اگر دچار ضایعات پوستی شوید، از متخصص پوست کمک میگیرید یا اگر دچار دردهای عضلانی و استخوانی شوید، به ارتوپد یا متخصص اعصاب حرکتی یا حتی فیزیوتراپ مراجعه میکنید.
اما نمیدانید برای پیشگیری از دردهای استخوانی و عضلانی پیشرفته و ناتوانکننده به کدام متخصص باید مراجعه کنید یا نمیدانید پس از درمان بسیاری از بیماریهای حاد چون بیماریهای قلبی، ریوی و حتی عفونی باید برای بازتوانی و احیای تواناییهای کاهشیافته حسی و حرکتی حتما باید زیرنظر متخصص طب فیزیکی و توانبخشی باشید.
ریشه این سردرگمی، ناآگاهی بسیاری از مردم از تخصصی به نام طب فیزیکی و توانبخشی است. دانشی که با توجه به تغییر الگوی جمعیتی و حرکت به سوی سالمندی و بروز بیماریهای ناشی از تغییر وضع اقتصادی، اجتماعی، رواج زندگی ماشینی و کمتحرکی به یکی از نیازهای اساسی جامعه امروز بدل شده است.
به بیان دیگر، رشته تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی یکی از حیطههای نسبتا جدید پزشکی است که در مسیر ارتقای سلامت عمومی با تاکید بر پیشگیری بسیاری از ناتوانیهای حسی و حرکتی ایجاد شده است.
دکتر سید احمد رییسالسادات، عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران در گفتوگو با جامجم زمینه آشنایی با این رشته و کاربردهای آن را فراهم میکند.
با وجود توجه عمومی به استفاده از درمانهای غیرجراحی و غیردارویی مقرون به صرفه در حوزه بیماریهای عضلانی و استخوانی، آشنایی کافی با رشتهای به نام طب فیزیکی و توانبخشی که بتواند اینگونه درمانها را ارائه کند، صورت نگرفته است. شما این رشته را برایمان معرفی کنید.
رشته طب فیزیکی و توانبخشی یکی از رشتههای پزشکی ـ تخصصی بالینی است که به پیشگیری، ارزیابی، تشخیص و درمان بیماری سیستمهای مختلف و بویژه اختلالات و ضایعات عضلات، استخوانها، اعصاب و مفاصل و توانبخشی بیماران و نیز افراد دارای ناتوانی و معلولیت به صورت سرپایی یا بستری میپردازد.
طب فیزیکی و توانبخشی به صورت مختصر فیزیاتری (Physiatry) و کارشناسان این رشته فیزیاتریست (Physiatrist) نامیده میشوند. البته این کلمه را نباید با کلمه فیزیوتراپیست اشتباه گرفت چون کلمه فیزیاتریست از دو لغت یونانی physikos به معنای فیزیک و iatreia بهمعنای هنر درمان گرفته شده است.
آیا متخصصان این رشته، ناگزیر به گذراندن دوره عمومی پزشکی هستند؟
علاقهمندان این رشته پس از طی کردن دوره هفت ساله پزشکی عمومی و گذراندن دوره طرح و تعهدات قانونی و پذیرش در آزمون دستیاری وارد دوره رزیدنتی طب فیزیکی میشوند و پس از سه سال فراگیری علوم توانبخشی و پزشکی مرتبط از جمله آناتومی، حرکتشناسی و اصول بیومکانیک بهعنوان پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی فارغالتحصیل میشوند.
کارشناسان طب فیزیکی برای ارائه خدماتشان از چه ابزاری کمک میگیرند؟ آیا به طور عمده از درمانهای فیزیکی یا دستی استفاده میکنند؟
متخصصان این رشته، طیف بسیار وسیعی از روشهای تشخیصی و درمانی را در اختیار دارند و درمانهای فیزیکی و دستی تنها بخشهای جزئی از این روشهاست. طب الکترودیاگنوز، تزریقات تخصصی ـ تشخیصی و درمانی داخل مفصلی و بافت نرم، تجویز داروها از جمله روشهای مختلفی است که فیزیاتریستها برحسب نیاز برای درمان، کنترل درد و جلوگیری از عوارض ناشی از معلولیتها از آنها بهره میگیرند.
پس میتوان گفت هدف از ایجاد این رشته در اصل، ارائه درمان های کمکی به بیماران حرکتی ـ عضلانی است؟
هدف و فلسفه وجودی کارشناسان این رشته، ایجاد حداکثر بهبودی و ارتقای عملکرد فیزیکی، روانی، اجتماعی و شغلی در افرادی است که توانایی آنها در اثر درد، بیماری و آسیب یا نقص مادرزادی محدود شده است. با این توضیح حتی افراد سالم و غیربیمار نیز برای پیشگیری و افزایش تواناییهایشان میتوانند از خدمات طب فیزیکی بهرهمند شوند. به عبارتی طب فیزیکی کیفیت را به زندگی (طول عمر) میافزاید.
رابـ ـطه متخصصان طب فیزیکی با سایر گروههای دخیل در خدمات توانبخشی چگونه است؟
خدمات توانبخشی در موارد قابلتوجهی به صورت تیمی یا با همکاریهای بین بخشی، چندرشتهای و مشارکت سایر پزشکان متخصص و کارشناسان و مقاطع بالاتر علوم توانبخشی انجام میگیرد. در بسیاری موارد، رهبری و نظارت بر عملکرد کلی تیم توانبخشی برعهده متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی است.
چه تفاوتی میان کارشناسان و متخصصان فیزیوتراپی و طب سوزنی با کارشناسان طب فیزیکی وجود دارد؟
بیشتر رشتههای پزشکی بر اساس عضو یا سیستمی که در آن رشته مورد بررسی و درمان قرار میگیرد، نامگذاری میشود؛ مثلا چشمپزشک، متخصص بیماریهای داخلی، جراح مغز و اعصاب و... به این ترتیب اگر از الگوهای پیچیده و تظاهرات مختلف بیماریها که ممکن است مشابه یکدیگر باشد، صرفنظر کنیم، بیماران براحتی متوجه میشوند هنگام اختلال دید به چشمپزشک، هنگام نفخ شکم به متخصص داخلی و هنگام درد قفسه سـ*ـینه به متخصص قلب مراجعه کنند.
از ویژگیهای طب فیزیکی این است که برای پوشش و تکمیل برخی خدمات رشتههای تخصصی دیگر به وجود آمده و به دلیل ماهیت همهجانبهنگری که قرار است به بیمار و بیماری داشته باشد، براساس نامگذاری بخش خاصی از بدن نامیده نشده است. به عبارتی دیگر در بدن عضو یا دستگاهی به نام طب فیزیکی وجود ندارد که بیمار صرفا به دلیل درد یا اختلال عملکرد آن به فیزیاتریست مراجعه کند. برخی خدمات طب فیزیکی و توانبخشی با خدمات قابل ارائه در رشتههای دیگر همپوشانی دارد و این خود میتواند سبب مشکل شناخت مردم از این رشته شود.
از اشتباهات رایج در شناخت و نامگذاری فیزیاتریستها میتوان به دکتر فیزیوتراپی، دکتر طب سوزنی، دکتر فیزیک پزشکی و... اشاره کرد. به عنوان مثال، درمانهای دستی (مانیپولاسیون) ستون فقرات که در طب فیزیکی رایج است، شباهتهای زیادی به تطبیق ستون فقرات توسط همکاران کایروپراکتور دارد. برخی موارد از جمله استفاده از درمانهای فیزیکی بین دکتری تخصصی(PhD) فیزیوتراپی و پزشکان متخصص طب فیزیکی(MD) مشترک است، اما همانطور که قبلا توضیح دادم، متخصصان طب فیزیکی، پزشک هستند و همچنین ممکن است برای بیمار، دارو تجویز کنند یا تزریقات تشخیصی و درمانی و الکترودیاگنوز و... را به کار بگیرند. انجام آزمون نوار عصب و عضله (EMG/NCV)همراه با سوزن زدن در عضلات برای بررسی سلامت اعصاب و عضلات است؛ این جنبه از خدمات طب فیزیکی و نیز کاربرد طب سوزنی توسط برخی فیزیاتریستها سبب میشود با پزشکان طب سوزنی اشتباه گرفته شود.
ارتباط این رشته با پزشکان عمومی چگونه تعریف میشود و آیا با ایجاد سیستم ارجاع و پزشک خانواده مشکلی در این رابـ ـطه ایجاد نمیشود؟
پزشکان عمومی هم مانند پزشکان متخصص میتوانند بیماران خود را بخصوص در مورد تشخیص و درمان بیماریهای اسکلتی ـ عضلانی، مشاورههای توانبخشی یا بیمارانی که به هر دلیل مثلا احساس گزگز یا خوابرفتگی دست و پا نیاز به انجام آزمون نوار عصب و عضله دارند، به این متخصصان ارجاع دهند. نکته مهم این است که در حال حاضر، دانشجویان پزشکی عمومی بیشتر درس، واحد یا دورهای را تحتعنوان طب فیزیکی نگذراندهاند و این سبب میشود بسیاری از پزشکان عمومی نهتنها آگاهی، دانش و مهارت کافی در زمینه ارائه خدمات اولیه طب توانبخشی نداشته باشند، بلکه در موارد قابلتوجهی حتی ممکن است با حیطه عملکرد و قابلیتهای این رشته نیز به میزان کافی آشنا نباشند. این امر یکی از نگرانیهایی است که در سیستم ارجاع بیمار و اجرایی شدن طرح پزشک خانواده باید روی آن تامل شود. به عنوان مثال، در تحقیقی که سال 91 توسط گروه طب فیزیکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی روی بیش از 800 رزیدنت شاغل دانشگاههای علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران ـ ایران سابق ـ و شیراز انجام شد، تنها حدود نیمی از آنها در کل مدت تحصیل و طبابت با متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی مشاوره داشته یا به آنها بیمار ارجاع داده بودند.
براساس این مطالعه، شناختهشدهترین حیطههای فعالیت رشته طب فیزیکی و توانبخشی شامل آزمونهای الکترودیاگنوز (نوار عصب و عضله) و تجویز درمانهای فیزیکی و درمانهای دستی و توانبخشی بیماریهای سیستم عصبی مرکزی و کمترین حیطههای شناخته شده شامل طب سالمندان، کنترل درد و توانبخشی قلبی و ریوی بودند.
مشکل دیگر این که در دستورالعملهای اجرایی طرح پزشک خانواده، به پزشکان عمومی اجازه ارجاع مستقیم بیمار به مراکز فیزیوتراپی و کاردرمانی داده شده که این مطلب با عنایت به تسلط نداشتن این پزشکان ممکن است سبب ارجاع نامناسب و افزایش هزینههای درمان بیماران شود. در حالی که فیزیوتراپی و کاردرمانی در صورت انتخاب مناسب بیمار و دستور پزشکی و اجرای صحیح درمانگر، از جمله خدمات مفید موثر و مقرون به صرفه در سیستم سلامت محسوب میشود.
پس حیطههای کلی عملکرد این رشته، محدود به درمانهای کمکی به بیماران دارای مشکلات اسکلتی و استخوانی نمیشود؟
عملکرد این رشته به سه حیطه کلی تقسیمبندی میشود؛ اول حیطه درمانی شامل انواع اقدامات مرتبط با پیشگیری و درمان ضایعات و بیماریهای اسکلتی و عضلانی اعم از دارودرمانی، اداره کلینیکهای درد، تجویز ورزشهای درمانی، کفش و کفی طبی و کمربندهای طبی، پروتز، درمانهای دستی و... است. مبتلایان به کمردرد، آرتروز، پوکی استخوان، بیحسی و گزگز و درد اندامها از جمله مهمترین بیمارانی هستند که از این خدمات بهره میگیرند.
دومین حیطه، مقوله توانبخشی است. به طور خلاصه در طب توانبخشی به درمان، بازتوانی یا نوتوانی در زمینههای مختلف از جمله بیماریهای عصبی ـ عضلانی (مانند سکتههای مغزی، ضایعات نخاعی و فلج مغزی)، کنترل درد بخصوص دردهای مزمن، طب ورزشی (مثلا توانبخشی پس از آسیبهای ورزشی)، توانبخشی بعد از پیوند اعضا، توانبخشی قلبی و نیز توانبخشی بیماریهای ریوی مانند توانبخشی در مبتلایان به بیماریهای مزمن انسدادی ریه و توانبخشی در سرطانها پرداخته میشود.
سومین حیطه، جنبههای تشخیصی است و شامل انواع روشهای الکترودیاگنوز محیطی و مرکزی است. منظور از طب الکترودیاگنوز، انجام تست نوار عصب و عضله با هدف تشخیص و پیگیری پاسخ به درمان و توانبخشی است و در حقیقت یک معاینه الکتروفیزیولوژیک محسوب میشود.
نقش توانبخشی در کدام مرحله از بیماری است؛ آیا باید حتما ناتوانی و معلولیتی در کار باشد تا خدمات توانبخشی موثر واقع شود؟
در گذشته، سطوح خدمات بهداشتی و درمانی را به سه سطح پیشگیری اولیه شامل آموزش، پیشگیری ثانویه شامل تشخیص و درمان و پیشگیری و پس از آن، شامل توانبخشی برای جلوگیری از گسترش ناتوانی و معلولیتها یا بازتوانی آنها تعریف میکردند. اما در حال حاضر، طب فیزیکی و علوم توانبخشی از مرحله پیش از ابتلا به بیماری و کمتوانی یعنی از مرحله پیشگیری مدنظر قرار میگیرد.
در بسیاری موارد، اگر توانبخشی هر چه سریعتر و در مراحل اولیهتری از بیماری ارائه شود، موثرتر است.
با توجه به شیوع بالای مشکلات اسکلتی ـ عضلانی در افراد مختلف، رشته طب فیزیکی و توانبخشی در پیشگیری از این نوع بیماریها تا چه حد و از چه روشهایی میتواند موثر واقع شود؟
بیتردید اصلاح الگوی زندگی و ورزش درمانی از جمله مهمترین ابزار طب فیزیکی و توانبخشی در پیشگیری از بیماریهاست. بد نیست برای روشن شدن این مطلب به چند مشکل شایع مثل کمردرد آرتروز و پوکی استخوان اشاره کنیم.
رئیسالسادات: توانبخشی قلبی، حلقه مفقوده و مغفول حوزه پیشگیری و درمان بیماریهای قلبی بهحساب میآید، بهطوری که بسیاری از بیماران و پزشکان از اثرات مقرونبهصرفه و سودمند آن خبر ندارند
حدود 80 درصد از مردم در طول مدت زندگی به کمردرد مبتلا میشوند. شایعترین انواع آن، کمردرد غیراختصاصی مکانیکی است که این کمردردها با انجام فعالیتهای فیزیکی تشدید میشود. با رعایت یکسری اصول مانند رعایت استانداردها در طراحی محیط کار (اندازه و تنظیمات میز و صندلی و رایانه)، وضعیت صحیح خوابیدن، نشستن و کار کردن میتوان از بروز کمردرد جلوگیری کرد. افزایش بیش از اندازه گودی کمر ممکن است با افزایش قوز پشت یا ابتلا به دردهای کمر و پشت همراه باشد.
اما نمیدانید برای پیشگیری از دردهای استخوانی و عضلانی پیشرفته و ناتوانکننده به کدام متخصص باید مراجعه کنید یا نمیدانید پس از درمان بسیاری از بیماریهای حاد چون بیماریهای قلبی، ریوی و حتی عفونی باید برای بازتوانی و احیای تواناییهای کاهشیافته حسی و حرکتی حتما باید زیرنظر متخصص طب فیزیکی و توانبخشی باشید.
ریشه این سردرگمی، ناآگاهی بسیاری از مردم از تخصصی به نام طب فیزیکی و توانبخشی است. دانشی که با توجه به تغییر الگوی جمعیتی و حرکت به سوی سالمندی و بروز بیماریهای ناشی از تغییر وضع اقتصادی، اجتماعی، رواج زندگی ماشینی و کمتحرکی به یکی از نیازهای اساسی جامعه امروز بدل شده است.
به بیان دیگر، رشته تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی یکی از حیطههای نسبتا جدید پزشکی است که در مسیر ارتقای سلامت عمومی با تاکید بر پیشگیری بسیاری از ناتوانیهای حسی و حرکتی ایجاد شده است.
دکتر سید احمد رییسالسادات، عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران در گفتوگو با جامجم زمینه آشنایی با این رشته و کاربردهای آن را فراهم میکند.
با وجود توجه عمومی به استفاده از درمانهای غیرجراحی و غیردارویی مقرون به صرفه در حوزه بیماریهای عضلانی و استخوانی، آشنایی کافی با رشتهای به نام طب فیزیکی و توانبخشی که بتواند اینگونه درمانها را ارائه کند، صورت نگرفته است. شما این رشته را برایمان معرفی کنید.
رشته طب فیزیکی و توانبخشی یکی از رشتههای پزشکی ـ تخصصی بالینی است که به پیشگیری، ارزیابی، تشخیص و درمان بیماری سیستمهای مختلف و بویژه اختلالات و ضایعات عضلات، استخوانها، اعصاب و مفاصل و توانبخشی بیماران و نیز افراد دارای ناتوانی و معلولیت به صورت سرپایی یا بستری میپردازد.
طب فیزیکی و توانبخشی به صورت مختصر فیزیاتری (Physiatry) و کارشناسان این رشته فیزیاتریست (Physiatrist) نامیده میشوند. البته این کلمه را نباید با کلمه فیزیوتراپیست اشتباه گرفت چون کلمه فیزیاتریست از دو لغت یونانی physikos به معنای فیزیک و iatreia بهمعنای هنر درمان گرفته شده است.
آیا متخصصان این رشته، ناگزیر به گذراندن دوره عمومی پزشکی هستند؟
علاقهمندان این رشته پس از طی کردن دوره هفت ساله پزشکی عمومی و گذراندن دوره طرح و تعهدات قانونی و پذیرش در آزمون دستیاری وارد دوره رزیدنتی طب فیزیکی میشوند و پس از سه سال فراگیری علوم توانبخشی و پزشکی مرتبط از جمله آناتومی، حرکتشناسی و اصول بیومکانیک بهعنوان پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی فارغالتحصیل میشوند.
کارشناسان طب فیزیکی برای ارائه خدماتشان از چه ابزاری کمک میگیرند؟ آیا به طور عمده از درمانهای فیزیکی یا دستی استفاده میکنند؟
متخصصان این رشته، طیف بسیار وسیعی از روشهای تشخیصی و درمانی را در اختیار دارند و درمانهای فیزیکی و دستی تنها بخشهای جزئی از این روشهاست. طب الکترودیاگنوز، تزریقات تخصصی ـ تشخیصی و درمانی داخل مفصلی و بافت نرم، تجویز داروها از جمله روشهای مختلفی است که فیزیاتریستها برحسب نیاز برای درمان، کنترل درد و جلوگیری از عوارض ناشی از معلولیتها از آنها بهره میگیرند.
پس میتوان گفت هدف از ایجاد این رشته در اصل، ارائه درمان های کمکی به بیماران حرکتی ـ عضلانی است؟
هدف و فلسفه وجودی کارشناسان این رشته، ایجاد حداکثر بهبودی و ارتقای عملکرد فیزیکی، روانی، اجتماعی و شغلی در افرادی است که توانایی آنها در اثر درد، بیماری و آسیب یا نقص مادرزادی محدود شده است. با این توضیح حتی افراد سالم و غیربیمار نیز برای پیشگیری و افزایش تواناییهایشان میتوانند از خدمات طب فیزیکی بهرهمند شوند. به عبارتی طب فیزیکی کیفیت را به زندگی (طول عمر) میافزاید.
رابـ ـطه متخصصان طب فیزیکی با سایر گروههای دخیل در خدمات توانبخشی چگونه است؟
خدمات توانبخشی در موارد قابلتوجهی به صورت تیمی یا با همکاریهای بین بخشی، چندرشتهای و مشارکت سایر پزشکان متخصص و کارشناسان و مقاطع بالاتر علوم توانبخشی انجام میگیرد. در بسیاری موارد، رهبری و نظارت بر عملکرد کلی تیم توانبخشی برعهده متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی است.
چه تفاوتی میان کارشناسان و متخصصان فیزیوتراپی و طب سوزنی با کارشناسان طب فیزیکی وجود دارد؟
بیشتر رشتههای پزشکی بر اساس عضو یا سیستمی که در آن رشته مورد بررسی و درمان قرار میگیرد، نامگذاری میشود؛ مثلا چشمپزشک، متخصص بیماریهای داخلی، جراح مغز و اعصاب و... به این ترتیب اگر از الگوهای پیچیده و تظاهرات مختلف بیماریها که ممکن است مشابه یکدیگر باشد، صرفنظر کنیم، بیماران براحتی متوجه میشوند هنگام اختلال دید به چشمپزشک، هنگام نفخ شکم به متخصص داخلی و هنگام درد قفسه سـ*ـینه به متخصص قلب مراجعه کنند.
از ویژگیهای طب فیزیکی این است که برای پوشش و تکمیل برخی خدمات رشتههای تخصصی دیگر به وجود آمده و به دلیل ماهیت همهجانبهنگری که قرار است به بیمار و بیماری داشته باشد، براساس نامگذاری بخش خاصی از بدن نامیده نشده است. به عبارتی دیگر در بدن عضو یا دستگاهی به نام طب فیزیکی وجود ندارد که بیمار صرفا به دلیل درد یا اختلال عملکرد آن به فیزیاتریست مراجعه کند. برخی خدمات طب فیزیکی و توانبخشی با خدمات قابل ارائه در رشتههای دیگر همپوشانی دارد و این خود میتواند سبب مشکل شناخت مردم از این رشته شود.
از اشتباهات رایج در شناخت و نامگذاری فیزیاتریستها میتوان به دکتر فیزیوتراپی، دکتر طب سوزنی، دکتر فیزیک پزشکی و... اشاره کرد. به عنوان مثال، درمانهای دستی (مانیپولاسیون) ستون فقرات که در طب فیزیکی رایج است، شباهتهای زیادی به تطبیق ستون فقرات توسط همکاران کایروپراکتور دارد. برخی موارد از جمله استفاده از درمانهای فیزیکی بین دکتری تخصصی(PhD) فیزیوتراپی و پزشکان متخصص طب فیزیکی(MD) مشترک است، اما همانطور که قبلا توضیح دادم، متخصصان طب فیزیکی، پزشک هستند و همچنین ممکن است برای بیمار، دارو تجویز کنند یا تزریقات تشخیصی و درمانی و الکترودیاگنوز و... را به کار بگیرند. انجام آزمون نوار عصب و عضله (EMG/NCV)همراه با سوزن زدن در عضلات برای بررسی سلامت اعصاب و عضلات است؛ این جنبه از خدمات طب فیزیکی و نیز کاربرد طب سوزنی توسط برخی فیزیاتریستها سبب میشود با پزشکان طب سوزنی اشتباه گرفته شود.
ارتباط این رشته با پزشکان عمومی چگونه تعریف میشود و آیا با ایجاد سیستم ارجاع و پزشک خانواده مشکلی در این رابـ ـطه ایجاد نمیشود؟
پزشکان عمومی هم مانند پزشکان متخصص میتوانند بیماران خود را بخصوص در مورد تشخیص و درمان بیماریهای اسکلتی ـ عضلانی، مشاورههای توانبخشی یا بیمارانی که به هر دلیل مثلا احساس گزگز یا خوابرفتگی دست و پا نیاز به انجام آزمون نوار عصب و عضله دارند، به این متخصصان ارجاع دهند. نکته مهم این است که در حال حاضر، دانشجویان پزشکی عمومی بیشتر درس، واحد یا دورهای را تحتعنوان طب فیزیکی نگذراندهاند و این سبب میشود بسیاری از پزشکان عمومی نهتنها آگاهی، دانش و مهارت کافی در زمینه ارائه خدمات اولیه طب توانبخشی نداشته باشند، بلکه در موارد قابلتوجهی حتی ممکن است با حیطه عملکرد و قابلیتهای این رشته نیز به میزان کافی آشنا نباشند. این امر یکی از نگرانیهایی است که در سیستم ارجاع بیمار و اجرایی شدن طرح پزشک خانواده باید روی آن تامل شود. به عنوان مثال، در تحقیقی که سال 91 توسط گروه طب فیزیکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی روی بیش از 800 رزیدنت شاغل دانشگاههای علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران ـ ایران سابق ـ و شیراز انجام شد، تنها حدود نیمی از آنها در کل مدت تحصیل و طبابت با متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی مشاوره داشته یا به آنها بیمار ارجاع داده بودند.
براساس این مطالعه، شناختهشدهترین حیطههای فعالیت رشته طب فیزیکی و توانبخشی شامل آزمونهای الکترودیاگنوز (نوار عصب و عضله) و تجویز درمانهای فیزیکی و درمانهای دستی و توانبخشی بیماریهای سیستم عصبی مرکزی و کمترین حیطههای شناخته شده شامل طب سالمندان، کنترل درد و توانبخشی قلبی و ریوی بودند.
مشکل دیگر این که در دستورالعملهای اجرایی طرح پزشک خانواده، به پزشکان عمومی اجازه ارجاع مستقیم بیمار به مراکز فیزیوتراپی و کاردرمانی داده شده که این مطلب با عنایت به تسلط نداشتن این پزشکان ممکن است سبب ارجاع نامناسب و افزایش هزینههای درمان بیماران شود. در حالی که فیزیوتراپی و کاردرمانی در صورت انتخاب مناسب بیمار و دستور پزشکی و اجرای صحیح درمانگر، از جمله خدمات مفید موثر و مقرون به صرفه در سیستم سلامت محسوب میشود.
پس حیطههای کلی عملکرد این رشته، محدود به درمانهای کمکی به بیماران دارای مشکلات اسکلتی و استخوانی نمیشود؟
عملکرد این رشته به سه حیطه کلی تقسیمبندی میشود؛ اول حیطه درمانی شامل انواع اقدامات مرتبط با پیشگیری و درمان ضایعات و بیماریهای اسکلتی و عضلانی اعم از دارودرمانی، اداره کلینیکهای درد، تجویز ورزشهای درمانی، کفش و کفی طبی و کمربندهای طبی، پروتز، درمانهای دستی و... است. مبتلایان به کمردرد، آرتروز، پوکی استخوان، بیحسی و گزگز و درد اندامها از جمله مهمترین بیمارانی هستند که از این خدمات بهره میگیرند.
دومین حیطه، مقوله توانبخشی است. به طور خلاصه در طب توانبخشی به درمان، بازتوانی یا نوتوانی در زمینههای مختلف از جمله بیماریهای عصبی ـ عضلانی (مانند سکتههای مغزی، ضایعات نخاعی و فلج مغزی)، کنترل درد بخصوص دردهای مزمن، طب ورزشی (مثلا توانبخشی پس از آسیبهای ورزشی)، توانبخشی بعد از پیوند اعضا، توانبخشی قلبی و نیز توانبخشی بیماریهای ریوی مانند توانبخشی در مبتلایان به بیماریهای مزمن انسدادی ریه و توانبخشی در سرطانها پرداخته میشود.
سومین حیطه، جنبههای تشخیصی است و شامل انواع روشهای الکترودیاگنوز محیطی و مرکزی است. منظور از طب الکترودیاگنوز، انجام تست نوار عصب و عضله با هدف تشخیص و پیگیری پاسخ به درمان و توانبخشی است و در حقیقت یک معاینه الکتروفیزیولوژیک محسوب میشود.
نقش توانبخشی در کدام مرحله از بیماری است؛ آیا باید حتما ناتوانی و معلولیتی در کار باشد تا خدمات توانبخشی موثر واقع شود؟
در گذشته، سطوح خدمات بهداشتی و درمانی را به سه سطح پیشگیری اولیه شامل آموزش، پیشگیری ثانویه شامل تشخیص و درمان و پیشگیری و پس از آن، شامل توانبخشی برای جلوگیری از گسترش ناتوانی و معلولیتها یا بازتوانی آنها تعریف میکردند. اما در حال حاضر، طب فیزیکی و علوم توانبخشی از مرحله پیش از ابتلا به بیماری و کمتوانی یعنی از مرحله پیشگیری مدنظر قرار میگیرد.
در بسیاری موارد، اگر توانبخشی هر چه سریعتر و در مراحل اولیهتری از بیماری ارائه شود، موثرتر است.
با توجه به شیوع بالای مشکلات اسکلتی ـ عضلانی در افراد مختلف، رشته طب فیزیکی و توانبخشی در پیشگیری از این نوع بیماریها تا چه حد و از چه روشهایی میتواند موثر واقع شود؟
بیتردید اصلاح الگوی زندگی و ورزش درمانی از جمله مهمترین ابزار طب فیزیکی و توانبخشی در پیشگیری از بیماریهاست. بد نیست برای روشن شدن این مطلب به چند مشکل شایع مثل کمردرد آرتروز و پوکی استخوان اشاره کنیم.
رئیسالسادات: توانبخشی قلبی، حلقه مفقوده و مغفول حوزه پیشگیری و درمان بیماریهای قلبی بهحساب میآید، بهطوری که بسیاری از بیماران و پزشکان از اثرات مقرونبهصرفه و سودمند آن خبر ندارند
حدود 80 درصد از مردم در طول مدت زندگی به کمردرد مبتلا میشوند. شایعترین انواع آن، کمردرد غیراختصاصی مکانیکی است که این کمردردها با انجام فعالیتهای فیزیکی تشدید میشود. با رعایت یکسری اصول مانند رعایت استانداردها در طراحی محیط کار (اندازه و تنظیمات میز و صندلی و رایانه)، وضعیت صحیح خوابیدن، نشستن و کار کردن میتوان از بروز کمردرد جلوگیری کرد. افزایش بیش از اندازه گودی کمر ممکن است با افزایش قوز پشت یا ابتلا به دردهای کمر و پشت همراه باشد.