آذربایجان شرقی بازار تبریز | از بزرگترین بازارهای سرپوشیده جهان

[فاطمه پاشائی]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تاریخچه بازارهایتبریز​

[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تاریخچه بازار تبریز با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع بزرگ ترین بازار سرپوشیده سنتی جهان است.بازار تبریز در مردادماه سال 13899 خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

عواملی مانند سبک معماری بازار، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، کاروان سراها، دالان ها، راسته ها و همچنین انواع مشاغل و حرفه ها، وجود تعداد بسیاری مدرسه و مسجد که عمدتاً از سابقه تاریخی برخوردارند، این بازار را به نمونه عالی مجهز تجارت، کسب و زندگی اسلامی و شرقی تبدیل کرده است.

پیشتر به جهت قرارگرفتنش شهرتبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است. این بازار حدود 3 سدهٔ پیش و پس از وقوع زمین لرزهٔ تاریخی تبریز در سال 1193 قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریزبازسازی شده است.بازارتبریز در سال 13544 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سدهٔ چهارم هجری تا دورهٔ قاجاریان از این بازار بازدید کرده اند، دربارهٔ آن اطلاعاتی ارائه داده اند.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

​

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

​

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بازار تبریز در سال 1354 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است​

[/BCOLOR]

 

[ATENA_A]

بازارتبریز
بازار تبریز با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع بزرگ ترین بازار سرپوشیده سنتی جهان است.بازار تبریز در مردادماه سال 1389 خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

عواملی مانند سبک معماری بازار، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، کاروان سراها، دالان ها، راسته ها و همچنین انواع مشاغل و حرفه ها، وجود تعداد بسیاری مدرسه و مسجد که عمدتاً از سابقه تاریخی برخوردارند، این بازار را به نمونه عالی مجهز تجارت، کسب و زندگی اسلامی و شرقی تبدیل کرده است.

پیشتر به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است. این بازار حدود 3 سدهٔ پیش و پس از وقوع زمین لرزهٔ تاریخی تبریز در سال 1193 قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز بازسازی شده است. بازار تبریز در سال 1354 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سدهٔ چهارم هجری تا دورهٔ قاجاریان از این بازار بازدید کرده اند، دربارهٔ آن اطلاعاتی ارائه داده اند.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

هستهٔ مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی واقع شده است. این بازار از سمت شرق به عالی قاپو (مجموعهٔ کاخ های ولی عهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخش هایی از شمال رودخانهٔ مهران رود را شامل می شود و این دو بخش به وسیلهٔ پل های چوبی که در امتداد راسته بازار قرار دارند، به هم متصل می شوند.

پیش تر یکی از ارکان های اصلی و اساسی بازار تبریز، ارامنه بودند؛ به طوری که یکی از گردشگران فرانسوی از جایگاه ویژه و ممتاز مغازه های آن ها در این بازار در تجارت با تاجران روس خبر داده است. ارامنه داد و ستد بسیاری با اروپاییان داشتند؛ به گونه ای که ارامنهٔ گرجستان برای نخستین بار کالاهای انگلیسی را از استانبول خریداری کرده و وارد مناطق شمالی ایران کردند.



بازارچه های بازار تبریز :

ـ بازار امیر تبریز :
بازار امیر یکی از مهم ترین و پررونق ترین بازارهای تبریز است. میرزا محمدخان امیرنظام، فرزند شیخ علی خان وزیر شاه سلیمان و نوهٔ میرآخور شیخ صفی الدین اردبیلی، این بازار را بنا نهاده است. وی در زمان ولی عهدی عباس میرزای نایب السلطنه وارد تبریز شده و به جهت حمایت های او به سمت امیرنظامی رسیده است.

ـ بازار بلورفروشان تبریز :
بازار بلورفروشان (قیزبستی) پیش تر مکان فروش بهترین وسایل شیشه ای از جمله بلور در سطح تبریز بوده است. تیمچه ها و سراهای آن شامل “تیمچهٔ قندفروشان”، “تیمچهٔ مظفریه”، “دالان بادام چی لر”، “دالان حاج شیخ”، “دالان میرزا مهدی”، “سرای میرزا مهدی” و “سرای گرجیلر (جورجیلر)” می شود.

ـ بازار حرمخانه تبریز :
از تیمچه ها و سراهای بازار حرمخانه می توان به “تیمچهٔ سعدیه”، “تیمچهٔ هاشمیه”، “سرای آلمانی ها” و “سرای صاحب دیوان”و (ساختمان سنگی کلانتری 8 سابق) اشاره کرد.


بازار تبریز از بازارچه ها دالان ها، تیمچه ها سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته است


ـ بازار شیشه گرخانه تبریز :
بازار شیشه گرخانه در گذشته محل فروش انواع شیشه بوده و بیش تر دکان های آن به شیشه سازی مشغول بوده اند. این بازار پیش تر از دو سرا به نام های “حاج رسول” و “میرزا علی النقی” تشکیل یافته بود؛ ولی شهرداری تبریز این دو سرا را تخریب کرده و در محل آن ها، بازار و پارک شمس تبریزی را احداث نمود. امروزه بازار شیشه گرخانه محل عرضهٔ انواع لوازم ارایشی و لوازم التحریر است.

ـ بازار صادقیه تبریز :
بازار صادقیه از گذشته تا به امروز، محل فروش انواع قالی دست بافت تبریز بوده است. از تیمچه ها و سراهای معروف این بازار می توان “تیمچهٔ حاج رحیم”، “دالان خونی”، “سرای بزرگ شاهزاده”، “سرای دباغایی”، “سرای دودری”، “سرای قدیم سید حسین”، “سرای کوچک شاهزاده” و “سرای میانهٔ سید حسین” نام برد.


بازار تبریز حدود 3 سدهٔ پیش و پس از وقوع زمین لرزهٔ تاریخی تبریز در سال 1193 بازسازی شده است


ـ بازار عباچی تبریز :
“تیمچهٔ اخلاقی”، “تیمچهٔ حسینی”، “تیمچهٔ شعرباغان” و “سرای میراسماعیل” از تیمچه ها و سراهای مهم بازار عباچی محسوب می گردند.

ـ بازار کفاشان تبریز :
بازار کفاشان یکی از عمده ترین مکان های تولید و عرضهٔ کفش در تبریز است. تیمچه ها و سراهای متعدد این بازار، محل دوخت و تولید انواع کفش است. از مهم ترین تیمچه ها و سراهای بازار کفاشان می توان به “تیمچهٔ امید”، “تیمچهٔ حاج ابوالقاسم”، “سرای امید” و “سرای حاج ابوالقاسم” اشاره کرد.

ـ بازار یمنی دوز تبریز :
بازار یمنی دوز در گذشته محل دوخت نوعی کفش محلی به نام یمنی بوده است. تیمچهٔ شفیع و سراهای آقا، شاهزاده و شفیع، از مشهورترین تیمچه ها و سراهای این بازار به شمار می روند.

راسته بازار تبریز :
راسته بازار جزء یکی از بزرگ ترین بازارچه های بازار تبریز است. تیمچه ها و سراهای متعددی در این بازار وجود دارد که محل عرضه بسیاری از اقلام مورد نیاز مردم است و از این حیث به بازار ملی نیز شهرت دارد.

“تیمچهٔ حاج تقی”، “تیمچهٔ حاج شیخ”، “تیمچهٔ حاج صفرعلی”، “تیمچهٔ حاج محمدقلی”، “تیمچه های دودری”، “دالان خان”، “سرای حاج محمدقلی”، “سرای درعباسی”، “سرای دودری”، “سرای شیخ کاظم”، “سرای کچه چی لی”، “سرای گرچیلر (جورچلر)”، “سرای میرزا مهدی”، “سرای میانهٔ حاج سید حسین”، “سرای میرزا جلیل” و “سرای نوی حاج سید حسین” از مهم ترین تیمچه ها و سراهای راسته بازار محسوب می شوند.


بازار تبریز در سال 1354 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

بخش بزرگی از لـ*ـذت هر سفر، آشنایی با مردم مقصد و فرهنگی متفاوت از آن چیزی است که از ابتدا با آن بزرگ شده و در آن زندگی کرده ایم. گشت و گذار در شهری جدید به ما این فرصت را می دهد تا نگاه تازه ای نسبت به دنیا پیدا کنیم، بر تجربه های قبلی مان اضافه کرده و دانش مان را نسبت به دنیای اطراف بیشتر و بیشتر کنیم.

یکی از مکان هایی که این فرصت را در اختیار ما می گذارد تا به صورت مستقیم با مردم محلی در ارتباط باشیم بازارهای سنتی هر شهر است. بناهایی که در گذر سال ها شکل و روح قدیمی خود را حفظ کرده اند و فرهنگ خرید و فروش، تعامل با مشتری و دیگر خرده فرهنگ های شان را از نسلی به نسلی دیگر انتقال داده اند. بازارهایی سنتی که بیشتر از هر جای دیگری می توانیم از مردم محلی یاد بگیریم و باب آشنایی با آنها را باز کنیم.

امروز درمی خواهیم به یکی از معروفترین بازارهای ایران سری بزنیم؛ بازار تبریز که لقب بزرگترین بازار ایران را دارد و در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. مکانی در قلب تاریخی تبریز که بخش بزرگی از هویت شهر را شکل می دهد و نبض اقتصادی آن را در دست دارد. اینجا می توانید بخشی از فرهنگ تبریز را لمس کنید و از مردم این دیار بیشتر بیاموزید. با ما همراه شوید تا شما را به تماشای گوشه ای از گذشته و فرهنگ ایران زمین ببریم.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

 

[ATENA_A]

چرا بازار تبریز؟

• یکی از آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکوست.
• نامش به عنوان یکی از بزرگترین بازارهای سرپوشیده جهان و وسیعترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته آجری جهان، بر سر زبان هاست.
• تیمچه مظفریه و راسته قیصریه بازار تبریز، از معروفترین و زیباترین تیمچه ها و راسته ها در میان بازارهای مختلف ایران هستند.
• بازار تبریز محلی مناسب برای خرید اجناس درجه یک و عالی مانند فرش دستباف، آجیل، محصولات چرمی، پارچه، ادویه، صنایع دستی و ... با قیمت های مناسب به شمار می رود.
• کامل ترین سازمان اجتماعی را در میان بازارهای ایران دارد و مجموعه ای به هم پیوسته از ساختارهای مختلف اجتماعی را در خود جای داده است.

 

[ATENA_A]

آشنایی با بازار تبریز | بزرگترین بازار سرپوشیده ایران

سفرمان به سمت دیار اولین ها را آغاز می کنیم و راهی بزرگترین بازار سرپوشیده ایران و وسیعترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته آجری جهان می شویم. بازاری کهن با طول یک کیلومتر که از میان حوادث و رویدادهای مختلف تاریخی گذر کرده و امروز به عنوان میراثی ارزشمند به دست ما رسیده است. بازاری با 6500 حجره، 40 نوع شغل و صنف، 20 راسته، 35 سرا، 25 تیمچه و 11 دالان و چندین مدرسه، مسجد، کاروانسرا و حمام که در کنار هم کامل ترین سازمان اجتماعی (1) را در میان بازارهای ایران به وجود آورده اند. اکثر جنس هایی که در بازار تبریز به فروش می رسند حال و هوایی سنتی دارند و از کالاهای پیشرفته مانند وسایل کامپیوتری و ... در آن خبری نیست. از مهمترین اجناسی که در بازار تاریخی تبریز به فروش می رسد می توان به فرش دستباف تبریز و آذربایجان، کیف و کفش چرم، ادویه، محصولات گیاهی و دارویی عطاری ها، آجیل، پارچه، شیشه و ... اشاره کرد. این بازار به دلیل ویژگی های مهم معماری و تجاری در سال 1354 خورشیدی با شماره 1097 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در مرداد 1389 با شماره 1346 نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت؛ مساله ای که آن را به بزرگترین اثر ثبت جهانی شده ایران تبدیل کرد.

موقعیت بازار در شهر تبریز

هسته مرکزی شهر تبریز در درون یک چهارضلعی واقع شده است و بازار در میانه این چهارضلعی قرار دارد. بازار از سمت شرق به عالی قاپو (مجموعه کاخ های ولیعهدنشین در شهر)، از سمت غرب به مسجد جامع و از سمت شمال به بخش هایی از رودخانه میدان چایی (مهران رود) می رسد. رودخانه میدان چایی دو بخش بازار تاریخی تبریز را از هم جدا می سازد. این دو بخش شمالی و جنوبی به وسیله پلی چوبی در راسته امتداد بازار به هم متصل می شوند. البته بخش شمالی بازار به دلیل جدا افتادن از دیگر مجموعه ها و انتقال کسب و کارها به خیابان های اطراف اهمیت و اثرگذاری خود را از دست داده و از رونق افتاده است. قسمت بزرگتر بازار در جنوب رود میدان چایی در حد فاصل خیابان های دارایی، شهدا، فردوسی، شهید مطهری، چای کنار و جمهوری اسلامی قرار دارد. متاسفانه احداث این خیابان ها بخشی از بازار را تخریب و قسمتی از آن را از کل مجموعه جنوبی جدا کرده است.

پاورقی

1- زمانی که از سازمان اجتماعی کامل بازار تبریز صحبت می کنیم منظورمان این است که در این مجموعه افراد می توانستند در یک مکان به تمام چیزهایی که برای ارتباط انسانی شان نیاز داشتند دسترسی داشته باشند. در بازار تبریز افراد می توانستند از خدمات مسجد، مدرسه، کاروانسرا، گرمابه، حجره ها و ... برای زندگی روزمره شان استفاده کنند و با دیگر افراد در ارتباط باشند بدون اینکه نیاز باشد از مجموعه بازار بیرون بروند. به همین دلیل می گوییم بازار تبریز سازمان اجتماعی کاملی دارد.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

 

[ATENA_A]

زمانی که در مورد بازار تبریز تحقیق می کنید در منابع و وبسایت های مختلف به این موضوع بر می خورید که این بازار بزرگترین بازار سرپوشیده دنیاست، خصوصیتی که آن را بسیار متمایز و جذاب می کند. اما ما در تحقیق های مان در زمینه صحت این مطلب به این مورد نیز برخورد کردیم که بازار بزرگ استانبول (Grand Bazar Istanbul) در برخی منابع به عنوان قدیمی ترین و بزرگترین بازار سرپوشیده جهان مشهور شده است. مساله ای که ما را واداشت تا به بررسی جامعی در مورد وسعت بازار تبریز و این حقیقت که آیا واقعا اینجا بزرگترین بازار دنیاست؛ بپردازیم.

اولین منبعی که در آن به جستجو پرداختیم وبسایت پایگاه میراث جهانی یونسکو بود. در مدارکی که برای ثبت جهانی بازار تبریز در این وبسایت وجود دارد به اهمیت، قدمت و بزرگی این بازار اشاره شده است اما سخنی در مورد بزرگترین بازار سرپوشیده دنیا بودنِ آن موجود نیست. اما در وبسایت امور پایگاه های ثبت جهانی ایران، بخش بازار تبریز این جمله نوشته شده است که این سازه تاریخی و زیبا، بزرگترین اثر ثبت شده کشور و وسیعترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته آجری جهان است.

در کنار اینها بررسی وبسایت های ویکی پدیای انگلیسی دو بازار استانبول و تبریز نشان می دهد که بازار بزرگ استانبول به عنوان یکی از بزرگترین بازارهای قدیمی و سرپوشیده دنیا شناخته شده است و بازار تبریز بزرگترین بازار مسقف دنیاست. همچنین در مقاله هایی که روزنامه انگلیسی زبان و معتبر گاردین در مورد هر دو بازار نوشته است از بازار تبریز به عنوان بزرگترین بازار سرپوشیده دنیا نام بـرده شده اما بازار بزرگ استانبول یکی از بزرگترین بازارهای مسقف دنیاست.

تمام این موارد و پیگیری های دیگری که تحریریه کارناوال در این زمینه از سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی و دیگر منابع به عمل آورده است، ما را به این نقطه رساند که بازار تبریز بزرگترین و وسیع ترین مجموعه سرپوشیده و به هم پیوسته آجری در میان دیگر بناهای سرپوشیده دیگر در دنیاست و به احتمال بسیار بزرگترین بازار سرپوشیده دنیا نیز هست.

 

[ATENA_A]

تاریخچه بازار تبریز
از بازار تبریز پیش از اسلام و حتا تا قرن چهارم هجری قمری اطلاعات خاصی وجود ندارد. قدیمی ترین اشاره ها به بازار به نوشته های جهانگردان در این بازه زمانی (قرن چهارم هجری) باز می گردد، موضوعی که آن را به تاریخی ترین بازار خاورمیانه بدل می کند؛ اما آن چیزی که بازار تبریز را به یکی از مهمترین بازارهای ایران و یکی از مراکز مهم داد و ستد در گذشته تبدیل کرد، قرارگیری آن بر سر جاده ابریشم در طول تاریخ بود. به طور کلی تاثیرگذاری بازار تبریز در روزگار قدیم به اندازه ای بود که دروازه های این بازار در حکم دروازه های اصلی شهر شده بود.

نام بازار تبریز اما از دوران سلجوقی بر سر زبان ها افتاد. نقاشی هایی که از این دوره به دست آمده است نشان می دهد در محل فعلی بازار تبریز بنایی با همین کارکرد قرار داشت؛ اما زمانی که در دوران ایلخانی تبریز به عنوان پایتخت ایران زمین انتخاب شد بازار آن شهرت بسیاری پیدا کرد. در این زمان در سرتاسر جاده ابریشم سه بارانداز اصلی وجود داشت که یکی از آنها در چین، یکی در ایران و تبریز و دیگری در رم بود. این شهرت و رونق در دوران صفویه ادامه پیدا کرد و بسیاری از شهرهای دور و نزدیک برای داد و ستد به اینجا می آمدند. البته در مورد بازار و دیگر بناهای تاریخی تبریز باید این نکته را در نظر داشت که در طول سال های مختلف زلزله های مهیبی ساختمان های شهر را نابود و با خاک یکسان کرد. به طور کلی مجموعه تاریخی بازار در دوران های مختلف چندین بار مرمت و بناهای مختلفی از آن کم یا به آن افزوده شده است.

از جمله معروفترین این زلزله ها، زلزله مهیب سال 1193 ه.ق (1158 ه.ش) بود که بنای بازار را به طور کامل تخریب کرد. البته طولی نکشید که معماران ماهر دوباره آن را در اواخر دوره زندیه و ابتدای دوره قاجار به دستور نجفقلی خان دنبلی -حاکم وقت تبریز- بازسازی کردند و جان دوباره ای به آن بخشیدند. بازار فعلی بازمانده همین بازسازی است. بازار در زمان قاجار به دو دلیل همچنان رونق و اهمیت خود را حفظ کرد و شاهرگ اصلی صادرات ایران به اروپا به شمار می رفت؛ اول اینکه تبریز در این زمان به عنوان شهر ولیعهدنشین انتخاب شده بود و دوم اینکه نزدیکی بیشتری به بازارهای اروپایی داشت. در ابتدای قرن سیزدهم و در زمان عباس میرزا بازار به مرکز تجارت با دنیا بدل شده بود. تاجران انگلیسی از طریق جاده ابریشم و بعد از عبور از شهرهای استانبول و ترابزون کالاهای شان را به بازار تبریز می آورند و سپس در سراسر ایران پخش می کردند. حجم مبادله ها در میانه قرن سیزدهم هجری قمری (دوره قاجار) در این بازار به اندازه ای رسیده بود که یک چهارم از حجم تجارت کلی ایران (بیشتر از بازار تهران) را در اختیار داشت. به طوری که در آمارها آمده در سال 1256 ه.ش، 25 تا 33 درصد کل مراودات تجاری ایران در بازار تبریز انجام گرفته است. البته این تنها بخشی از سهم تجارت با جهان در بازار تبریز بود. این مکان در سال 1258 ه.ش به عنوان مرکز اصلی داد و ستد با آسیای میانه نیز شناخته شد.

بیشترین کالاهایی که اروپایی ها به ایران وارد می کردند شامل آینه، انواع پارچه های ابریشمی، مخملی و نخی، پنبه، چلوار، پارچه چیتِ موصلی، شکر، شیشه، فلز، قند و سایر محصولات ماشینی می شد. در مقابل نیز تبریزی ها به آنها ابریشم، مقداری ابریشم ماشینی، جنگ افزار، تنباکو، خشکبار، رنگ، شال، مازو و موم می فروختند. هرچند در نهایت این داد و ستدها به نفع اروپایی ها تمام می شد.

همچنین در سال 1327 هجری قمری (1288 ه.ش) نخستین نقشه بازار تبریز به دست اسدالله خان مراغه ای ترسیم شد. این نقشه بخشی از نقشه دارالسلطنه تبریز به شمار می رفت و در آن نام بیشتر مکان های مهم مانند تیمچه ها و کاروانسراها آمده بود.

 

[ATENA_A]

معماری بازار تبریز

بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته سرپوشیده شمالی-جنوبی و شرقی-غربی تشکیل شده است. عرض بازار بین 4 تا 5 و بلندی سقف آن بین 5 تا 6 متر است. سقف راسته ها با گنبدهای ضربی و آجری شکل ساخته شده اند که با آب و هوای سرد تبریز تناسب بسیار خوبی دارد. در بالای این سقف ها روزنه هایی به چشم می خورد که نور از درون آنها وارد محیط بازار می شود و شرایط روشنایی یکسانی را در فضا ایجاد می کند. این روزنه ها همچنین برای تهویه هوای بازار نیز مناسبند. زمانی که معماری بازار را مورد بررسی قرار می دهیم متوجه می شویم که کل بازار به صورت مدون به وجود نیامده بلکه معماران و طراحان به مرور بخش هایی را به آن اضافه کرده اند. در فضای مابین موجود در راسته ها، مدارس، دالان ها، مساجد و ... ساخته و راسته های اصلی توسط راسته های فرعی به هم وصل شده اند. تقاطع راسته ها هم به سه راهی ها و چهارراهی هایی که به آنها چهارسوق گفته می شود، می رسد.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!