آشنایی با قلعه های ایران

[Taranwm]

برترین ها : در ایران قلعه های بسیاری وجود دارد که هر کدام بازمانده از دوران خاصی هستند و در شهرها و روستاهای سراسر کشور پراکنده شده‌اند. هر کدام از آنها زیبایی خاص خود را دارند. برای آشنایی بیشتر از قلعه های دیدنی کشور خودمان، ایران در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

قلعه بابک (آذربایجان شرقی)

جمهور معروف به دژ بابک در شهرستان کلیبر و در ارتفاعات غرب رود بزرگ قره‌سو قرار دارد. قلعه بابک خرمدین بر فراز قله کوهستانی در حدود 2300 تا 2700 از سطح دریا ارتفاع دارد. این قلعه مقر سردار ایرانی، بابک خرم‌دین بوده است که در هنگام قیام بر علیه دستگاه خلافت عباسی در قرن سوم هجری ساخته شده است.

مسافت راه کلیبر به قلعه حدود 3 کیلومتر است. قبل از رسیدن به دروازه قلعه و ورود به بنای مستحکم دژ باید از معبری در حدود 200 متر عبور کرد که به صورت دالانی است و از سنگ‌های منظم طبیعی شکل گرفته و تنها گنجایش عبور یک نفر را دارد.

در تکیه گا‌ه‌های طبیعی این دیواره‌ها و 4 جهت بنا 4 جایگاه برای دیده‌بان‌ها به صورت نیمه استوانه ساخته شده‌ است. اینها مقر کوه بانیه‌ها و سربازانی است که هر جنبنده‌ای را تا کیلومترها دورتر، از فراز دره‌ها و کوهپایه‌ها زیر نظر می‌گرفتند.

بنای دژ که دو طبقه و سه طبقه است، پس از ورودی قرار گرفته است و پس از آن تالار اصلی وجود دارد که اطراف آن را 7 اتاق فرا گرفته است، اتاق‌هایی که به تالار مرکزی را دارند. در قسمت شرقی دژ تأسیسات دیگری مرکب از اتاق‌ها و آب انبارها ساخته شده است؛ سقف آب انبارها با طاق جناغی و گهواره‌ای استوار شده‌اند.

 

[Taranwm]

قلعه مارکوه (رامسر و تنکابن)

قلعه مارکوه بین رامسر و تنکابن واقع شده است و از بناهای دوره اسلامی به حساب می‌آید. این قلعه در دوره‌های مختلف اسلامی به عنوان پایگاه نظامی در مقابل تهاجم دشمنان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. مساحت آن حدود 600 متر مربع است و از این معماری عظیم تنها 4 حصار جانبی و برج‌های پشتیبان آن باقی مانده است. قلعه مارکوه در سال 1379 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مصالح به کار رفته در قلعه مارکوه عمدتا سنگ و ساروج و گچ است.

قلعه جمشیدی (مرکزی)

قلعه جمشیدی به قلعه گبری نیز شهرت دارد. این قلعه از آثار باستانی شهرستان نیمور است و در نزدیکی محلات در استان مرکزی قرار دارد. قدمت این بنای باستانی به زمان پادشاهی جمشید می رسد. مردم این شهر در زمان حمله آزادخان افغان به این منطقه در این قلعه پناه می‌بردند به طوری که نیروهای آزادخان افغانی بعد از مدت‌ها محاصره نتوانستند وارد این قلعه شوند.

مسجد جامع تاریخی نیمور (پل باقرآباد - محلات)

این قلعه، خندق و دروازه چوبی مجهز به ابزارهای ضد حریق و راه‌های پنهانی دارد که آن را به خارج وصل می‌کرده است. بالای دروازه قلعه، تالاری برای تیراندازی وجود دارد که ۲۰ نفر می‌توانسته‌اند در کنار هم تیراندازی کنند. کانال‌های زیر زمینی قلعه به زمین‌های زراعی اطراف شهر منتهی می‌شده ‌است.

 

[Taranwm]

قلعه ضحاک (عجب‌شیر - آذربایجان‌شرقی)

قلعه ضحاک در شهرستان عجب‌شیر و شرق روستای بارازلو قرار دارد. این قلعه به دوران اشکانی، ساسانی و قرون میانه اسلامی تعلق دارد. قلعه ضحاک عجب‌شیر 700 متر طول،300 متر عرض و 80 متر ارتفاع دارد و دارای 3 حصار داخلی، میانی و بیرونی است.

این قلعه آب‌انبارهای متعددی دارد که در بعضی از آنها کانال‌هایی به صورت لوله‌کشی حفر شده است. مصالح به کار رفته در این قلعه، بیشتر لاشه سنگ، آجر و ملاط آهک است.
قلعه ضحاک عجب‌شیر در سال 1386 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.


قلعه بیرجند (خراسان جنوبی)

قلعه بیرجند با نام‌های «قلعه ته ده» و «پایین شهر» نیز شناخته می‌شود و بزرگترین و قدیمی‌ترین بنای تاریخی بیرجند است و بر فراز بلندترین نقطه غربی تپه ماهورهای شهر بیرجند قرار دارد. مساحت این قلعه بیش از 3 هزار مترمربع و در دوره صفویه ساخته شده است. قلعه بیرجند از خشت و گل و چینه ساخته شده و از دوره صفویه تا قاجاریه مردم این شهر را در مقابل تهاجم دشمنان به ویژه ترکمن‌ها و ازبک‌ها محافظت می‌کرده است. با توجه به شواهد موجود به وسیله نقب های زیرزمینی به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه مرتبط بوده است. این قلعه 7 برج داشته است و اکنون شش برج از آن باقی مانده است. قلعه برج‌هایی دو طبقه در چهار طرف دارد.


قلعه عاشوراگاه (یزد)

قلعه عاشوراگاه یا آشورگاه از معروفترین بناهای دوره زردشت در نزدیکی شهر نایین در استان یزد است. قدمت آن را به قرن‌ها پیش از اسلام و پیش از به وجود آمدن شهر نایین نسبت داده اند. قلعه عاشوراگاه بالای تپه‌ای بلند به صورت دژ مستحکمی جهت دفاع از منطقه و شهر به صورت چند ضلعی و چندین نیم برج ساخته ‌شده است. این قلعه ۶ برج دارد و سنگی است. قطر خارجی یکی از برج‌ها 16 متر است.

 

[Taranwm]

قلعه تاریخی شوش (خوزستان)

قلعه تاریخی شوش، از آثار به جا مانده دوران قاجاریه است. این قلعه به قلعه اکروپل یا قلعه فرانسوی‌ها نیز شهرت دارد به دست هیئت باستان شناسی فرانسوی در سال ۱۸۹۷ میلادی روی بلندترین نقطه شهر شوش بنا شده است. جالب است بدانید این قلعه بسیار شبیه زندان باستیل فرانسه است اما از آجرهای به دست آمده از کاخ داریوش و تعدادی از آجرهای منقوش به خط میخی چغازنبیل به دست معماران دزفولی بنا شده است.

این قلعه بسیار زیبا و در کنار کاخ آکروپل ساخته شده است. پلان قلعه ذوزنقه شکل است که قاعده کوچک آن در سمت شمال واقع شده است. دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده و ردیف اتاق‌هایی به سمت حیاط، برگرد آن قرار گرفته‌اند.

تقسیم بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضاهای پیرامون این حیاط شکل می‌گیرد. قلعه دارای سه ورودی است که یکی از آنها در حال حاضر مسدود می‌باشد. بافت اصلی دیوارها از خشت است. از دیگر قسمت‌های قلعه شوش می‌توان به اتاقک شیشه‌ای موسوم به کلاه فرنگی و برج استوانه‌ای که در ضلع غربی قرار دارد و به عنوان کبوترخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت و همچنین برجی دیگر که در وسط حیاط اول قرار دارد، اشاره کرد.

از دیگر تزئینات این قلعه نیز، نعل درگاه‌های قوسی و ایجاد نماهای تزئینی با آجر و همچنین نقاشی‌هایی به سبک تلفیقی اروپایی و شرقی و آجرهای کتیبه‌دار چشمگیرتر هستند. قلعه تاریخی شوش در سال 1380 توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.


آشنایی با قلعه سِب (سیستان و بلوچستان)

قلعه سِب از جمله آثار دوره قاجاریه است و در شهرستان سراوان و روستای سِب واقع شده است. سِب به معنی محل چشمه ساران فراوان است. در این قلعه تا سال 1344 خورشیدی طوایف بارکزایی و میرمرادزهی در آن ساکن بودند و سپس متروکه شد. قلعه سِب در دو طبقه ساخته شده بود و دیوار آن بیش از 30 متر ارتفاع و حدود 7 متر عرض دارد. قسمت شاه نشین با ارتفاع بیشتری، در بالای قلعه قرار گرفته و گفته می‌شود در حصار آن 14 برج و در ارگ آن 4 برج وجود داشته و در زمان جنگ از بین رفته است.

وجود درز انبساط در ساختمان اصلی قلعه و دسترسی به آب چاه در طبقه فوقانی و وجود لوله‌های سفالی هدایت‌کننده آب و مصالح به کار رفته در آن از قبیل خشت و کاه‌گل و چوب درخت خرما و درهای منبت‌کاری و شاه نشین از مشخصات ویژه این مجموعه است.

حصار قلعه سِب با سه متر ارتفاع 48 متر در 74 متر مربع به شکل مستطیل دور تا دور قلعه را فراگرفته است. ورود به قلعه تنها از طریق پلکان جنوب شرقی آن امکان پذیر است. قلعه سِب در سال 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگریدر فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.


قلعه فلک الافلاک (لرستان)

قلعه فلک‌الافلاک در شهر خرم‌آباد مستقر شده است. این قلعه زیبا و دیدنی با 5300 متر مربع مساحت بر فراز تپه‌ واقع شده و چشم اندازهای فوق‌العاده زیبا در اطراف آن وجود دارند. وسعت محوطه باستانی قلعه حدود 400×300 مترمربع است.

قلعه دارای 8 برج است، محیط کل آن 228.60 متر و بلندترین دیوار آن تا سطح تپه 22.5 متر می‌باشد. همچنین دارای دو صحن، 124 اتاق و 11 کفش‌کن در بین اتاق‌ها است. در شمال شرقی آن راهرویی ساخته شده که با 7 پله به محوطه‌ای می‌رسد که چاه معروف قلعه در آن واقع شده است. عمق این چاه تا انتهای تپه و تا چشمه زیر تپه می‌رسد.

بنای نخستین فلک الافلاک ظاهراً مربوط به دوره ساسانی است؛ هرچند که برخی منابع، ساخت آن را به ز مان شجاع الدین خورشید؛ سر سلسله اتابکان لر در قرن چهارم هجری نسبت می‌دهند. در ساخت قلعه از مصالحی چون خشت، آجر، سنگ و ملات استفاده شده است.

 

[Taranwm]

قلعه ایرج (تهران - ورامین)

قلعه ایرج در نزدیکی دهکده جعفرآباد، در شمال شرقی ورامین قرا دارد. این قلعه به شکل مستطیل است و ساختمان آن با خشت و گل ساخته شده و یکی از بزرگ‌ترین قلعه‌های ایران به حساب می‌آید. قلعه ایرج یکی از بی‌نظیرترین قلعه‌های خشتی جهان است و با ارتفاع 50 فوت با وسعت 200 هکتار در دوران ساسانی ساخته شده اما به علت عدم حفاظت‌ از آن به شدت آسیب دیده است. ابعاد داخلی شمال - جنوب قلعه ایرج ورامین 1214 متر و ابعاد شرقی - غربی آن 1150 متر است که با هیچ یک از قلعه‌های خشتی و تاریخی جهان قابل مقایسه نیست. درون دیوارهای قطور قلعه ایرج راهروهایی تعبیه شده که برجک‌های دیده‌بانی را به هم وصل می‌کرده است. ملات دیوارها از خشت و آجر است. در بیرون محوطه قلعه نیز سنگرهایی قرار دارد.


قلعه پرتغالی‌ها (هرمزگان)

قلعه پرتغالی‌های هرمز که در ضلع شمالی این جزیره و در ساحل دریا قرار دارد، مهم‌ترین قلعه باقی مانده از روزگار تسلط پرتغالی‌ها بر سواحل و جزایر خلیج فارس است. این قلعه به فرمان آلفونسو آلبرکرک دریانورد پرتغالی در سال 1507 میلادی، در محلی موسوم به مورنا احداث شد. قلعه به شکل چند ظلعی نامنظم است. ساختمان آن بسیار محکم است و دیوارهایی به قطر 3.5 متر با چند برج به ارتفاع 12 متر دارد.

قلعه پرتغالی‌های هرمز شامل انبارهای اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاق‌های سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی و تالار است.


قلعه الموت (قزوین)

قلعه الموت یکی از منحصر به فردترین دژهای تاریخی ایران است که در منطقه رودبار الموت از توابع قزوین واقع شده است. این قلعه بر فراز کوهی از سنگ به ارتفاع ۲۱۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. حسن صباح به عنوان رهبر فرقه اسماعیلیه از این قلعه به عنوان پایگاه حکومت خود و ترویج عقاید اسماعیلیه بهره می‌بـرده است.

قلعه الموت را که مردم محلی «قلعه حسن» می‌نامند از دو قسمت تشکیل شده است. قسمت باختری که دارای ارتفاع بیش‌تری است به نام جورقلا یعنی قلعه بالا و پیلاقلا یعنی قلعه بزرگ خوانده می‌شود. قسمت خاوری آن را جیرقلا یعنی قلعه پایین و پیارقلا یعنی قلعه کوچک نامند. دیوار خاوری قلعه بالا با قلعه بزرگ کم‌تراز قسمت‌های دیگر صدمه دیده است. طول قلعه حدود 120 متر و پهنای آن بین 10 تا 35 متر متغیر است. یکی از شگفتی‌های قلعه حسن یا الموت، سیستم پیچیده آب رسانی با تنبوشه‌هایی به قطر 10سانتی متر است که از چشمه کلدر آب را به دژ رسانده و درحوض‌های سنگی ذخیره می‌کرده‌اند.

 

[Taranwm]

قلعه رودخان (گیلان)

رودخان نام قلعه‌ای است متعلق به دوره سلجوقیه که بر فراز ارتفاعات جنگلی شهرستان فومن در روستای رودخان بنا شده و 6.2 هکتار مساحت و 65 برج و بارو و دیواری به طول 1500 متر دارد. ارتفاع قلعه بین 665 تا 715 متر از سطح دریا می‌باشد. در سمت راست قلعه، رودخانه‌‏ای به همین نام قرار دارد که از ارتفاعات، سرچشمه گرفته و آب آن از جنوب به شمال در جریان است.

ارتفاع دیوارها متفاوت و از 3 تا 10 متر متغیر است و در ‏نقاط نفوذپذیر قلعه، دیوارها و باروها قطور و ارتفاع بیشتری دارند. فرم کلی قلعه نامنظم است ‏و از دو بخش شرقی و غربی تشکیل شده است.‏ بخش غربی، شامل دروازه ورودی، چشمه، حوض، آب انبار و سردخانه، حمام، آب ریزگاه، شاه نشین ‏و تعدادی واحد مسکونی که به وسیله برج و باروهایی محصور شده اند. قلعه کلا دارای ‏دو ارگ و 16 قراول خانه است. ارگ یا شاه قلعه در دو طبقه و از آجر ساخته شده؛ ‏قراول خانه‌ها به صورت دو طبقه با نورگیرها و روزنه‌های متعدد مسلط بر محیط اطراف ‏است. در ورودی یا دروازه قلعه، شمالی است و در دو طرف آن دو برج توپر بسیار عظیم ‏ساخته شده است.


قیزقلعه (مرکزی - ساوه)

قلعه دختر ساوه روی صخره بلندی مشرف به دشت ساوه بنا شده است و عبادتگاه و دژ دفاعی به شمار می رفته است. قلعه از دو بخش اصلی دژدفاعی و قصر تشکیل شده که در مجموع حدود 3 هزار متر مربع مساحت دارد.

دروازه ورودی در ضلع‌شرقی صخره قرار دارد که بعد از عبور از رودخانه کوچک، بقایای دیواره دروازه که از سنگ و ساروج ساخته شده است، دیده می‌شود. با عبور از این دروازه باید حدود یکصد متر دامنه شیب‌دار ضلع جنوب شرقی صخره برای رسیدن به نوک قلعه که ساختمان اصلی قصر(نیایشگاه) قرار دارد را طی کرد.

تمامی دیواره صخره به صورت پرتگاه است. ورود به قلعه از طریق چند راه پله سرپوشیده صورت می‌گرفته که با مهارت ویژه‌ای استتار شده‌اند و استتار راه پله‌ها با ساختن دیورای از لاشه سنگ و ساروج درست در امتداد دیواره‌های صخره صورت گرفته است. پنج راه‌پله پشتی بنا و دو راه‌پله در غرب بنا که درکنار پرتگاه در ارتفاع چندمتری از سطح رودخانه ساخته شده به اتاق های تعبیه شده در دل صخره منتهی می‌شوند.


قلعه سلاسل (خوزستان)

قدمت این قلعه که در استان خوزستان و در شمال‌غربی شهرستان شوشتر قرار دارد، بر طبق برخی روایات به دوره ساسانی مربوط می‌شود. قلعه سلاسل بارها و بارها بازسازی شده و ویرانی‌هایی که در حال حاضر به چشم می‌خورد مربوط به قلعه دوران قاجار است.

این قلعه 2 در بزرگ دارد و در سمت شمال و شمال شرقی آن خندقی وجود دارد که در جنوب به نهر داریون منتهی می‌شود. سلاسل جزو قلعه‌های چند وجهی است و به شکل بیضی بنا شده است. برج‌های این قلعه مدور هستند. این قلعه بجز نقش دفاعی که از شهر شوشتر داشته ‌است، مرکز کنترل نهر داریون و همچنین محل استقرار والی خوزستان بوده است. با وجود تخریب قسمت عمده این قلعه، بخش‌های باقیمانده، دیدنی هستند. قلعه سلاسل در سال 1354 توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

[Taranwm]

قلعه بسطام (آذربایجان غربی - خوی)

قدمت قلعه بسطام که در منطقه‌ای به وسعت 32 هکتار واقع شده است، بر اساس کتیبه‌ای که از رؤسا دوم یکی از پادشاهان اورارتویی کشف شده، به سال‌های 645 و 685 قبل از میلاد می‌رسد. این قلعه با سلطه قوم ماد بر این منطقه به صورت متروک ماند و فقط در دوران قرون وسطی توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرار گرفت که از آنها نقش صلیب‌هایی روی صخره‌‌ها نمایان است.

آثار دوره اورارتویی شامل ساختمان شرقی: محله مسکونی، قلعه، آثار پشت دژ و کانال آبرسانی است. کاوش‌های باستانی نشان می‌‌دهد که این قلعه طی 50 سال و در 3 مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار و مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه‌های مخفی ویژه‌ای است.

قلعه دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که روی صخره‌‌ای بلند مشرف به دره‌‌ای بزرگ قرار دارد. سه اشکوب با کارکردهای مختلف این قلعه عبارتند از: اشکوب تحتانی مشتمل بر دروازه، مهمانسرا، اصطبل و قرارگاه سربازان، اشکوب میانی که معبدی است با اتاق‌های متعدد و اشکوب فوقانی که اوج هنر معماری اورارتویی است و دارای سکونتگاه، مقر فرماندهی و راه‌های خروجی به بیرون از قلعه می‌‌باشد.


قلعه اربابی (همدان)

قلعه اربابی یا مهری خانم در نزدیکی روستای ورکانه در حدود 20 کیلومتری جنوب شرقی شهر همدان قرار دارد. ساختمان این قلعه با پلان چلیپایی طراحی شده و متعلق به مهری خانم، اربـاب روستا بوده است. این بنا در ابعاد 12×20 متر و با زیربنای 330 مترمربع در 2 طبقه ساخته شده و طبقه دوم در قسمت مرکزی بنا ایجاد شده است. ورودی بنا در طبقه همکف و طبقه اول و از ضلع شرقی بنا قرار داشته و دو پله از دو طرف ورودی طبقه همکف به طبقه اول منتهی می‌شود.


قلعه ایزدخواست (فارس - شهرستان آباده)

قلعه و پل ایزدخواست، کاروانسرا و خانه‌های قدیمی روستایی از جمله آثار تاریخی شهر ایزدخواست هستند. این قلعه به دوران ساسانیان تعلق معماری خاصی دارد. گفته می شود این قلعه بیش از 2 هزار سال قدمت دارد.

در داخل قلعه خانه ها حیاط نداشته اند و پشت بام طبقه اول، حیاط طبقه دوم بوده است و همه در یک همزیستی قوی در قلعه سکونت داشته‌اند و با استفاده از اضافی چوب سقف ها برای خانه‌های اطراف حصار قلعه، بالکن ایجاد کرده‌اند. دیوارها در پایین به صورت سنگ چین هستند که مانع از پوسیدگی خشت ها می‌شده است و در بالا از خشت خام استفاده شده است.

 

[Taranwm]

قلعه هزار درب (ایلام - شهرستان آبدانان)

قدمت قلعه هزار درب به دوره ساسانی می‌رسد. نمای اصلی این اثر، طاق‌های هلالی شکل دارد و با توجه به ساختار معماری، احتمالا قلعه یا پادگان نظامی بوده است. مصالح به کار رفته در ساخت این قلعه شامل سنگ‌های تراشیده و قلوه سنگ‌هایی است که از گچ پخته به عنوان ملات استفاده شده است. پلان اصلی این قلعه مستطیل شکل و راهروهایی طولانی در چهار جهت قرار گرفته و به وسیله درگاه‌هایی به اتاق‌های داخل مرتبط می‌شود. قلعه هزار درب دارای زیر‌زمین، طبقه همکف و طبقه بالا می‌باشد و نور و تهویه آن از طریق دریچه‌هایی به قطر یک متر در سقف و دالان و اتاق‌ها تامین می‌شده است.

قلعه پالنگان (کردستان)

قلعه پالنگان در استان کردستان در فاصله ۸۰۰ متری جنوب شرقی روستای پالنگان قرار دارد. این قلعه در دره تنگیور و در محل چشمه‌های پرآب قرار دارد که آثار و بقایای اتاق‌ها، آتشکده‌ها و پل‌های قدیمی آن نمایان است.

آثار و یادمان‌های به دست آمده از این قلعه نشان می‌دهد که قدمت تاریخی پالنگان به دوران‌های کهن می‌رسد. قلعه پالنگان از قبل از حکمرانی اردلان‌ها و حتی امرای کلهر مسلم وجود داشته است. اما از چگونگی و تاریخ ساخت آن اطلاعاتی در دست نیست. قلعه پالنگان در سال ۱۰۶۶ هجری شمسی ویران می‌شود.


آشنایی با قلعه گویجه (آذربایجان‌شرقی - مراغه)

قلعه کوچک گویجه در 45 کیلومتری جنوب شرقی مراغه و در کنار رودخانه قوری چای قرار دارد. نام قلعه گویجه برگرفته از سنگ‌های سبزرنگی است که در منطقه وجود دارد. باید بدانید، این قلعه به دست انسان ساخته نشده است و حاصل توده‌ای طبیعی است و انسان‌ها نیز با استفاده از لاشه سنگ‌ها سوراخ‌ها و راه‌های آن را به بیرون بسته‌اند.

قدمت این بنا از هزاره قبل از میلاد تا اوایل دوران اسلامی تخمین زده شده است و از نادرترین قلعه‌های تاریخی کشور با معماری صخره‌ای محسوب می‌شود. همه قسمت های قلعه گویجه در دل کوه است به طوری که محوطه آن روی صفه‌ای از سنگ قرار دارد و دارای قسمت‌های مختلف شامل آب انبار، راه پله‌، سکوهای اقامت، دخمه و تالار اصلی است. این قلعه در دوره‌های مختلف تاریخی به ویژه دوره سلجوقی هنوز کاربرد داشته و بناهائی به آن افزوده شده است و گورستانی هم مربوط به دوره سلجوقی در ضلع جنوب شرقی قلعه وجود دارد.

 

[Taranwm]

قلعه شیرکوه (قزوین)

قلعه شیرکوه که بیدلان نیز خوانده می‌شود در نزدیکی روستای باغدشت و برفراز قله‌ای که 1851 متر از سطح دریا ارتفاع دارد، قرار دارد. دسترسی به این قلعه سخت است و دره‌هایی با عمق بیش از 600 متر دارد. دیواره‌های بلند و برج‌های مستحکم قلعه آن را تسخیرناپذیر نشان می دهند.

جالب است بدانید، در این قلعه 8 مخزن بزرگ آب با عرض حدود 75.1 و بلندی 6 تا 16 متر در دل سنگ وجود دارند که از عزم جدی قلعه نشینان برای پایداری در محاصره‌های طولانی حکایت دارد. ویژگی منحصر به فرد قلعه شیرکوه، قلعه‌ای ایذایی است که در 5.3 کیلومتری غرب آن قرار دارد و برجک نامیده می‌شود و برای اشراف کامل به عبورکنندگان از تنگه طالقان ساخته شده است. غیر از بقایای دیواره‌ها، برج‌ها، گذرگاه سرپوشیده و سنگرهای نگهبانی کنده شده در دل تخته سنگ‌ها، تنوری سنگی به ارتفاع 60.1 و قطر 75.1 متر را باید از آثار قلعه شیرکوه به حساب آورد.


قلعه دختر روستای دوان (فارس)

قلعه‌ دختر در ارتفاعات کوه‌های دوان و مشرف به روستای دوان قرار دارد. روستای دوان در 12 کیلومتری شمال کازرون و در دامنه کوهی از رشته کوه‌های زاگرس واقع است. در مورد قدمت قلعه، با در نظر گرفتن شواهد کمی همچون دیواره‌های دور قلعه، خورده سفال‌های درون آن، دیواره‌ها و نوع بناهای ساخته شده درون قلعه، ملات به کار رفته در بنا و... می‌توان فرض اولیه را بر ساسانی بودن آن قرار داد.

دختر در فرهنگ ایرانی به عنوان موجودی بکر و دست‌نیافتنی قلمداد می‌شود. قلعه و یا دژهایی را هم که روی کوه‌ها و یا تپه‌ها بنا می شده و دسترسی به آنها به هر نحو مشکل بوده است را به نام قلعه دختر نامگذاری می کرده اند.


قلعه تل (خوزستان)

قلعه تل در شهر تاریخی قلعه تل در شمال استان خوزستان در حدود سال 1790 میلادی ساخته شده است. قدمت این قلعه به محمد تقی‌خان چهارلنگ بختیاری می رسد. این قلعه تل از زمان جنگ جهانی دوم و شهریور 1320 شروع به ویران شدن کرد. در سال 1840 میلادی بنای قلعه دارای حوزه نفوذ گسترده‌ای بود که دامنه آن در شمال و شمال شرق تا مناطق اراک و اصفهان از یک سو و سراسر لرستان و خوزستان و قسمت‌هایی از فارس و کهگیلویه را از سوی دیگر فرا می‌گرفت. در این دوران قلعه تل به‌عنوان مرکز فرماندهی ایل بختیاری ایفای نقش می‌کرد و سبب دغدغه‌های حکومت مرکزی شد.

قلعه یک بنای خشتی و گلی است.

 

[Taranwm]

قلعه شیخ سلطان یا مغویه (هرمزگان)

قلعه مغویه در دهستان مغویه از توابع بخش مرکزی شهرستان بندر لنگه واقع شده است. این بنای تاریخی متعلق به شیخ سلطان المرزوقی یکی از حکمرانان منطقه و رئیس قبیله المرازیق و حاکم مغویه می‌باشد و به شیخ سلطان المرزوقی مشهور است. ساختمان قلعه دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد و قدمت حیاط اندرونی از بیرونی بیشتر است.

این بنا 2 طبقه و در قسمت‌هایی نیز 3 طبقه است و تعداد زیادی اتاق به همراه حمام سنتی، یک برج نگهبانی و 2 بادگیر دارد. ساخت این بنا در سال ۱۳۲۱ هجری قمری پایان یافته ‌است.


قلعه شیخ نصوری (بوشهر)

قلعه نصوری در شهر بندر طاهری از توابع بخش مرکزی شهرستان کنگان قرار دارد و یکی از اثرهای تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است. قلعه نصوری که به قلعه شیخ نیز مشهور است، متعلق به اوایل دوره قاجاریه است.

این قلعه به دستور شیخ جبار نصوری در سال 1224 قمری ساخته شده است. مصالح به کار رفته در این قلعه نیز سنگ‌های بزرگ و ملاط آن گل و گچ می‌باشد. قلعه داری گچ‌بری‌ها و 18 تابلو بسیار زیبا از مجالس شاهنامه فردوسی است در ایوان باختری آن قرار دارند. درب قلعه بزرگ و چوبی با گل‌میخ و کنده‌کاری است. بعد از ورودی اصلی، هشتی با 8 طاقچه ساده قرار دارد. در طبقه دوم یک ایوان با ستون‌های سنگی و گچبری‌های جالب وجود دارد.

قلعه فورک (خراسان جنوبی)

قلعه فورک در روستای فورک در شرق شهرستان بیرجند قرار دارد. این قلعه بعد از قلعه الموت مهم‌ترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب می‌آمده است و در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش‌های مخصوص قرار می‌دادند. فداییان مطلق گروهی بودند که حتی اسم نداشته و پس از ترک قلعه برای انجام ماموریت نام‌شان عوض می‌شد و به اسم مستعار برای قتل دشمنان فرقه اسماعیلیه می‌رفتند.

قلعه فورک در 10 کیلومتری جنوب شهر اسدیه واقع شده است. این قلعه تاریخی از بناهای دوره افشاریه می‌باشد که در زمان نادرشاه به وسیله میرزا رفیع خان حاکم محل احداث گردید. فضاهای داخلی قلعه شامل 3 قسمت است که قسمت اول: محل زندگی خدمه، انبار آذوقه و محل نگهداری احشام است. قسمت دوم: محل زندگی نظامیان و نگهبانان و محل نگهداری تدارکات نظامی و سومین قسمت که مهمترین بخش قلعه است محل زندگی حاکم و اطرافیانش بوده است. قلعه مجموعا 18 برج دارد که در حال حاضر نیز تعدادی از آنها باقی مانده است. مصالح به کار رفته در ساخت قلعه بیشتر سنگ، آجر و خشت هستند.