روباه‌‌هانی در لباس خبرنگار

[Elka Shine]

رسانه‌ها و رسانه‌گران، یکی از ارکان اساسی در کودتای 28 مرداد بودند و در این میان، نقش رسانه‌ها و نیز اشخاص انگلیسی یا وابسته به انگلیس پررنگ‌تر از همه بود.

هروقت از کودتای 28 مرداد یاد می‌شود، ذهن همه سمت نقش انگلستان و رسانه دولتی این کشور یعنی بی‌بی‌سی در آن وقایع می‌رود؛ نقشی که نه یک نقش حاشیه‌ای بلکه پررنگ و برخی مواقع حتی یک عامل میدانی بوده است. قبل از آن باید گفت، بی‌بی‌سی از سال 1319 پخش برنامه‌های خود را به زبان فارسی برای مردم آغاز کرده بود تا به گفته خود، صدای بریتانیا در موضوعات جهانی آن زمان را به گوش مردم ایران برساند، اما بی‌بی‌سی در دو واقعه شهریور 1320 یعنی اشغال متفقین و برکناری رضاخان و نیز کودتای 28 مرداد نشان داد نه یک رسانه، بلکه یک عنصر رسانا برای رساندن برخی پیام‌های سیـاس*ـی و حتی نظامی به تهران است.

 

[Elka Shine]

نقش رادیو بی‌بی‌سی در کودتای 28 مرداد را می‌توان در چند مورد تقسیم‌بندی کرد. نخست نقشی که در دوران ملی شدن صنعت نفت بازی کرد و با دو برابر کردن برنامه‌های فارسی خود و به راه انداختن یک جنگ تبلیغاتی تلاش کرد القا کند ملی شدن صنعت نفت، کشور را به سمت فقر و ورشکستگی خواهد برد، دوم بزرگ جلوه دادن خطر حزب توده بود که باعث جدایی همپیمانان آمریکایی و ضد چپ دولت شود و در نهایت به کودتا برسد و سوم این‌که غیر از این نقش زمینه‌ساز، بی‌بی‌سی به طور عملی هم وارد کارزار شد و شب 25 مرداد با گفتن این‌که ساعت «دقیقا» 12 نیمه شب به وقت لندن است، عملیات را کلید زد. این در حالی بود که بی بی سی هر شب در این موقع تنها اعلام می‌کرد ساعت 12 نیمه شب به وقت لندن است اما آن شب با افزودن کلمه رمز «دقیقا» به این جمله، به شاه پیام داد که بریتانیا پشت شاه می‌ماند و از کودتا حمایت می‌کند و همین موضوع باعث شد شاه حکم برکناری مصدق را امضا کند و به دست زاهدی بدهد تا فاز اول کودتا که البته بی‌نتیجه ماند، کلید بخورد.

اما بودند افراد انگلیسی‌ دیگری که در قامت خبرنگار، در این جریان فعالیت کردند. یکی از آنها شاهپور ریپورتر بود که یکی از مورخان بنام تاریخ معاصر، او را از افراد فعال در این جریان می‌داند و می‌گوید، یکی از مجریان پروژه بدل بود که قرار بود به آغاز جنگ سرد منتهی شود. ریپورتر، یک خبرنگار زرتشتی و اهل دهلی بود و به عنوان خبرنگار ویژه روزنامه تایمز لندن در تهران کار می‌کرد. جالب است بدانید این شخصیت بلافاصله بعد از کودتا لقب «سر» می‌گیرد که نشانی عالی در بریتانیاست.

دیگر بریتانیایی که می‌توان از او به‌عنوان تاثیرگذار کودتا یاد کرد، روبین زاهنر است. او وابسته مطبوعاتی سفارت انگلیس در تهران بود. کارشناسی عرفان داشت و مدتی بعد هم استاد مذاهب و اخلاق شرقی در دانشگاه آکسفورد شد. زاهنر در گزارش‌های خود، تحلیل‌ جامعی درباره وضعیت سیـاس*ـی در ایران و نیز ملاقات‌هایش با افراد و شخصیت‌های مختلف سیـاس*ـی نوشته است.