اعقاب اشکانیان

[Elka Shine]

از تاریخ پارتى ها بخوبى روشن است، که آنها تا زوال دولت پارت بهمان صلابت و قوت خود باقی ماندند. رومی ها، چنانکه تاریخشان نشان میدهد، زمانی که در انحطاط نیفتاده بودند، با هر ملّتى،که طرف شدند، یا از ابتداء فاتح بودند و یا بالاخره بعد از پافشارى زیاد آن را مطیع کردند. فقط یک استثناء در تاریخ روم هست و آن جنگهاى این دولت با پارت است. کراسوس و آنتوان شکست خوردند و بعد این شکست ها را نه کربولو بمعنى حقیقى تلافى کرد و نه تراژان. تا وقتی که دولت اشکانى برپا بود، رومی ها از این دولت وحشت داشتند و زمانى هم، که این دولت به حال نزع افتاد، باز پارتی ها از جنگ با رومیها فاتح بیرون آمده غرامتى سنگین از آنها گرفتند، فقط قسمتى از بین النهرین علیا در دست رومی ها ماند.
پس از زوال دولت اشکانى در ایران این سلسله در جاهاى دیگر باقى ماند. در ارمنستان این نکته بخوبى روشن است، در ماوراء جیحون و سیحون هم به نظر می آید باقی ماندند.

از مطالعه در نوشته هاى مورخین ارمن چنین برمی آید، که سلسله اشکانی به چهار شعبه منشعب میشده: شعبه اول در ایران سلطنت داشته،دوم در ارمنستان ، سوم در باختر تا هند، چهارم در ممالک شمالى از آسیاى وسطى تا دریاى آزوف و کوه هاى قفقاز.
در اینجا لازم است تذکّر دهیم، که شعبه باختر و هندى اشکانیان را شعبه کوشان نیز نامیده اند. در این مملکت سکاها برقرار شده بودند، ولى خانواده اشکانیان بر آن ها سلطنت می کرد.
بنابر این باید گفت، که وقتی که رومی ها به اشکانیان ایران میگفتند، ما با شما دو ملّتیم، که تمامى روى زمین را در تحت اقتدار داریم (سفارت کاراکالّا در دربار اردوان پنجم) این حرف اغراق نبوده و رومی ها یقینا اطلاع داشته اند، که بسط دولت اشکانى تا کجاها بوده، ولى از وقایع تاریخى، بقدرى که ضبط شده، هیچ برنمی آید که غیر از شعبه ارمنستان شعبه هاى دیگر دودمان اشکانى، در موقع زوال دولت اشکانى در ایران، کمک هاى جدى باشکانیان کرده باشند، جهت چه بوده، معلوم نیست. شاید نقار داخلى در دودمان مزبور شعبه ها را بهم انداخته بود یا شعبه هاى دیگر خودشان گرفتاری هاى داخلى داشته نمی توانسته اند به کمک اشکانیان ایران آیند. حدس اول بحقیقت نزدیک تر است، زیرا می بینیم، که در خود ایران در خانواده اشکانى اتحاد و اتّفاق نیست.
سلطنت اشکانیان در ارمنستان بنابر تواریخ ارمنی از 147 ق.م تا 430 میلادی بوده است.
در باب اشکانیان در قرون بعد، اطّلاعات کم است.
سن مارتن می گوید( تاریخ پارت، جلد 2، صفحه305):
اشکانیهاى شمالى تا زمان نهضت هونها در قرن پنجم باقى بودند و در مقابل آتّیلا عقب نشستند. بعد قسمتى از تبعه پادشاهان اشکانى در قفقاز و در کنار دریاى بالتیک برقرار شدند و اعقاب آنها تا حال(یعنى در اوایل قرن 19 میلادی) در آنجا هستند.
بعد از این که اشکانیان از سلطنت افتادند، اعقاب آنها در ایران باقى بودند، تا سر انجام در قرن دهم به اسم سامانیان سلطنت کردند. بعضى از آنها بطرف مغرب رفته در افریقا و در ایتالیا در تحت سردارى بلى زر کارهاى نمایان انجام دادند و بالاخره بر تخت قسطنطنیه نشستند . پس از آن میبینیم، که اینها آخرین مدافعین مذهب عیسوى در ارمنستان اند و کارهاى آنان با کارهاى سربازان فرانسوى در جنگهاى صلیبی مخلوط میگردد. چنین است عقیده مؤلف مزبور، که قبل از اتمام تاریخ پارت وفات یافته و باوجود این، تألیف ناتمام او، پس از مرگش، بطبع رسیده و مورد توجه است.
بعد از زوال دولت ارمنستان چند تن از اشکانیان به یونان رفته، در آنجا سکنى گزیدند. در میان این ها صاحب منصبانى بودند، که در قشون بى لى زار سردار بیزانس، در افریقا و اروپا با واندالها و گتها جنگیده شجاعت ها نمودند. بعد نوشته اند، که کنستانتن پورفى روژنت امپراطور بیزانس، که از 912 تا 959 م. سلطنت کرد، برحسب تحقیقات نسب خود را به اشکانیان میرسانید.
ممکن است، که این خبر صحیح باشد، زیرا از اشکانیان ارمنستان، اشخاص زیادی مهاجرت کرده در یونان اقامت گزیدند و داراى مشاغل مهم دولتى شدند. اشخاص مذکور از خانواده پاگرادونى ها، مامى گونیان، آردز رونیان و کامساراکان بودند.
بنابراین خبرى را، که در باب نسب کنستانتین پورفى روژنت ذکر کرده اند، نمیتوان بى مبنا دانست. در باب این شخص نیز معلوم است، که آخرین فرد از اعقاب مذکر او در 1028 م درگذشت و از نتایج امپراطور مذکور، فقط دخترى به نام «زا» ماند و او زن کنستان تنمونوماك امپراطور بیزانس (1042 تا 1052 میلادی) گردید.
بعد مقارن این زمان می بینیم، که در ارمنستان نهال هاى جدید از شاخه اشکانیان ارمنستان پدید می آید و اینها را «بل هوونی»(به زبان امروزی پهلوانی) یعنى منسوب بپارت یا پارتی ها می نامند. در تواریخ ارمنستان ذکر این خانواده هاى اشکانى و شجاعت و کارهاى فوق العاده آنها زیاد است. بعد این اشکانیان چنانکه سن مارتن می گوید (همان جا،جلد دوم، صفحه 292) بدو شاخه منقسم گشتند: شاخه کیلیکیه،که در 1200 میلادی منقرض گردید و شاخه آنى که در ارمنستان بزرگ تا نیمه قرن سیزده میلادی وجود داشت و پس از آن این شاخه هم انقراض یافت.
برگرفته از کتاب تاریخ پارت اثر سن مارتن