متون ادبی کهن «شیر و شکر»

[فاطمه صفارزاده]

بسمه تعالی

در این گفتگو شیر و شکر شیخ بهایی قرار میگیره.
لطفا پست و اسپم ارسال نکنید.

 

[فاطمه صفارزاده]

بخش ۱ - بسم الله الرحمن الرحیم

شیخ بهایی » شیر و شکر

ای مرکز دایرهٔ امکان

وی زبدهٔ عالم کون و مکان

تو شاه جواهر ناسوتی

خورشید مظاهر لاهوتی

تا کی ز علایق جسمانی

در چاه طبیعت تن مانی؟

تا چند، به تربیت بدنی

قانع به خزف ز در عدنی؟

صد ملک ز بهر تو چشم به راه

ای یوسف مصری، به در آی از چاه

تا والی مصر وجود شوی

سلطان سریر شهود شوی

در روز الست، بلی گفتی

امروز، به بستر لا خفتی

تا کی ز معارف عقلی دور

به ز خارف عالم حس، مغرور؟

از موطن اصل، نیاری یاد

پیوسته، به لهو و لعب دلشاد

نه اشک روان، نه رخ زردی

الله الله، تو چه بی‌دردی!

یک دم، به خود آی و ببین چه کسی

به چه دل بسته‌ای، به که همنفسی

زین خواب گران، بردار سری

برگیر ز عالم اولین، خبری

 

[فاطمه صفارزاده]

بخش ۲ - فی المناجات و الالتجاء الی قاضی الحاجات

شیخ بهایی » شیر و شکر

زین رنج عظیم، خلاصی جو

دستی به دعا بردار و بگو

یارب، یارب، به کریمی تو

به صفات کمال رحیمی تو

یارب، به نبی و وصی و بتول

یارب، به تقرب سبطین رسول

یارب، به عبادت زین عباد

به زهادت باقر علم و رشاد

یارب، یارب، به حق صادق

به حق موسی، به حق ناطق

یارب، یارب، به رضا، شه دین

آن ثامن من اهل یقین

یارب، به تقی و مقاماتش

یارب، به نقی و کراماتش

یارب، به حسن، شه بحر و بر

به هدایت مهدی دین‌پرور

کاین بندهٔ مجرم عاصی را

وین غرقهٔ بحر معاصی را

از قید علائق جسمانی

از بند وساوس شیطانی

لطف بنما و خلاصش کن

محرم به حریم خواصش کن

یارب، یارب، که بهائی را

این بیهده گرد هوائی را

که به لهو و لعب، شده عمرش صرف

ناخوانده ز لوح وفا یک حرف

زین غم برهان که گرفتارست

در دست هوی و هـ*ـوس زارست

در شغل ز خارف دنیی دون

مانده به هزار امل، مفتون

رحمی بنما به دل زارش

بگشا به کرم، گره از کارش

زین بیش مران، ز در احسان

به سعادت ساحت قرب رسان

وارسته ز دنیی دونش کن

سر حلقهٔ اهل جنونش کن

 

[فاطمه صفارزاده]

بخش ۳ - فی نصیحة نفس الامارة و تحذیرها من الدنیا الغدارة

شیخ بهایی » شیر و شکر

ای باد صبا، به پیام کسی

چو به شهر خطاکاران برسی

بگذر ز محلهٔ مهجوران

وز نفس و هوی ز خدا دوران

وانگاه بگو به بهائی زار

کای نامه سیاه و خطا کردار

کای عمر تباه گنه پیشه!

تا چند زنی تو به پا تیشه؟

یک دم به خود آی و به‌آیین چه کسی

به چه بسته دل، به که همنفسی

شد عمر تو شصت و همان پستی

وز بادهٔ لهو و لعب مـسـ*ـتی

گفتم که مگر چو به سی برسی

یابی خود را، دانی چه کسی

درسی، درسی ز کتاب خدا

رهبر نشدت به طریق هدا

وز سی به چهل، چو شدی واصل

جز جهل از چهل، نشدت حاصل

اکنون، چو به شصت رسیدت سال

یک دم نشدی فارغ ز وبال

در راه خدا، قدمی نزدی

بر لوح وفا، رقمی نزدی

مـسـ*ـتی ز علایق جسمانی

رسوا شده‌ای و نمی‌دانی

از اهل غرور، ببر پیوند

خود را به شکسته دلان بربند

شیشه چو شکست، شود ابتر

جز شیشهٔ دل که شود بهتر

ای ساقی بادهٔ روحانی

زارم ز علایق جسمانی

یک لمعه ز عالم نورم بخش

یک جرعه ز جام طهورم بخش

کز سرفکنم به صد آسانی

این کهنه لحاف هیولانی

 

[فاطمه صفارزاده]

بخش ۴ - فی ذم من صرف خلاصة عمره فی العلوم الرسمیة المجازیة

شیخ بهایی » شیر و شکر

ای کرده به علم مجازی خوی

نشنیده ز علم حقیقی بوی

سرگرم به حکمت یونانی

دلسرد ز حکمت ایمانی

در علم رسوم گرو مانده

نشکسته ز پای خود این کنده

بر علم رسوم چو دل بستی

بر اوجت اگر ببرد، پستی

یک در نگشود ز مفتاحش

اشکال افزود ز ایضاحش

ز مقاصد آن، مقصد نایاب

ز مطالع آن، طالع در خواب

راهی ننمود اشاراتش

دل شاد نشد ز بشاراتش

محصول نداد محصل آن

اجمال افزود مفصل آن

تا کی ز شفاش، شفا طلبی

وز کاسهٔ زهر، دوا طلبی؟

تا چند چون نکبتیان مانی

بر سفرهٔ چرکن یونانی

تا کی به هزار شعف لیسی

ته ماندهٔ کاسهٔ ابلیسی؟

سؤرالمؤمن، فرموده نبی

از سؤر ارسطو چه می‌طلبی؟

سؤر آن جو که به روز نشور

خواهی که شوی با او محشور

سؤر آن جو که در عرصات

ز شفاعت او یابی درجات

در راه طریقت او رو کن

با نان شریعت او خو کن

کان راه نه ریب در او نه شک است

و آن نان نه شور و نه بی‌نمک است

تا چند ز فلسفه‌ات لافی

وین یابس و رطب به هم بافی؟

رسوا کردت به میان بشر

برهان ثبوت «عقل عشر»

در سر ننهاده، به جز بادت

برهان «تناهی ابعادت»

تا کی لافی ز «طبیعی دون»

تا کی باشی به رهش مفتون؟

و آن فکر که شد به هیولا صرف

صورت نگرفت از آن یک حرف

تصدیق چگونه به این بتوان

کاندر ظلمت، برود الوان

علمی که مسائل او این است

بی‌شبهه، فریب شیاطین است

تا چند دو اسبه پی‌اش تازی

تا کی به مطالعه‌اش نازی؟

وین علم دنی که تو را جان است

فضلات فضایل یونان است

خود گو تا چند چو خرمگسان

نازی به سر فضلات کسان!

تا چند ز غایت بی‌دینی

خشت کتبش بر هم چینی؟

اندر پی آن کتب افتاده

پشتی به کتاب خداداده

نی رو به شریعت مصطفوی

نی دل به طریقت مرتضوی

نه بهره ز علم فروع و اصول

شرمت بادا ز خدا و رسول

ساقی! ز کرم دو سه پیمانه

در ده به بهائی دیوانه

زان می که کند مس او اکسیر

و «علیه یسهل کل عسیر»

زان می که اگر ز قضا روزی

یک جرعه از آن شودش روزی

از صفحهٔ خاک رود اثرش

وز قلهٔ عرش رسد خبرش

 

[فاطمه صفارزاده]

بخش ۵ - فی العلم النافع فی العماد

شیخ بهایی » شیر و شکر

ای مانده ز مقصد اصلی دور!

آکنده دماغ، ز باد غرور!

از علم رسوم چه می‌جویی؟

اندر طلبش، تا کی پویی؟

تا چند زنی ز ریاضی لاف؟

تا کی بافی هزار گزاف؟

ز دوائر عشر و دقایق وی

هرگز نبری، به حقایق پی

وز جبر و مقابله و خطاین

جبر نقصت نشود فی‌البین

در روز پسین، که رسد موعود

نرسد ز عراق و رهاوی سود

زایل نکند ز تو مغبونی

نه «شکل عروس» و نه «مأمونی»

در قبر به وقت سؤال و جواب

نفعی ندهد به تو اسطرلاب

زان ره نبری به در مقصود

فلسش قلب است و فرس نابود

علمی بطلب که تو را فانی

سازد ز علایق جسمانی

علمی بطلب که به دل نور است

سـ*ـینه ز تجلی آن، طور است

علمی که از آن چو شوی محظوظ

گردد دل تو لوح المحفوظ

علمی بطلب که کتابی نیست

یعنی ذوقی است، خطابی نیست

علمی که نسازدت از دونی

محتاج به آلت قانونی

علمی بطلب که جدالی نیست

حالی است تمام و مقالی نیست

علمی که مجادله را سبب است

نورش ز چراغ ابولهب است

علمی بطلب که گزافی نیست

اجماعیست و خلافی نیست

علمی که دهد به تو جان نو

علم عشق است، ز من بشنو

به علوم غریبه تفاخر چند

زین گفت و شنود، زبان در بند

سهل است نحاس که زر کردی

زر کن مس خویش تو اگر مردی

از جفر و طلسم، به روز پسین

نفعی نرسد به تو ای مسکین

بگذر ز همه، به خودت پرداز

کز پرده برون نرود آواز

آن علم تو را کند آماده

از قید جهان کند آزاده

عشق است کلید خزاین جود

ساری در همه ذرات وجود

غافل، تو نشسته به محنت و رنج

واندر بغـ*ـل تو کلید گنج

جز حلقهٔ عشق مکن در گوش

از عشق بگو، در عشق بکوش

علم رسمی همه خسران است

در عشق آویز، که علم آن است

آن علم ز تفرقه برهاند

آن علم تو را ز تو بستاند

آن علم تو را ببرد به رهی

کز شرک خفی و جلی برهی

آن علم ز چون و چرا خالیست

سرچشمهٔ آن، علی عالیست

ساقی، قدحی ز نوشید*نی الست

که نه خستش پا، نه فشردش دست

در ده به بهائی دلخسته

آن، دل به قیود جهان بسته

تا کندهٔ جاه ز پا شکند

وین تخته کلاه ز سر فکند

 

[فاطمه صفارزاده]

بخش ۶ - فی المناجاة و الشوق الی صحبة أصحاب الحال و اربـاب الکمال

شیخ بهایی » شیر و شکر

عشاق جمالک احترقوا

فی بحر صفاتک قد غرقوا

فی باب نوالک قد وقفوا

و بغیر جمالک ما عرفوا

نیران الفرقه تحرقهم

أمواج الادمع تغرقهم

گر پای نهند به جای سر

در راه طلب، ز یشان بگذر

که نمی‌دانند ز شوق لقا

پا را از سر، سر را از پا

من غیر زلالک ما شربوا

و بغیر جمالک، ما طربوا

صدمات جمالک، تفنیهم

نفحات وصالک، تحییهم

کم قد احیوا، کم قدمات

عنهم، فی‌العشق روایات

طوبی لفقیر رافقهم

بشر لحزین وافقهم

یارب، یارب که بهائی را

آن عمر تباه ریائی را

خطی ز صداقت ایشان ده

توفیق رفاقت ایشان ده

باشد که شود ز وفامنشان

نه اسم و نه رسم، نه نام و نشان

 

[فاطمه صفارزاده]

بخش ۷ - فی التوبة عن الخطایا و الانابة الی واهب العطایا

شیخ بهایی » شیر و شکر

ای داده خلاصهٔ عمر به باد

وی گشته به لهو و لعب، دلشاد

ای مـسـ*ـت ز جام هوا و هـ*ـوس

دیگر ز نوشید*نی معاصی بس

تا چند روی به ره عاطل

یک بار بخوان زهق الباطل

زین بیش خطیئه پناه مباش

مرغابی بحر گـ ـناه مباش

از توبه بشوی گـ ـناه و خطا

وز توبه بجوی نوال و عطا

گر تو برسی به نعیم مقیم

وز توبه رهی، ز عذاب الیم

توبه، در صلح بود بارب

این در می‌کوب، به صد یارب

نومید مباش ز عفوالله

ای مجرم عاصی نامه سیاه

گرچه گنه تو ز عد بیش است

عفو و کرمش از حد بیش است

عفو ازلی که برون ز حد است

خواهان گـ ـناه فزون ز عد است

لیکن چندان، در جرم مپیچ

کامکان صلح نماند هیچ

تا چند کنی ای شیخ کبار

توبه تلقین بهائی زار

کو توبهٔ روز به شب شکند

وین توبه به روز دگر فکند

عمرش بگذشت، به لیت و عسی

وز توبهٔ صبح، شکست مسا

ای ساقی دلکش فرخ فال

دارم ز حیات، هزار ملال

در ده قدحی ز نوشید*نی طهور

بر دل بگشا در خوشـی‌ و سرور

که گرفتارم به غم جانکاه

زین توبهٔ سست بتر ز گـ ـناه

ای ذاکر خاص بلند مقام!

آزرده دلم ز غم ایام

زین ذکر جدید فرح افزای

غمهای جهان ز دلم بزدای

می‌گو با ذوق و دل آگاه

الله، الله، الله، الله

کاین ذکر رفیع همایون فر

وین نظم بدیع بلند اختر

در بحر خبب، چو جلوه نمود

درهای فرح بر خلق گشود

آن را برخوان به نوای حزین

وز قلهٔ عرش، بشنو تحسین

یارب، به کرامت اهل صفا

به هدایت پیشروان وفا

کاین نامهٔ نامی نیک‌اثر

کاورده ز عالم قدس خبر

پیوسته، خجسته مقامش کن

مقبول خواص و عوامش کن