موزه هزار ساله معماری اسلامی

[*بانو بهار*]

از هنگام برپایی این مسجد در سده‌های نخست هجری تا هزار سال پس از آن در فراز و نشیب‌های تاریخ و آمدن و رفتن دودمان‌های مختلف، گوشه‌های گوناگونی بدان اضافه شده که سیر شیوه‌های معماری اسلامی را می‌توان در جای‌جای آن مشاهده كرد. مسجد جامع اصفهان که نام موزه هزارساله معماری اسلامی را بر آن نهاده‌اند نگینی در قلب تپنده فرهنگ ، هنر ، علم و ادب مسلمانان در طول تاریخ است. گنبد نظام‌الملک، محراب الجایتو‌، ایوان‌ها و کاشیکاری‌های استادانه این بنا ، همگی آکنده از ذوق، هنر و علم است.

مکانی که این مسجد بر آن ساخته شده حتی در دوران ساسانیان مکانی عبادی بود. سیمای اصلی و کنونی این مسجد مربوط به دوران سلجوقی است، ولی در دوران صفوی تزئینات و اضافاتی چند بر آن اعمال شد. گچبری‌های به‌کاررفته در محراب مشهور واقع در مسجد جامع که با عنوان محراب شناخته می‌شود، یکی از نمونه‌های نادر و بی‌نظیر در هنر تزئینی معماری اسلامی به-شمار می‌آید.

 

[*بانو بهار*]

نوری در غرب

در شهر کلن در کشور آلمان در مساحتی بالغ بر 4500 مترمربع مسجدی به شیوه مساجد عثمانی و با آمیزه‌ای از رویکردهای مدرن در معماری جهان ساخته‌شده است. دیواره‌های شیشه‌ای و دو مناره 55 متری زینت بخش این مسجد بزرگ بوده که گنجایشی حدود چهارهزار نمازگزار را دارد. در این مجموعه علاوه بر مسجد یک بازارچه، کتابخانه و سالن اجتماعات نیز ساخته شده است. تقارن هندسی و کاربرد هوشمندانه قاب‌های شیشه‌ای در میان دیواره‌های بتنی، زیبایی و جذابیت ویژه‌ای به این بنا بخشیده به ویژه هنگام شب که تابش نور از داخل مسجد به بیرون همچون امواجی رقصان و رو به آسمان حال و هوایی روحانی بدان می‌بخشد.

 

[*بانو بهار*]

معمار سِنان

شهر استانبول و ادرنه در کشور ترکیه دارای مساجدی قدیمی بوده که هویت فرهنگی آنها به میزان گسترده‌ای به وجود این سازه‌ها وابسته است. سنان نابغه‌ای بود که در اواخر سده پانزدهم میلادی چشم به جهان گشود و به زودی فنون معماری را آموخت و خلاقیت استثنایی خود را توانست در مسیر خلق بناهایی شکوهمند در تاریخ معماری جهان اسلام به ثبت رساند. او که در دوران حکمرانی سه سلطان عثمانی؛ یعنی سلطان سلیمان، سلیم دوم و مراد دوم به کار مشغول بود بیش از 300 بنا را در دوران کاریش طراحی و بنا كرد. از جمله این بناها علاوه بر مساجد می‌توان به بیمارستان، حمام، مدرسه، پل و کاروانسرا اشاره كرد. مسجد سلیمانیه در شهر استانبول كه با گنبدهایی بزرگ و کوچک یکی پس از دیگری همچون آبشاری از بالا تا پایین بنا را دربرگرفته‌است، یکی از آثار این معمار مشهور به شمار می‌آید.

گنبد اصلی این مسجد53 متر ارتفاع داشته و قطر دهانه‌اش 5/27 متر است. در زمانی که این گنبد ساخته شد، بلندترین نمونه در امپراتوری عثمانی به شمار می‌آمد. یکی دیگر از آثار مشهور این معمار در شهر استانبول مسجد شاهزاده است که به دستور سلطان سلیمان به یادبود فرزند درگذشته‌اش؛ محمد ساخته شد. این مسجد دارای دو مناره بلند است که ارتفاع هرکدام به 55 متر می‌رسد. امروزه یکی از دانشگاه‌های مشهور شهر استانبول که به ارائه خدمات تحصیلات تکمیلی در حوزه‌های مختلف هنری و معماری می‌پردازد، به یادبود این معمار مشهور با عنوان «دانشگاه معمار سنان» شناخته شده که تاریخ تأسیس آن به سال 1882 میلادی برمی‌گردد.

 

[*بانو بهار*]

بازماندگان

پس از پایان حکومت مسلمانان بر اسپانیا یا همان اندلس در سال 1492، عده‌ای از مسلمانان اجازه یافتند تا در آنجا باقی بمانند. در میان این مسلمانان که در اصطلاح آن روز «مودِخار» نامیده می‌شدند، هنرمندان و معمارانی بودند که بعداً به استخدام حاكمان محلی و اعیان و اشراف مسیحی درآمده تا به ساخت و تزئین بناهای قدیمی و جدید مبادرت ورزند. این مسلمانان که میراث‌دار سنت‌های هنری و معماری مسلمانان پیش از خود بودند سبکی از خود برجای گذاشتند که امروزه به آن «سبک مودخار» یا «سبک مدجن» گفته می‌شود. این سبک معماری که آمیزه‌ای از شیوه‌های اسلامی و مسیحی بود سازه‌هایی را از خود برجای گذاشت که نمونه‌هایی از آن‌را می‌توان در کلیساها و کاخ‌ها مشاهده كرد. در این آثار از تزئینات هندسی در کاشیکاری، آجرکاری و کنده‌کاری‌های چوبی و غیره بهره گرفته‌شده‌است. در پاره‌ای از این سازه‌ها مقرنس‌های پیچیده و زیبایی در گوشه‌ها و سقف‌ها با تابش نور و ایجاد سایه و روشن‌های پیاپی، فضایی رویایی را به بیننده القاء می‌کند.