نیز درون فضای داخلی کلیسا افتادهاند. این ستونها دارای سرستونهای چوبی به شیوۀ ایونیکاند و بر روی آنها تصاویر کنده شدۀ صلیب دیده میشود.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

علاوه بر ویرانیهایی که به طور طبیعی و در اثر عوامل جوی در کلیسا صورت گرفته تخریبهای عمدی فراوانی هم به دست قاچاقچیان آثار فرهنگی در کلیسا ایجاد شده است. گودال بزرگی در محل محراب و گودال دیگری نیز در کنار دیوار غربی کندهاند و همین عامل باعث تسریع روند تخریب بنا شده است. کلیسا در وضعیت نامناسبی قرار دارد و نیازمند مرمتهای اساسی و زود هنگام است و در صورت بیتوجهی طی سالهای نه چندان دور به کلی ویران میشود و اثری از آن برجای نخواهد ماند.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مقاله‌های مرتبط:

• دیدنی های ماکو؛ دومین منطقه آزاد بزرگ دنیا
• مراکز خرید ماکو؛ از بهترین بازارهای مرزی ایران

شهرستان ماکو در شمال غرب ایران در استان آذربایجان غربی قرار گرفته‌ است. این منطقه به دلیل برخورداری از تمدن کهن، جاذبه‌های تاریخی فراوان، زیبایی‌های طبیعی به همراه پوشش گیاهی، رودها، چشمه‌ها، غارها، آبشارها، آب و هوای مناسب، صنایع‌دستی و دست بافته‌های عشایر یکی از قطب‌های گردشگری شمال غرب کشور محسوب می‌شود. کلیسای مریم مقدس یا کلیسای زور زور از جمله بناهای تاریخی این منطقه است که در فهرست آثار ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده‌ است.

کلیسای مریم مقدس یا کلیسای زور زور، نام کلیسایی است واقع در استان آذربایجان غربی، شهرستان ماکو و در ۱۲ کیلومتری شمال غرب قره کلیسا و در نزدیکی روستای بارون، در دهنه دره‌ای که رودخانه زنگی‌مار از آن جاری و در دامنه کوهپایه‌ای که به یک تنگنای بسیار فشرده می‌رسد، بنا شده است. قره کلیسا، قدیمی‌ترین کلیسای جهان و نماد همزیستی ادیان است و روستای بارون نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌ است.

تاریخ بنای زور زور به دورانی باز می‌گردد که پاپ، رهبر کاتولیک‌ها، تصمیم گرفت پیشنهاد قبول دین کاتولیک توسط ارامنه و قبول رهبریت پاپ بر کلیسای ارمنی را بپذیرد، به شرط آنکه اروپاییان به ارامنه کمک کنند تا کلیسای ارمنی را تحت سلطه در آورده و همگان را مجاب به پیروی از کلیسای کاتولیک کند. در آن زمان مقر رهبر کلیسای ارامنه در شهر سیس، پایتخت سیلیسیه، جنوب ترکیه قرار داشت. به دنبال ارایه این پیشنهاد، هتوم دوم، پادشاه سیلیسیه، گروهی از درباریان وی و رهبر کلیسای ارامنه، به امید دریافت کمک از اروپاییان آن را پذیرفتند. این تصمیم آن‌ها موجی از مخالفت‌های مراکز مذهبی ارامنه به ویژه در داخل خاک ارمنستان را برانگیخت و اختلافاتی را به وجود آورد.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
جاثلیق آناوارزتسی، عالم بزرگ مسیحی برای دریافت حمایت از مراکز مذهبی ارامنه، هیئت‌هایی را راهیِ دِیرهای تادئوس مقدس یا همان قره کلیسا، داتو، بجنی، گلازور کرد تا اسقف‌های این مراکز از فرامین وی پیروی کنند.

اما این دعوت‌ها نتیجه‌ای نداشت و اکثر مراکز علمی و مذهبی هیچگونه همکاری از خود نشان ندادند تا اینکه اسقف وقت دیر قره کلیسا آن را پذیرفت. وی برادر حاکم وقت ماکو بود و به واسطه‌ی قدرتی که در دست داشت، توانست با اجرای فرمان جاثلیق به موفقیت‌های کوچک و زودگذری در این زمینه دست یابد. قره کلیسا حکم یک پایگاه خوب تبلیغ دین کاتولیک را برای جاثلیق داشت؛ از این رو میسیونرهای پاپ فرانسیس یا همان مبلغان مذهبی از سوی پاپ به این منطقه اعزام شدند تا فعالیت خود را گسترش دهند. استقرار آ‌ن‌ها در دیر با واکنش شدید ارامنه منطقه و مراکز مذهبی مختلف ارامنه ارمنستان مواجه شد و به اختلافات دامن زد. با بروز این تنش‌ها، اسقف زاکاره یا زکریا، مسئول دیر قره کلیسا در سال ۶۷۷ هجری شمسی (۱۲۹۸ میلادی) کار ساختن کلیسایی با عنوان مریم مقدس و ساختمان‌هایی به عنوان مرکز علمی و مذهبی، را آغاز کرد.

درنتیجه ساخت کلیسای زور زور بین سال‌های ۶۹۴ تا ۷۰۳ هجری شمسی (۱۳۱۵ تا ۱۳۲۴ میلادی) تخمین زده می‌شود و توسط اسقف اعظم کلیسای تادئوس مقدس، زکریا از خاندان بزرگ و مالکین آن منطقه، ساخته شده و به صورت مدرسه تعلیمات دینی و فرهنگی و ادبی، زیر نظر اسقف هوانس یرزنقاتسی (یرزنگاتسی) که یکی از مشاهیر ادب و تعلیم و تربیت ارمنیان محسوب می‌شود، اداره می‌شد؛ او در سال ۷۲۰ هجری شمسی (۱۳۴۱ میلادی) مقیم این کلیسا بود، و به این سبب او را زور زورتسی نیز می‌نامند.

بعد از فوت هوانس زور زورتسی در سال ۷۱۷ هجری شمسی (۱۳۳۸ میلادی) این مرکز رونق خود را از دست داد و با نقل مکان میسیونرهای دومینیکن به دیر کرنا در نخجوان دیگر نتوانست به عنوان یک مرکز آموزشی به کار خود ادامه دهد. از این زمان، زور زور تبدیل به یک مرکز مذهبی شد و تا اوایل قرن ۱۷ میلادی و اوج جنگ‌های ایران و عثمانی به فعالیت خود ادامه داد، اما از آن پس متروکه‌ای از آن برجای ماند.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
از سال ۱۳۶۶ خورشیدی که وزارت نیرو به منظور نوشیدنی نمودن اراضی دشت ماکو، پروژه سد بارون را به تصویب رساند و عملیات ساختمانی آن شروع شد، کلیسا در همان نقطه‌ای قرار گرفته بود که دیوار حائل سد نیز می‌بایستی در آنجا ساخته می‌شد و طبق نقشه‌های مصوب، پس از اتمام آن و آبگیری دریاچه، کلیسای مزبور در دریاچه سد غرق می‌شد. در سال ۱۳۶۷ به دلیل آبگیری سد بارون، با همت ارامنه و تخصص کارشناسان ایرانی، کلیسا در مدت ۲۵ روز، با رعایت نکات علمی، سنگ به سنگ، لایه‌های دیوار چینی شماره‌گذاری، پیاده و به محل دیگری با ارتفاع حدود ۱۱۰ متر و به فاصله ۶۰۰ متری آن نقطه، منتقل و بر روی یک برآمدگی صخره‌ای، از نو بنا شد.

این کلیسا صلیبی شکل است و ابعاد بیرونی آن حدودا ۷ در ۵ و ارتفاع آن پس از تجزیه و تحلیل تناسبات پلان و انتقال آن بر نمای ساختمان، ۱۲ متر به دست آمده‌ است. این کلیسا همانند سایر کلیساهای ارمنی که در آن روزگار ساخته می‌شد، با سنگ‌های تراشیده شده در حجم‌های مختلف ساخته شده‌ است. نمای کلیسا بسیار ساده است و فقط اطراف پنجره‌ها و نورگیرها با ستون‌های کاذبی که به قوس جناغی ختم می‌شوند، تزیین شده‌ است. کلیسا به لحاظ معماری مشابه دیگر آثار دیرهای ارامنه است. جبهه داخلی آن دارای چهار طاق با قوس‌های بیضی شکل و چهار نورگیر کوچک درچهار ضلع و گنبدی به صورت عرقچین است.

اهمیت و ارزش کلیسای زور زور باعث شد تا نامش در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ۶۱۵۷ در فهرست آثار ملی ایران قرار گیرد. این اثر در سال ۱۳۸۷ (۲۰۰۸ میلادی) نیز به ثبت جهانی رسید و در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

[/HIDE-THANKS]