آذربایجان شرقی موزه محرم تبریز، نخستین موزه مردم شناسی محرم در ایران

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مقاله‌های مرتبط:

• موزه کاریکاتور تبریز؛ نخستین موزه کاریکاتور در آسیا
• موزه هنرهای دینی امام علی، نمایش آثار فاخر دین

موزه محرم تبریز، نخستین موزه مردم‌شناسی محرم در ایران است. هدف از تشکیل این موزه، نمایش همیشگی جاذبه‌های مادی و نمادین محرماست. نمادهايی كه تنها هنگام عزاداری ماه محرم به كار گرفته شده و باقی روزهای سال در علم خانه‌ها و انبارهای تكايا و مساجد نگهداری می‌شوند.

• موزه محرم تبریزتبریز موسوم به «خانه صحتی» واقع در محله راسته کوچه تبریز قرار گرفته است. این خانه که در زمان حیات مرحوم دکتر «ابوالقاسم صحتی» بعنوان حسینیه محل برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم بوده و اکنون آثاری در ارتباط با مراسم و آئین‌های عاشورا و محرم را در خود جای داده است.
  
  
  در این موزه بخشی از نمادهای مراسم و آئین‌های ماه محرم به نمایش گذاشته شده است. نمادهایی که هر کدام نشانه‌ای برای یادآوری مظلومیت سرور و سالار شهیدان کربلا بوده و به نوعی حادثه کربلا را تداعی می‌کند. هر کدام از این نمادها و نشانه‌ها گویای بخشی از تاریخ و فرهنگ مناطق مختلف آذربایجان شرقی در ایام محرم به‌خصوص تاسوعا و عاشورای حسینی است.
  
  
  بی‌تردید در هریک از این مراسمات، نمادها و نشانه‌هایی استفاده می‌شود که مفهوم و پیشینه تاریخی آن‌ها می‌تواند برای افراد از مناطق مختلف کشور و جهان بی‌نظیر باشد و به جرات می‌توان گفت این نمادها با زبان بی‌زبانی، روایات تاریخی و مذهبی مردم را با رنگ و بوی فرهنگی به نسل‌های بعدی منتقل می‌کنند.
  
  خانه صحتی
  محل موزه که یکی از خانه‌های تاریخی و فرهنگی شهر تبریز است که متعلق به آقای «ابوالقاسم صحتی» بوده و پس از فوت ایشان، بنا به وصیت آن مرحوم در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌ شرقی قرار گرفته‌ است.
  
  این خانه ۴۰۹ متر مربع مساحت دارد و معماری آن را به اواخر دوره قاجار نسبت می‌دهند.
  
  خانه صحتی در اوایل دوره پهلوی به‌‌عنوان حسینیه مورد استفاده قرار گرفته بود و هم‌اکنون نیز ۱۲ روز اول ماه محرم به رسم گذشته پذیرای عزاداران حسینی است. طبقه‌ی زیرین موزه محرم توسط سازمان میراث فرهنگی طی چند سال اخیر برای مراسم‌های ماه محرم مانند مراسم تلاوت قرآن، سخنرانی، عزاداری و روضه‌خوانی مورد استفاده قرار گرفته است.
  
  
  
  
• 

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
این بنا در سال ۱۳۷۸ شمسی تحت شماره ۲۳۳۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. پس از مرمت و استحکام بخشی توسط کارشناسان مجرب مرمت کار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در سال ۱۳۸۷ به‌عنوان موزه مردم‌شناسی محرم مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گرفته است.

بخش‌ها و آثار موزه
در ورودی حیاط موزه، مجسمه ذوالجناح، اسب امام حسین (ع) قرار گرفته و در داخل موزه، طبقه اول، انواع طوق، پرچم، گهواره‌های کوچک نذری، چراغ و شمع و در طبقه دوم، ابزار و نوشته‌های مربوط به سوگواری و تعزیه خوانی و نقاشی‌های قدیمی مورد استفاده در آئین سنتی پرده خوانی به نمایش درآمده است.

از جمله آثار موزه می‌توان به کاسه مسی با قلمزنی نام چهارده معصوم (ع)، تبر زین و کشکول مورد استفاده در مراسم پرده‌خوانی، بیرق با شمائل حضرت علی (ع) و...اشاره کرد.

در این موزه انواع طوق‌های مراسم عزاداری نیز به نمایش گذاشته شده‌اند. «طوق» واژه‌ای ترکی و به معنای بیرق است که از یک تیغه به نام سرتوغ و زبانه فولادی بلندی تشکیل شده که روی صندوقچه فلزی کوچک ضریح مانندی بر پایه چوب یا فلز به شکل چلیپا استوار می‌شود.

ده طوق و علم از روستاهای مختلف استان در موزه محرم نگهداری می‌شود که نوع و مراسم مربوط به آن‌ها، نشانگر گوناگونی و تنوع آئین عزاداری در آذربایجان شرقی است. قدمت هیچ یک از علم‌های موجود در موزه محرم کمتر از ۵۰ سال نیست و قدیمی‌ترین علم موجود در این موزه که از محله بازار اهر به اینجا منتقل شده مربوط به سال ۱۲۴۳ هجری قمری است.


علاوه بر شهرستان‌ها، ۱۳ محله قدیمی تبریز علم‌های معروفی دارند که هیئت‌های مذهبی و علم‌ها به نام همان محله نامگذاری شده‌اند که یکی از معروف‌ترین علم‌های استان، علم محله امیرخیزی تبریز است.

از آئین‌های عاشورایی آذربایجان‌شرقی ۹ مورد آن در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌ است که می‌توان به آئین‌های عزاداری تیمچه مظفریه تبریز، مشعل گردانی روستای شیشوان عجب شیر، تخته زنی روستای فیروز سالار آذرشهر، شاخسی-واخسی (شاه حسین- وای حسین) تبریز، علم گردانی روستای سیه سران جلفا، شبیه خوانی شهر بخشایش، علم بندی و الله الله حسینا و اینا شهرستان مراغه و شمع‌گذاری (شمع پایلاما) از جمله آئین‌های عاشورایی هستند که در فهرست آثار ملی کشور اشاره کرد.
[/HIDE-THANKS]