زنجان چاقوی زنجان

[مهربانوی ایرانی]

جمعه, 31 خرداد,1398

چاقوی زنجان


یکی از شهرهایی که صنعت چاقوسازی و ساخت اشیاء برنده را حفظ کرده و بیشترین شهرت و معروفیت را در ایران دارد، شهر زنجان است (چاقوی زنجان) . از دیرباز و از زمان‌های بس طولانی تقریباً در سراسر ایران هرگاه سخن از زنجان به میان آید، نقش چاقوهای زنجان در اذهان پدیدار می‌گردد. چاقوهای ظریف و بادوام زنجان با هویت آن عجین گشته و گویی شناسنامه این منطقه گردیده است. البته این به آن معنی نیست که در این شهر صنعت‌گران و هنرمندان دیگر رشته‌های فنی و صنعتی فاقد اعتبارند، بلکه به این جهت که چاقوی آن برخلاف صنایع بومی دیگر چون مورد استفاده بیشتر مردمان قرار گرفته، از این نظر شناسایی شده و مقام ارجمندی را به خود اختصاص داده است.

صنعت چاقوسازی در زنجان بطور قطع ماحصل عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان در جنگهای مختلف تاریخی (قبل از اسلام و بعد از اسلام)، موقعیت سوق‌الجیشی استان نسبت به استانهای همجوار، قرار گرفتن بر سر تمدنهای شرقی، غربی و نزدیکی به فلات مرکزی، فراهم بودن مواد اولیه و معادن غنی آهن و مس و . . . می‌باشد.
در بررسی‌های به عمل آمده و با توجه به شواهد و مدارک به دست آمده به طور قطع اعلام تاریخ دقیق و مشخص پیرامون زمان شروع این صنعت در استان زنجان مقدور نمی‌باشد. (چاقوی زنجان)
قدیمی‌ترین چاقوی به دست آمده از مجموعه‌ی مرد نمکی در معدن نمک چهرآباد ( روستای حمزه‌لو ) متعلق به هیجده قرن پیش می‌باشد. این چاقو دارای دسته‌ای از شاخ بز است و طول آن ۱۱ سانتی‌متر که با استفاده از دو میخ پرچ به تیغه‌ای متصل گردیده که طول تیغه ۵/۸ سانتی‌متر اندازه‌گیری می‌گردد، تیغه مقداری زنگ زده است .
غلاف آن از جنس چرم بوده و با بندی از جنس چرم به به لباس وی متصل بوده است، طول غلاف ۵/۱۵ سانتی‌متر می‌باشد، در عرض آن شکافی تعبیه شده که احتمالاً وسیله‌ای شبیه گوش‌پاک‌کن یا نوعی سنجاق در آن جاسازی شده است. چاقوی مزبور را می توان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین سند موثق به دست آمده در خصوص صنعت چاقوسازی زنجان نام برد. (چاقوی زنجان)

در چاقوهای زنجان علی‌رغم وجود تنوع و تمایز خاص از نظر مصالح و فن، وجوه مشترکی وجود دارد که همان وجه تمایز است که به این صنعت هویت و امتیاز بخشیده است. برحسب جامعه‌شناسی فنی و هنری تأثیرپذیری شرایط اقلیمی، قومی و به علاوه بنیادهای فرهنگی است که در تفکر صنعتی این جامعه مشهود گشته و از این نظر است که صلابت و خشونت کوهستانی بودن این منطقه بر صنعت آن اثر گذاشته و چنین هنری را پدید آورده است.

سابقه تاریخی چاقوی زنجان: تعیین تاریخ دقیق برای آغاز این صنعت زنجانی کاری بس دشوار و به اعتباری ناممکن است. با مراجعه به کتاب‌های تاریخی و سفرنامه‌ها و حدسیاتی که از این طریق حاصل می‌شود، نظریات مختلفی حاصل می‌گردد ولی به هر حال آنچه که مسلم است از حدود قرن ۱۰ هجری قمری زنجان یکی از مراکز مهم صنعتی بوده است که در آن کارگاه‌های مختلف اسلحه‌سازی دایر بوده و چاقوسازی نیز یکی از صنایع جنبی آن، محسوب می‌شده است. به دلایل عدیده سیـاس*ـی و اجتماعی این کارگاه‌ها به نابودی گراییده و سپس صنعت چاقوسازی رونق یافته است. (چاقوی زنجان)

ویژگی‌های چاقوهای زنجان: چاقوهای زنجان با وجود تنوع فراوان دارای ویژگی‌های منحصر به فردی می‌باشند که به این فن هویت می‌بخشد. مهم‌ترین ویژگی‌ها عبارتند از: ظرافت، تناسب قسمت‌های مختلف چاقو (تیغه، دسته و غلاف)، هنرنمایی فنی در آبکاری، قدرت برش و استادکاران این فن در گذشته و حال.

منبع:پورتال زنجان​