زنجان عمارت ذوالفقاری زنجان، موزه باستان شناسی زنجان

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
خانه‌ی ذوالفقاری‌های زنجان كه قریب صد سال از احداث آن می‌گذرد یكی از آثار ارزشمند شهر زنجان است كه در یاد و خاطره‌ی مردمان این شهر همواره جایگاه مهمی داشته است. خاندان ذوالفقاری از قدیمی‌ترین و سرشناس‌ترین خا‌نواده‌های زنجان هستند كه در گذشته از قدرت و نفوذ زیادی برخوردار بوده‌اند. این بنا در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان به نام موسوم به محله "دالان آلتی"در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع قرار دارد. این بنا ساختمان مسکونی و اداری حکمران زنجان بوده و از مجموعه بناهای اندرونی و بیرونی و بخش‌های مختلفی تشکیل یافته بود. از این مجموعه در حال حاضر فقط عمارت بیرونی باقی مانده که به نام "عمارت محمود خان ذوالفقاری" معروف است. بنا به روایاتی این خانه توسط سردار اسعدالدوله (پدر محمود خان) در اواخر حکومت قاجار بنا شده و پس از وی محمودخان در آن اقامت داشته است.

در گذشته این بخش از شهر زنجان محله اعیان‌نشین بوده و مجموعه بناهایی در سبک و الگویی همسان همچون خانه وزیری، خانه خدیوی، عمارت دارایی و... در این محل ساخته شده بود. بعد از انقلاب، عمارت ذوالفقاری مدتها دراختیار یکی از نهادهای انقلابی بود و تا ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کشور به دلیل متروک ماندن و عدم مراقبت‌های لازم، آسیب فراوانی دید. در جریان توسعه و تعریض خیابان طالقانی دیوار و سردر ورودی بنا بطور کامل تخریب گردید. در سالهای اخیر نیز با اجرای طرح‌های عمران شهری، آسیب زیادی به بنا وارد آمده است. از جمله با احداث خیابان زینبیه و عبور آن از داخل حیاط عمارت، قسمتی از عرصه‌ی بنا از بین رفت و بخش عمده دیگر به پارك تبدیل شد. در سال ۱۳۷۹ میراث فرهنگی استان زنجان تصمیم به حفاظت و مرمت عمارت ذوالفقاری گرفت و در این راستا بنای مذکور در چندین مرحله مرمت و باز سازی گردید. با انتقال مجموعه آثار بدست آمده از معدن نمک چهر آباد در سال ۱۳۸۶، موزه موقت مومیایی‌ها در این مکان به‌وجود آمد و در سال ۱۳۸۸ اولین موزه باستان‌شناسی استان زنجان در عمارت ذوالفقاری افتتاح شد.

در بخش مرکزی سقف، نورگیر زیبایی تحت عنوان کلاه فرنگی تعبیه شده است. تزئینات بنا بسیار متنوع و چشمگیر بوده و شامل تزئینات فلزی، سنگی، آجری، گچی، چوبی و کاشی است.

در پایین دیوارهای طبقه همکف کاشی‌کاری برجسته با رنگ‌های قهوه‌ای، زرد و قرمز به چشم می‌خورد و تزئینات سنگی و گچی را بیشتر در ستون‌های ورودی همکف و ایوان‌های ستون‌دار طبقه اول می‌توان دید. سقف بیشتر اتاق‌ها آراسته به لمبه‌کاری چوبی و نقش‌های متنوع است. اما بیشترین تزئین در نمای جنوبی بنا دیده می‌شود. نمای جنوبی به صورت یکپارچه با انواع آجرچینی و با طرح‌های مختلف تزئین شده است. پنجره‌های بنا عموماً دو لنگه و اطراف آن مشبک است که با به کارگیری شیشه‌های رنگین کنتراست جالبی را در داخل اتاق‌ها بوجود آورده است. نعل درگاهی پنجره‌ها در طبقه همکف مسطح و در طبقه منتهی‌الیه جنوب غربی حیاط مشرف به خیابان تعبیه شده و طاق‌نماهای تزئینی در اطراف ورودی دیده می‌شوند.
[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
عمارت ذوالفقاری در مرکز بافت کهن زنجان واقع شده‌ است و به سبک بناهای اواخر دوره‌ی قاجار ساخته شده‌ است. سبک ساختمانی آن از بناهای گوتیک اروپایی گرفته شده‌است. کل مجموعه با پوشش شیروانی است. این بنا دارای سر در ورودی زیبایی بود که به دلیل عدم رسیدگی تخریب شد.

این بنای ارزشمند با سبکی متاثر از الگوهای معماری غربی و با حفظ سنت‌های معماری ایران قدیم به مساحت ۱۱۷۶ متر مربع، در ۲ طبقه ساخته شده و در گذشته شامل حصار، سر در ورودی، حیاط و بخش مسکونی و اداری بوده است. طبقه همکف بخش اداری و دفتری عمارت محسوب می‌شد و طبقه اول به بخش مسکونی اختصاص داشته است. مصالح به کار رفته در بنا خشت، آجر و سنگ و پوشش سقف خانه از نوع شیروانی است. این نوع پوشش در دوران پهلوی در خانه‌‌های زنجان بسیار رایج بوده و پوشش سقف عمارت ذوالفقاری یکی از اولین نمونه‌های پوشش شیروانی در زنجان است.

در حال حاضر این عمارت تبدیل به موزه‌ی سه تن از مردان نمکی شده‌ است. بعد از گشایش این موزه، سه جسد از چهار جسد برای بازدید عموم از موزه رختشویخانه زنجان به این مکان منتقل شدند. سر و پای چپ یکی دیگر از این مردان در موزه ملی ایران در تهران قابل بازدید است.

طبق توافقات صورت گرفته با اداره‌ی ميراث فرهنگی زنجان، خانه‌ی ذوالفقاری‌های زنجان، كاربری اداری خواهد يافت و باغ آن مجددا طراحی و به حالت اوليه‌ی خود باز خواهد گشت.

[/HIDE-THANKS]

 

[مهربانوی ایرانی]

شنبه, 14 اردیبهشت,1398

عمارت ذوالفقاری زنجان


بعد از انقلاب اسلامی، عمارت ذوالفقاری مدتها دراختیار یکی از نهادهای انقلابی بود و تا ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کشور بهدلیل متروک ماندن و عدم مراقبتهای لازم آسیب فراوانی دید. در جریان توسعه و تعریض خیابان طالقانی دیوار و سردر ورودی بنا بطور کامل تخریب گردید. در سالهای اخیر نیزبا اجرای طرحهای عمران شهری، آسیب زیادی به بنا وارد آمده است. از جمله با احداث خیابان زینبیه و عبور آن از داخل حیاط عمارت، قسمتی از عرصه ی بنا از بین رفت و بخش عمده دیگر به پارک تبدیل شد.
در سال 1379 میراث فرهنگی استان زنجان تصمیم به حفاظت و مرمت عمارت ذوالفقاری گرفت و در این راستا بنای مذکور در چندین مرحله مرمت و باز سازی گردید. با انتقال مجموعه آثار بدست آمده از معدن نمک چهر آباد در سال1386 موزه موقت مومیاییها در این مکان بوجود آمد و در سال 1388 اولین موزه باستانشناسی استان زنجان در عمارت ذوالفقاری افتتاح گردید.
این بنا در تاریخ 25/12/75به شماره 1852 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است
بخش باستان شناسی موزه :
بخش پیش از تاریخی : در این بخش اشیاء دوره پیش از تاریخی مکشوفه از استان زنجان از محوطه های تپه نور سلطانیه مربوط به هزاره پنجم ق م و تپه خالصه خرمدره مربوط به هزاره ششم ق م و سها چای تپه مربوط به هزاره چهارم ق م نگهداری می شوند این اشیاشامل انواع کاسه های سفالین ساده و منقوش انواع ابزار سنگی بنام میکرولیت وابزاراستخوانی و پیکرک های حیوانی است .
بخش تاریخی : در این بخش انواع ظروف سفالین عصر آهن مکشوفه از زنجان شامل انواع سفالهای خاکستری و نخودی -ظروف سفالین لعابدار دوره اشکانی -انواع خمره های ذخیره آرد-انواع ابزار جنگی از جنس مفرغ شامل سرگرز و پیکان -سرپیکان و شمشیر های ساده و منقوش است
بخش اسلامی : در این بخش انواع اشیاء دوره اسلامی شامل پی سوزهای ساده و لعابدار دوره ایلخانی -کتب خطی با موضوع مذهبی و ستاره شناسی -کاشی های ستاره ای و زرین فام مکشوفه از گنبد سلطانیه -سکه های دوره های مختلف تاریخی نگهداری می شوند.

مردان نمــکی
مرد نمکی 1: با وجود کشف استثنائی مرد نمکی 1 در سال 1372 متاسفانه تلاش چندانی برای تعطیل نمودن استخراج مکانیکی و لغو بهره برداری از معدن صورت نگرفت. در پائیز 1383 معدن کاران در حین کار با بولدوزر مجددا با بقایای اسکلت انسانی مواجه شدند که به دلیل کار با بولدوزر تا حد زیادی متلاشی شده بود. با جستجوی معدن کاران در میان خاکهای آشفته علاوه بر جمع آوری قسمتهایی از بقایای انسانی تکه تکه شده، شماری اشیا بدست آمد که توسط بهره بردار به اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان منتقل شد.
بررسیهای اولیه بر روی بقایای انسانی، که پس از انتقال به میراث فرهنگی، مرد نمکی 2 نام گذاری شد نشان داد که این بقایا متعلق به مردی میانسال با میانگین قد حدود 180 سانتی متر بوده که در جریان ریزش دیواره ها و سقف تونل کشته شده است. از جمله اشیایی که همراه این مرد نمکی یافت شد میتوان به تکه سبد و میخهای چوبی، طنابهای گیاهی، منسوجات و ... اشاره کرد.
مرد نمکی 2: کشف اتفاقی مرد نمکی 2 و مجموعهای از اشیا موجب از سر گیری پژوهشهای باستان شناختی در معدن نمک چهر آباد بعد از گذشت 11 سال گردید بنا براین کاوش در معدن به منظور نجات بخشی آثار و بقایای باقی مانده ابتدا به سرپرستی امیر الهی و سپس ابوالفضل عالی در دی و بهمن سال 1383 انجام شد و فصل دوم کاوش نیز در پائیز 1384 ادامه یافت.
مرد نمکی 3: بقایای مرد نمکی 3 همچون مرد نمکی 2 به صورت اتفاقی و طی کار باطله برداری بولدوزر توسط معدن کاران در سال 1383 کشف شد. به دلیل کشف مومیایی توسط بولدوزر، این جسد نیز به صورت متلاشی شده، و تکه تکه یافت شد.
(بقایای مومیایی شماره 3 شامل: استخوان، لباس و قسمتهایی از بافت نرم فردی بود که همچون معدنچیان دیگر بر اثر ریزش تونل و سقوط یک سنگ چند تنی روی او کشته شده بود.)
مرد نمکی 4: مرد نمکی 4 سالمترین و کاملترین مومیایی مکشوفه از معدن چهر آباد است. علیرغم آسیب دیدگی به هنگام مرگ تقریبا بیشتر قسمتهای بدن سالم باقی مانده است که شامل مجموعه استخوانها و بافت نرم وی است که بر اثر از دست دادن آب بدن کاملا خشک شده است. به هنگام کشف جسد در وضعیت دمر قرار داشت. به شکلی که صورت و قسمت جلوی بدن روی خاک قرار گرفته بود. دستها از ناحیه آرنج خم شده دست چپ روی زمین و دست راست در حالت تقریبا مشت شده بود . پای راست به صورت نیمه باز و پای دیگر جمع شده در زیر شکم قرار داشت. با وجود شکستگی جمجمه در چند قسمت دلیل مرگ براساس تحقیقات انجام یافته توسط دکتر شکوهی با عکسبرداری سی تی اسکن، فشار بر قفسه سـ*ـینه و پارگی قلب در نتیجه ریزش تونلها و ریزش خاک و آوار روی وی بوده است.
براساس تحقیقات انجام گرفته مشخص شد این مومیایی طبیعی، پسر جوانی بوده که به هنگام مرگ حدود 16 سال داشته است. قد این مومیایی 170 تا 175 سانتی متر است. بر گوشهایش حلقه هایی از جنس نقره دیده می شود. موهای سر وی کوتاه و به رنگ خرمایی است. به همراه این جوان مومیایی شده اشیای جالب توجهی نیز کشف گردید. یکی از این اشیا چاقوی فلزی با دسته استخوانی است که در غلافی چرمی به کمربند پارچه ای او بسته شده است ازاشیای دیگر میتوان به دو کوزه کوچک سفالی سالم اشاره کرد. همچنین ظنابهای گیاهی، یک مهره کوچک با لعاب ابی، یک پی سوز سالم دود زده، 11 تکه سفال و ... نیز همراه این جسد یافت شده است.
از ویژگیهای بسیار مهم این مومیایی طبیعی، لباس کامل است که برتن او دیده میشود. این لباس از بالا پوشی بلند، یک شلوار و کفش چرمی تشکیل شده است.
مرد نمکی 5: این مومیایی طبیعی در کاوش فصل دوم در حالی یافت شد که به جز سر بقیه قسمتهای بدن زیر صخره و سنگهای آواری بزرگ قرار گرفته بود. شکل جسد نشان میداد که این شخص نیز همچون نمونههای قبلی بر اثر حادثهای که منجر به تخریب و ریزش تونل گردیده، کشته و مدفون شده است بر خلاف مومیایی نمکی شماره 4 بیشتر بافت بدن مرد نمکی 5 پوسیده شده و از بین رفته بود بافت نرم فقط در قسمتهایی کوچک از دو دست، پاها بخشهایی از صورت، سـ*ـینه و لگن باقی مانده بود. کم بودن میزان نمک در این محیط، نفوذ آب از بالای کوه به این بخش از معدن از دلایل اصلی پوسیده شدن زیاد مرد نمکی 5 است.

نتـایـج
پیش از کاوشهای دو فصل 83 و 84 در معدن نمک چهر آباد براساس یافتههای سال 72 تصور بر این بود که معدن، محل کشته شدن شاهزاده ساسانی و یا نماینده هیئت حاکمه اقوام سکایی در سده 8 پیش از میلاد بوده است. اما با کاوشهای دو فصل اخیر مشخص گردید که همه مومیاییهای مکشوفه از معدن کارگران و معدن کارانی بودند که در نتیجه ریزش معدن و فرو ریختن دیوارهها و سقف و تونلها کشته و مدفون شدهاند. طبق کاوشهای انجام یافته همچنین مشخص شد که معدن از حدود نیمه هزاره اول شناسایی شده است. براساس آزمایشات سالیابی کربن 14 مشخص شد که مرد نمکی 3، 4، 5، مربوط به دوره هخامنشی با قدمت حدود 2300 سال و مرد نمکی 1، 2، مربوط به دوره ساسانی، با قدمت حدود 1500 تا 1700 سال قبل است. بنابراین با توجه به شواهد و مدارک موجود، ریزش تونلهای معدن چهر آباد، دست کم دوبار رخ داده است. نخستین بار در حدود 2300 سال پیش و به هنگام فعالیت معدن کاران بخش بزرگی از تونلهای معدن ریزش و در آن مردان نمکی 3، 4، 5 کشته شدهاند و سپس با گذشت چندین قرن سال دوباره حادثهای دیگر در معدن نمک رخ داده و در نتیجه آن مردان نمکی 1و2 نیز کشته و مدفون شدهاند.
در حال حاضر به استثنای مومیایی نمکی شماره 1 که در موزه ملی کشور نگهداشته میشود بقیه اجساد و اشیای بدست آمده از معدن چهرآباد در موزه ذوالفقاری زنجان در شرایط مطلوب، تحت نظارت کارشناسان مربوط نگهداری میشوند.


استان: زنجان
شهرستان: زنجان
آدرس:زنجان، سبزه میدان، عمارت ذوالفقاری
تلفن: 33362710 024
سال تأسیس: بهمن ماه 1387
ساعت بازدید:در 6 ماهه اول سال9الی 20 وشش ماهه دوم سال 9 الی 18 عصر
تعطیلی:ندارد
بهاء بلیط: داخلی 25000 ریال و خارجی 150/000 ریال

منبع:پورتال زنجان​