خداوند در آیات 164 و 173 سوره بقره، 157 سوره اعراف، 106 سوره مائده، 14 سوره نحل، 12 سوره فاطر و 12 سوره جاثیه حکم شرعی حیوانات حلال گوشت و حرام گوشت را بیان کرده و خوردن مردار، گوشت خوک و گوشت حیوانی که برای غیر خدا ذبح شده را ممنوع شمرده است.
خداوند در این آیات پاکیزهها را حلال و ناپاکیها را حرام اعلام کرده است اما حکم شرعی تناول گوشت انواع حیوانات توسط پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) تشریح شده است.
فقهای و دانشمندان دینی از میان آبزیان دریایی فقط ماهیان دارای فلس (پولک) و میگو را حلال گوشت دانستهاند و بیشتر آنها خوردن لابستر، خرچنگ، هشت پا و صدف دریایی را حرام اعلام کردهاند.
حجتالاسلام و المسلمین بهاری در گفتگو با خبرنگار قرآن و عترت باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به حلال یا حرام گوشت بودن آبزیان دریایی اظهار داشت: خداوند در سوره فاطر می فرماید «این دو دریا یکسان نیست ما از آب شیرین و گوارا و خنک به شما می دهیم و از همان آب گوشت تازه میگیرید و از آب تلخ و شور هم گوشت تازه هست برای خوردن» اما به صراحت شرط پولک دار بودن را برای ماهیان بیان نشده است.
وی افزود: با وجود اینکه خداوند در قرآن به شرط پولکدار بودن ماهی اشاره نمیکند اما تقسیم و تفسیر آن را برعهده پیامبراکرم(ص) و اهل بیت(ع) گذاشته است.
این کارشناس مذهبی به نقل از کتاب «وسائل الشیعه» گفت: در روایات از امام صادق(ع) نقل شده است که «ماهی را که پولکدار است را بخورید و حضرت علی(ع) نیز در بازار مردم را از خوردن و فروش ماهی های بدون پولک منع می کردند.»
وی با اشاره به دلایل منع خوردن ماهیان بدون پولک خاطر نشان کرد: از دلایل آن میتوان به گوشتخوار بودن ماهیان بدون پولک ، مردار خوار بودن آنها و آلودگی بدن و گوشت آنها به خاطر نبود پولک اشاره کرد
بهاری افزود: ماهیهای پولکدار گیاهخوار بوده و به واسطه فلسها از آلودگیهای دریا در امان هستند.
وی یادآور شد: پیامبر اسلام(ص) تنها آبزیان پولک دار و میگو را حلال اعلام کردهاند که میگو هم به این دلیل که تمام عمرش را در آب بوده و در همان آب تخمریزی و زندگی میکند، حلال اعلام شده است.
در همین راستا استفتائات مراجع عظام تقلید پیرامون خوردن گوشت حیوانات دریایی به تفصیل آمده است:
امام خمینی(ره):
اگر ماهی فلس دار را زنده از آب بگیرند و بیرون آب جان دهد، پاک و خوردن آن حلال است، و چنانچه در آب بمیرد پاک است ولی خوردن آن حرام می باشد و ماهی بی فلس را اگرچه زنده از آب بگیرند و بیرون آب جان دهد حرام است.
آیتالله سیستانی:
پرسش: آیا از روغن ماهی که از ماهیهای حرام گوشت تهیه میشود و مرغان دریایی در خوراکیها و جز آنها میتوان استفاده کرد؟
پاسخ: خوردن آنها جایز نیست لیکن در غیر موارد خوردن میتوان از آنها استفاده کرد.
دسته ای از حیوانات که انسان آن را وارد چرخه غذایی خود کرده است حیواناتی اند که محل زندگی آنها یا همیشه درون آب است مثل ماهی ها و یا گاهی درون آب زیست می کنند (دوزیستان) مانند لاک پشت های آبی و مانند آن.
بخش از مردم جهان هر نوع و هر قسم از این موجودات را که بخواهند به دام انداخته و آن را می خورند و در این زمینه منعی هم برای خود قائل نیستند. این عده وقتی با منع و یا عدم همراهی عده ای دیگر روبرو می شوند طبیعیست که از طعم فوق العاده لذید سوپ قورباغه و از انرژی نهفته در خوراک کوسه و خرچنگ مثنوی ها بسرایند و تعریف ها کنند
اما ما مسلمانان که به کاملترین دین الهی باور داریم و خود را موظف به رعایت دستورات آن می دانیم لازم است در این زمینه هم بر اساس احکام و دستورات تعالی بخش آن عمل کنیم. برای این کار ابتدا لازم است که بدانیم از نظر اسلام کدام نوع از این حیوانات حلال هستند و می شود آنها را خورد و کدام یک حرام هستند و نباید آنها را خورد.
آنچه با بررسی آراء و نظرات متخصصین استنباط احکام به دست می آید.1 این است که از نظر اسلام حیواناتی که همیشه و یا گاهی در آب زندگی می کنند همگی حرام گوشت هستند به غیر از دو مورد. یکی ماهی فلس(پولک)دار است و دیگری میگو.
برای حلال گوشت بودن یک آبزی وجود این دو شرط لازم است: شرط اول این است که ظاهر آن به شکل ماهی باشد و شرط دوم هم این که به طور طبیعی روی بدنش پولک داشته باشد؛ پس اگر در هنگام صید بترسد و پولکش بریزد آسیبی به حلال بودن آن نمی زند.
بنابراین اگر موجودی آبزی، ظاهرش به شکل معروف ماهی نبود، خوردن گوشت آن حرام خواهد بود؛ مثل «هشت پا»؛ یا اگر شکل آن به مانند ماهی بود؛ ولی پولک نداشت باز هم خوردن آن حرام می باشد؛ مانند «کوسه» و «دلفین» که ظاهری به مانند ماهی دارند اما پوست آنها فاقد پولک است.
در تشخیص اینکه فلان ماهی پولک دارد یا نه، بررسی شخصی کفایت می کند؛ هر چند در موارد مشکوک بهتر آن است که انسان به متخصصین این رشته مراجعه کند. اگر کسی که در شناخت ماهی ها کارشناس است، تایید کند که فلان ماهی پولک دارد حرف او برای ما حجت است و می توان از آن ماهی استفاده خوراکی کرد.
مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: تشخیص فلس(پولک)دار بودن با خود مكلّف است. و اطمینان از گفته كارشناس نیز كفایت مىكند.
در مواردی هم که پولک ماهی به چشم دیده نمی شود؛ اگر کارشناس مربوطه وجود پولک بر روی پوست آن ماهی را تایید کند؛ باز هم حکم به حلال بوده آن ماهی می شود.
سوال از مقام معظم رهبری: نوعى ماهى كه به نظر متخصّصین فلس دارد ولى فلسهاى آن میكروسكوپى است و با چشم غیر مسلح دیده نمىشود چه حكمى دارد؟ و آیا براى حلیّت ماهى كافى است یا نه؟