![khazar.jpg](http://hoghoogh.online.fr/IMG/khazar.jpg)
مقدمه
طرفهاي متعاهد (جمهوري آذربايجان، جمهوري اسلامي ايران، جمهوري قزاقستان، فدراسيون روسيه و تركمنستان) با آگاهي از تخريب محيط زيست درياي خزر در اثر آلودگي ناشي از منابع مختلف فعاليتهاي انساني از جمله تخليه مواد مضر، خطرناك، مواد زائد و ساير آلودگيهاي ناشي از منابع دريايي و منابع مستقر در خشكي، با تصميم راسخ در حفظ منابع زنده درياي خزر براي نسلهاي حاضر و آينده، با آگاهي به ضرورت تضمين عدم مضر بودن فعاليتهاي مستقر در خشكي براي محيط زيست درياي خزر، با توجه به خطرات ناشي از نوسانات سطح آب كه محيط زيست درياي خزر و خصوصيات اكولوژيكي و آب نگاري منحصر به فرد آن را تهديد ميكند، با تاكيد بر اهميت حفاظت از محيط زيست درياي خزر و با تصديق اهميت همكاري ميان دولتهاي ساحلي خزر و با سازمانهاي بينالمللي مربوطه، با هدف حفاظت و نگهداري محيط زيست دريايي درياي خزر كنوانسيون تهران را در روز سهشنبه 13 آبانماه سال 1382 امضا كردند.
بخش اول «مفاد كلي»
ماده 1
«تعاريف»
براي مقاصد اين كنوانسيون :
*منظور از «برنامه عملكرد»، برنامه علمكرد براي حفاظت و توسعه پايدار محيط زيست درياي خزر ميباشد.
*منظور از «طرف متعاهد»، دولت ساحلي خزر ميباشد كه رضايت داده بوسيله اين كنوانسيون محدود شود.
*منظور از «تخليه مواد زايد»، عبارت است از :
- هرگونه انتقال يا دفع عمدي مواد زايد يا ساير مواد ناشي از شناوردها، وسايط نقليه هوايي، سكوها يا ديگر سازههاي ساخت بشر
- هرگونه رهاسازي عمدي لاشه شناورها، وسايط نقليه هوايي، سكوهايي بلااستفاده يا ديگر سازههاي ساخت بشر در درياي خزر
*منظور از «مواد خطرناك»، هرگونه موادي است كه ايجاد مسموميت، سرطان، تغييرات ژنتيكي يا معلوليت ارثي مينمايند به ويژه در صورتي كه مقاومت باشند.
*منظور از «مرجع ملي»، مرجعي است كه هر طرف متعاهد به عنوان مسوول هماهنگ ساختن اقدامات ملي براي اجراي اين كنوانسيون و پروتكلهاي آن تعيين نموده است.
[منظور از «سازمان»، سازمان همكاري دولتهاي ساحلي درياي خزر براي هماهنگي و اجراي اين كنوانسيون و پروتكلهاي آن ميباشد كه در فوريه 1992 در تهران، كشورهاي ساحلي درياي خزر با تشكيل آن موافقت نمودهاند.]
*منظور از «آلودگي ناشي از منابع واقع در خشكي»، آلودگي دريا ناشي از هر نوع منبع مشخص يا نامشخص است كه از خشكي، از طريق آب يا هوا يا مستقيما از ساحل به محيط زيست دريايي وارد ميشود. اين شامل آلودگي ناشي از دفع عمدي از خشكي به بستر دريا از طريق تونل، خطوط لوله يا ديگر وسايل ميشود.
*منظور از «وضعيت اضطراري زيست محيطي»، يعني وضعيتي يا تهديد قريبالوقوعي كه موجب آلودگي جدي يا زيانهاي ديگري به محيط زيست درياي خزر شود و آنچه از علل طبيعي مانند: سيلاب يا ساير فعاليتهاي انساني مانند حوادث صنعتي ناشي شود.
*منظور از «حادثه صنعتي»، حادثهاي است كه از يك توسعه كنترل نشده در روند هر فعاليتي كه مواد خطرناكي را در بردارد ناشي شود؛ خواه در زمان تاسيس، به عنوان مثال در طول ساخت، استفاده، ذخيره، تبادل يا دسترسي، خواه در طول انتقال.
«شناور»، به هرگونه شناوري اتلاق ميگردد كه در محيط دريايي فعاليت ميكند و شامل هاوركرفت، قايقهاي تندرو، زيردرياييها، قايقهايي كه يدك كشيده مي شوند، قايقهاي خودرو همچنين سكوها و ساير سازههاي دريايي انسان ساخت ميباشد.
«گونههاي غيربومي مهاجم»، يعني گونههاي غيربومي كه استقرار و انتشار آنها اكوسيستمها، زيستگاهها يا گونهها را تهديد مينمايد و آسيب اقتصادي يا زيست محيطي به وجود ميآورد.
ماده 2
«هدف»
هدف اين كنوانسيون، كه طبق مفاد مربوطه آن دنبال ميشود، حفاظت از محيط زيست درياي خزر از كليه منابع آلوده كننده و حفاظت، نگهداري، احيا و استفاده منطقي و پايدار از منابع زنده آن ميباشد.
ماده 3
«دامنه شمول»
اين كنوانسيون در مورد محيط زيست درياي خزر با در نظر گرفتن نوسان سطح آب آن و اراضي متاثر از نزديكي به دريا اعمال ميشود.
بخش دوم «تعهدات كلي»
ماده 4
«تعهدات كلي»
طرفهاي متعاهد:
الف) به صورت فردي يا مشترك كليه اقدامات مناسب را براي جلوگيري، كاهش و كنترل آلودگي درياي خزر اتخاذ خواهند نمود؛
ب) به صورت فردي يا مشترك، كليه اقدامات مناسب را براي حفاظت، نگهداري و احياي محيط زيست درياي خزر اتخاذ خواهند نمود؛
ج) استفاده از منابع دريايي خزر به شكلي كه موجب آسيب به محيط زيست درياي خزر نشود؛
د) همكاري با يكديگر و با سازمانهاي ذيصلاح بينالمللي به منظور نيل به اهداف اين كنوانسيون.
ماده 5
«اصول»
طرفهاي متعاهد در اقدامات خود به منظور رسيدن به اهداف اين كنوانسيون و اجراي مفاد آن، از طريق اصول ذيل راهنمايي خواهند شد .
الف) اصل پيشگيرانه، به موجب آن در جايي كه يك تهديد جدي يا خسارت جبرانناپذير به محيط زيست درياي خزر اتفاق افتد، فقدان اطمينان علمي جامع نميتواند به عنوان دليلي براي به تعويق انداختن اقداماتي كه توجيه اقتصادي دارند، محسوب شود؛
ب) اصل پرداخت آلوده كننده، به موجب آن آلوده كننده هزينههاي آلودگي شامل جلوگيري، كنترل و كاهش را بر عهده دارد؛
ج) اصل دسترسي به اطلاعات مربوط به آلودگي محيط زيست درياي خزر، كه طبق آن طرفهاي متعاهد يكديگر را با حداكثر اطلاعات ممكن در اين زمينه تجهيز ميكنند.
ماده 6
«تعهد به همكاري»
طرفهاي متعاهد به صورت دو يا چند جانبه براي توسعه پروتكلهاي اين كنوانسيون كه شامل اقدامات، خط مشيها و استانداردهاي اضافي به منظور اجراي اين كنوانسيون است، با يكديگر همكاري خواهند نمود.
بخش سوم«جلوگيري، كاهش و كنترل آلودگي»
ماده 7
«آلودگي ناشي از منابع واقعي در خشكي»
1- طرفهاي متعاهد كليه اقدامات مناسب را براي جلوگيري، كاهش و كنترل آلودگي درياز خزر ناشي از منابع واقعي در خشكي به عمل خواهند آورد.
2- طرفهاي متعاهد در توسعه پروتكلهاي اين كنوانسيون كه شامل اقدامات بيشتري براي جلوگيري، كاهش و كنترل آلودگي درياي خزر ناشي از منابع واقعي در خشكي ميباشد همكاري خواهند نمود. چنين پروتكلهايي ميتوانند شامل اقدامات ذيل باشد:
الف) جلوگيري، كنترل و كاهش خروج آلايندهها از منابع آلوده كننده از طريق بكارگيري تكنولوژيهايي كه توليد مواد زايد در آنها صفر يا كم ميباشد؛
ب) جلوگيري، كنترل و كاهش آلودگي ناشي از منابع واقعي در خشكي از طريق صدور مجوز تخليه آبهاي زايد توسط مراجع ملي ذيصلاح طرفهاي متعاهد؛
ج) اجازه تخليه آبهاي زايد بر اساس تشويق به استفاده از تكنولوژيهاي ايمن محيط زيستي؛
د) تحميل توصيههاي شديدتر از آنچه كه قسمتهاي «ب» و «ج» اين ماده آمده، مطابق پروتكلهاي اضافي به اين كنوانسيون، در صورتي كه كيفيت آبهاي دريافتي يا اكوسيستم متاثر از آن در درياي خطر ايجاب كند؛
ه) بكارگيري انواع تصفيه براي آبهاي زايد شهري در صورت لزوم به صورت مرحلهاي؛
و) اقدامات مناسب براي كاهش ورود مواد آلي از منابع شهري و صنعتي، نظير بكارگيري بهترين تكنولوژي ممكن از لحاظ زيست محيطي؛
ز) اقدامات مناسب براي توسعه بهترين رويههاي زيستمحيطي براي كاهش ورود مواد آلي و خطرناك از منابع نامعلوم از جمله كشاورزي؛
ح) اقدامات لازم براي حفظ پايداري و تصفيه كامل منابع آلوده كننده ساحلي كه ادامه آن تاثيرات منفي بر درياي خزر دارد؛
3- چنانچه تخليه از آبراهي كه در سرزمينهاي دو يا چند طرف متعاهد جريان دارد يا مرز بين آنها را تشكيل ميدهد احتمال دارد باعث آلودگي درياي خزر شود، طرفهاي متعاهد اقدامات مناسب را براي جلوگيري، كاهش و كنترل چنين آلودگي انجام خواهند داد و در شرايط مناسب با تاسيس ارگانهاي مشترك مسوول در تعيين و حل مسايل بالقوه آلودگي، همكاري خواهند نمود.
ماده 8
«آلودگي ناشي از فعاليتهاي بستر»
طرفهاي متعاهد كليه اقدامات مناسب را براي جلوگيري، كنترل و كاهش آلودگي درياي خزر ناشي فعاليتهايي كه در بستر دريا صورت ميگيرند، انجام خواهند داد و همكاري آنها در گسترش پروتكلهاي اين كنوانسيون در اين زمينه تشويق ميگردد.
ماده 9
«آلودگي ناشي از شناورها»
طرفهاي متعاهد كليه اقدامات مناسب را براي جلوگيري، كاهش و كنترل آلودگي درياي خطر ناشي از شناورها انجام خواهند داد و در گسترش پروتكلها و موفقتنامههاي اين كنوانسيون كه شامل اقدامات توافقي، خط مشيها و استانداردهاي موثر ميباشد، با در نظر گرفتن استانداردهاي بينالمللي مربوطه همكاري خواهند نمود.
ماده 10
«آلودگي ناشي از مواد زائد»
1- طرفهاي متعاهد كليه اقدامات لازم را براي جلوگيري، ممانعت، كاهش و كنترل آلودگي درياي خزر ناشي از تخليه مواد زايد شناورها و وسايط نقليه هوايي كه در سرزمين خود ثبت شده يا با پرچم آن پرواز ميكنند، به عمل خواهند آورد.
2- طرفهاي متعاهد در توسعه پروتكلهاي اين كنوانسيون و اقدامات توافق شده، آيين كار و استانداردهايي كه براي آن موثر است همكاري خواهند نمود.
3- زماني كه امنيت كشتي يا هواپيما در دريا در اثر تخريب يا از دست دادن كامل كشتي يا هواپيما در حال تهديد است يا در مواردي كه خطري انسان يا حيات دريايي را تهديد كند، چنانچه تخليه مواد زايد تنها راه دفع تهديد است و اگر احتمال دارد كه عواقب خسارت اين تخليه، كمتر از حوادث ديگر است، مفاد اين ماده به كار گرفته نخواهد شد. چنين تخليههايي بايد طوري هدايت شوند كه احتمال آسيب رساندن به انسان يا حيات دريايي را به حداقل رساند يا موجب كاهش محدوديتهاي استفاده معقول از دريا باشد؛ اين تخليهها بايد گزارش شوند و در مورد آنها طبق مفاد پروتكلهايي كه در پاراگراف دوم اين ماده به آنها اشاره شده عمل شود.
ماده 11
«آلودگي ناشي از ساير فعاليتهاي انسان»
1- طرفهاي متعاهد كليه اقدامات لازم را براي جلوگيري ، كاهش و كنترل آلودگي درياي خزر ناشي از ساير فعاليتهاي انساني كه در موارد 7 تا 10 مورد اشاره قرار نگرفتهاند، از جمله احياي اراضي و لايروبي سواحل و سدسازي به عمل خواهند آورد.
2- طرفهاي متعاهد كليه اقدامات مناسب را براي كاهش تاثيرات منفي احتمالي اقداماتي كه منشا انساني دارند را به منظور كم كردن عواقب نواسان سطح دريا بر اكوسيستم درياي خزر انجام خواهند داد.
ماده 12
«جلوگيري از ورود، كنترل و از بين بردن گونههاي غيربومي مهاجم»
طرفهاي متعاهد كليه اقدامات مناسب را براي جلوگيري از ورود گونههاي غيربومي مهاجم به درياي خزر و كنترل و مبارزه با آنها كه تهديدي براي اكوسيستمها، زيستگاهها و گونهها ميباشند، به عمل خواهند آورد.
ماده 13
«موارد اضطراري زيست محيطي»
1- طرفهاي متعاهد ضمن انجام كليه اقدامات مناسب، براي حفاظت از انسان و محيط زيست دريايي در مقابل عواقب موارد اضطراري طبيعي يا انساني همكاري خواهند نمود. به همين منظور، اقدامات پيشگيرانه، آمادگي و متقابل از جمله اقدامات احيا كننده خواهند بود.
2- به منظور اقدامت جلوگيري كننده و ايجاد اقدامات آمادگي، طرف متعاهد اصلي، فعاليتهاي خطرناكي را كه قادر به ايجاد شرايط اضطراري زيست محيطي هستند در درون قلمرو خويش مشخص خواهد كرد و همچنين تضمين مينمايد كه ساير طرفهاي متعاهد از چنين پيشنهادها يا فعاليتهاي موجود آگاهي پيدا كنند.
طرفهاي متعاهد موافقت مينمايند كه ارزيابي تاثيرات محيط زيستي فعاليتهاي خطرناك و اقدامات مربوط به كاهش خطرپذيري را انجام دهند.
3- طرفهاي متعاهد براي ايجاد سيستمهاي هشدار دهنده حوادث صنعتي و وضعيتهاي اضطراري محيط زيستي همكاري خواهند نمود. در صورت بروز يك حادثه اضطراري زيست محيطي يا تهديد قريبالوقوع يك حادثه، طرف متعاهد اصلي تضمين ميكند كه طرفهاي متعاهدي كه احتمالا تحت تاثير قرار ميگيرد را بدون تاخير در سطوح مناسب مطلع گرداند.
4- طرفهاي متعاهد كليه اقدامات لازم را براي تاسيس و نگهداري تمهيدات لازم براي مواقع اضطراري از جمله فراهم آوردن تجهيزات كافي و پرسنل كارآمد و آماده در هنگام بروز شرايط اضطراري، به عمل خواهند آورد.
بخش چهارم «حفاظت، نگهداري و احياي محيط زيست دريايي»
ماده 14
«حفاظت، نگهداري و احياي منابع زنده دريايي»
1- طرفهاي متعاهد توجه ويژهاي نسبت به حفاظت، نگهداري، احيا و استفاده منطقي از منابع زنده دريايي خواهند داشت و تمامي اقدامات لازم را بر اساس علميترين مدارك قابل دسترس در موارد ذيل به عمل خواهند آورد:
الف) توسعه و افزايش بالقوه منابع زنده جهت نگهداري، احيا و استفاده منطقي از موازنه زيست محيطي با در نظر گرفتن نيازهاي انساني در مورد تغذيه و برآوردن اهداف اقتصادي و اجتماعي؛
ب) حفظ و احياي جمعيت گونههاي درياي در سطحي كه بتواند حداكثر محصول پايدار و با كيفيت مطلوب را توسط عوامل زيست محيطي و اقتصادي مربوطه و با در نظر گرفتن روابط بين گونهها توليد كند؛
ج) تضمين اينكه گونههاي دريايي بوسيله بهرهبرداري بيشتر در معرض خطر نيستند، در بردارند؛
د) ترويج توسعه و استفاده از تورهاي ماهيگيري انتخابي و شيوههايي كه حداقل تلفات را در صيد گونههاي مورد هدف و گونههايي كه مورد هدف نيستند، در بردارند؛
ه) حفاظت، نگهداري و احيا گونههاي كمياب، بومي و در معرض خطر؛
ي) حفاظت از تنوع گونهاي و زيستگاههاي گونههاي كمياب بومي و گونههاي در معرض خطر مانند اكوسيستمهاي آسيبپذير؛
2- طرفهاي متعاهد در توسعه پروتكلها به منظور به عهده گرفتن اقدامات لازم براي حفاظت، نگهداري و احياي منابع زنده دريايي همكاري خواهند نمود.
ماده 15
«مديريت مناطق ساحلي»
طرفهاي متعاهد سعي خواهند نمود تمامي اقدامات لازم را جهت توسعه واجراي برنامهها و راهبردهاي ملي براي مديريت و برنامهريزي اراضي متاثر از نزديكيشان به دريا، به عمل آوردند.
ماده 16
«نوسان سطح آب درياي خزر»
طرفهاي متعاهد در زمينه توسعه پروتكلهاي اين كنوانسيون مبني بر به عهده گرفتن تحقيقات علمي مورد نياز تا آنجا كه عملي است و اقدامات و رويههاي توافق شده جهت ارزيابي تاثيرات نوسان سطح آب درياي خزر همكاري خواهند نمود.
بخش پنجم «خط مشيها»
ماده 17
«ارزيابي اثرات زيست محيطي»
1- هر يك از طرفهاي متعاهد كليه اقدامات لازم را براي شروع و به كارگيري خط مشيهاي ارزيابي اثرات زيست محيطي هر نوع فعاليتي كه احتمالا تاثير زيان آور مهمي بر محيط زيست درياي خزر دارد، به عمل خواهند آورد.
2- هر يك از طرفهاي متعاهد كليه اقدامات لازم را جهت انتشار نتايج ارزيابيهاي زيست محيطي كه طبق پاراگراف يك اين ماده انجام شده، براي ساير طرفهاي متعاهد انجام خواهند داد.
3- طرفهاي متعاهد در گسترش پروتكلهايي كه خط مشي ارزيابي اثرات محيط زيستي درياي خزر را در چارچوب فرامرزي تعيين ميكند، همكاري خواهند نمود.
ماده 18
«همكاري بين طرفهاي متعاهد»
1- طرفهاي متعاهد با توجه به نيازها و با توجه به رويههاي بينالمللي رايج جهت جلوگيري كاهش و كنترل آلودگي و حفاظت، نگهداري و احياي محيط زيست درياي خزر در تدوين، تكميل و تطبيق قوانين، استانداردها، رويههاي توصيه شده و خط مشيهاي سازگار با اين كنوانسيون همكاري خواهند نمود.
2- طرفهاي متعاهد در تنظيم يك برنامه عملياتي جهت حفاظت محيط زيست درياي خزر، به منظور جلوگيري، كاهش و كنترل آلودگي و حفاظت، نگهداري و احياي محيط زيست دريايي همكاري خواهند نمود.
3- طرفهاي متعاهد به صورت انفرادي يا مشترك در اجراي تعهدات خود كه در پاراگرافهاي 1 و 2 اين ماده شرح داده شده اقدام خواهند كرد، از جمله:
الف) جمعآوري، گردآوري و ارزيابي اطلاعات براي تشخيص منابعي كه باعث آلودگي درياي خزر ميشوند يا احتمال دارد موجب آلودگي در درياي خزر شوند و تبادل اطلاعات ميان طرفهاي متعاهد به طور مناسب؛
ب) توسعه برنامهها جهت پايش كيفيت و كميت آب؛
ج) توسعه برنامههاي فوقالعاده براي موارد اضطراري آلودگي؛
د) تشريح محدوديتهاي خروج، نشر و تخليه مواد زايد و ارزيابي تاثير برنامههاي كنترل؛
ه) تشريح اهداف مربوط به كيفيت آب و پيشنهاد اقدامات مرتبط براي حفظ و در صورت لزوم بهبود كيفيت آبهاي موجود؛
و) توسعه برنامههاي عملياتي هماهنگ شده براي كاهش بار آلودگي ناشي از مناطق شهري و صنعتي و منابع انتشار آلودگي از جمله پسابهاي كشاورزي، شهري و ساير پسابها؛
ماده 19
«پايش»
1- طرفهاي متعاهد براي ايجاد و اجراي برنامههاي انفرادي و يا مشترك به منظور پايش شرايط زيست محيطي درياي خزر تلاش خواهند نمود.
2- طرفهاي متعاهد نسبت به تهيه فهرستي از عوامل آلاينده كه در درون درياي خزر تخليه و متمركز ميشوند و به طور منظم قابل پايش ميباشند، توافق خواهند كرد.
3- طرفهاي متعاهد در فواصل منظم، ارزيابيهاي انفرادي يا مشتركي از شرايط محيط زيستي درياي خزر انجام خواهند داد و تاثير اقدامات مربوط به جلوگيري، كنترل و كاهش آلودگي محيط زيست درياز خزر را بررسي خواهند كرد.
4- به همين منظور، طرفهاي متعاهد در هماهنگ كردن قوانين جهت ايجاد و اجراي برنامههاي پايش، سيستمهاي اندازهگيري، روشهاي تجزيه، پردازش اطلاعات و ارزش گذاري خطر مشيها در كيفيت اطلاعات، تلاش خواهند نمود.
5- طرفهاي متعاهد يك پايگاه اطلاعات متمركز و يك سيستم مديريت اطلاعات را با كاركردي به عنوان مخزن كليه اطلاعات مربوطه، پايهاي براي تصميمگيري و يك منبع كلي از اطلاعات و آموزش براي متخصصان، مديران و عموم مردم، توسعه خواهند داد.
ماده 20
«تحقيق و توسعه»
طرفهاي متعاهد در هدايت تحقيق و توسعه روشهاي موثر براي جلوگيري، كاهش و كنترل آلودگي درياي خزر همكاري خواهند كرد؛ بدين منظور طرفهاي متعاهد در تلاش براي راهاندازي يا تقويت برنامههاي تحقيقاتي ويژه همكاري خواهند نمود از جمله در:
الف) توسعه روشهاي ارزيابي سميت مواد مضر و تحقيق درباره نحوه تاثير آنها بر محيط زيست درياي خزر؛
ب) توسعه و بكارگيري تكنولوژيهاي ايمن و بيخطر از لحاظ زيست محيطي؛
ج) از بين بردن تدريجي يا جانشين كردن ساير مواد با موادي كه احتمالا باعث آلودگي ميشوند؛
د) توسعه روشهاي ايمن و بيخطر از لحاظ زيست محيطي در انتقال مواد خطرناك؛
ه) توسعه روشهاي ايمن و بيخطر از لحاظ زيست محيطي در امور مربوط به سازههاي آبي و مهار آب؛
و) ارزيابي خسارات مالي و فيزيكي ناشي از آلودگيها؛
ز) بهبود دانش به رژيم هيدرولوژيكي و پويايي اكوسيستم درياي خزر شامل نوسان سطح دريا و تاثيرات چنين نوساناتي بر اكوسيستمهاي ساحلي و دريايي؛
ح) مطالعه ميزان تشعشع و سطوح راديواكتيويته در درياي خزر.