صنایع دستی سبک خانههای تاريخی تبريز؛ از مشروطه تا امروز

[*SAmirA]

گشت و گذار در شهر تبريز لطف خاصي دارد كه حتي در فصل تابستان هم گرمازدهمان نميكند. در كنار تمام جاذبههاي طبيعي اين شهر، ديدن خانهها و بناهاي تاريخي‏اش بيش از هر چيز ديگري لـ*ـذت‏بخش است. اين بناها علاوه بر آنكه جلوههايي از هنر و معماري ايراني‏ را نشان میدهند، گذري بر تاريخ و فرهنگ ايران هم دارند؛ گذر از دوره پيش از قاجار و زلزله مهيبي كه باعث بازسازي خانهها و تا حدي زيباتر شدن آنها به وسيله هنر ايراني- اسلامي شد. تبريز شهر اولين‏هاست؛ روزنامه ملي، سالن تئاتر، چاپخانه، مدرسههاي نوين و تقريبا هر چيز ديگري كه فكرش را بكنيد.

​

تبريز، شهر وليعهدنشين قاجار با وجود جنگ‏هاي تاريخي فراوان دومين شهر پررونق كشور به لحاظ خانههاي تاريخي است. چيزي حدود 300 خانه با ارزش قديمي در این شهر شناسايي شده كه بيشتر آنها توسط سازمان ميراث فرهنگي ثبت شده است. ويژگي‏ دقيقا يكساني براي اين خانهها نمي‏شود در نظر گرفت چون بافت مسکونی شان تلفيقي از روشهاي معماري و چيدمان‏هاي متفاوت است.

بافت خانهها

​

بيشتر خانههاي قديمي در شهر تبريز بافت درونگرايي دارند. درونگرا به اين معني كه تمام بخشهاي خانه از حياطخلوت‏ها گرفته تا اتاق‏ها و سالن‏ها، اندروني و بيروني دارند. نكته جالب اينكه حياط اندروني كه در خانهها طراحي شده معمولا نور و تهويه خانه را تامين ميكرده است. اين ويژگي دقيقا همان چيزي است كه گردشگران خارجي را هنگام بازديد از اين خانهها بهشدت به وجد مي‏آورد.

---

راهروي ورودي

​

اولين چيزي كه بعد از ورود به اين خانهها به چشم مي‏آيد، راهروي بسيار باريك و تاريك آنهاست؛ راهروهايي كه نهايتا فقط يك نفر مي‏تواند از آنها عبور كند. همین مسير را كه ادامه دهيد حياط بزرگ و دلبازي شگفت‏زده‏تان ميكند. وسط اين حياط معمولا حوضي با كاشي‏هاي آبيرنگ با باغچههاي بزرگ قرار دارد.

---

اتاق اصلي (شاه‏نشين)

قبل از این خانهها طوری بود كه قسمت مخصوص مهمان يا همان پذيرايي تكليفش از بقيه قسمت‏هاي خانه كاملا جدا بود. هميشه همه سعي ميكردند اين قسمت از خانه تميز بماند و بهترين دكوراسيون را براي آن درنظر میگرفتند.

​

قسمت شاه‏نشين هم تقريبا همين نقش را در خانههاي قديمي برعهده داشت. در دوران درخشش سياسي تبريز در خانه كساني كه اهل سياست بودند، اين بخش خانه محفل بحث و حلقههاي فكري هم بود. اينطور مي‏شود گفت كه در اين دوران دكوراسيون اين قسمت از خانهها كمي تغيير كرد و كتابخانههاي پر از كتاب و مجلهها فضا را كمي روشنفكرانه كرد.

---

گچبري

​

حالا گچبري به نظرمان كمي از مد افتاده به نظر مي‏رسد اما اگر به نمونههاي بي‏نظير آن در بعضي از خانههاي تبريز نگاه كنيم، احتمال اينكه دلمان همچنان يكي از اين گچبري‏ها را بخواهد، زياد است. گچبري در ايران در دورههاي مختلف تاريخي از ورود اسلام گرفته تا دوره سلجوقيان و قاجار هميشه تفاوتهاي اساسي داشته است. در خانههاي تبريز بيشتر مي‏شود گچبري‏هاي دوره قاجار را ديد. در اين دوره به دليل مسافرت پادشاهان قاجار به فرنگ از هنر گچبري اروپا تقليدهاي زيادي شد كه نمونههاي منحصربه‏فردش را مي‏شود در كاخ‏ گلستان ديد.

---

آينهكاري

​

آينه‏كاري جزء سخت‏ترين كارها براي تزیين خانه است. این هنر از تزيينات جدانشدني خانههاي تاريخي تبريز محسوب می شود. آينه‏كاري يكي از ابتكارهاي ويژه هنرمندان يراني در دوره ساسانيان بوده است.