۱] (به انگلیسی: Information Technology یا IT)، همانطور که بهوسیله انجمن فناوری اطلاعات آمریکا (ITAA) تعریف شدهاست، «به مطالعه، طراحی، توسعه، پیادهسازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستمهای اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصاً برنامههای نرمافزاری و سختافزار رایانه میپردازد». بهطور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانههای الکترونیکی و نرمافزار سروکار دارد تا تبدیل، ذخیره، حفاظت، پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی در امن و در تعریف دیگری (که به نظر میرسد کاملتر و دقیقتر باشد) فناوری اطلاعات به کلیه فناوریهایی اشاره میکند که در شش حوزه جمعآوری، ذخیرهسازی، پردازش، حفاظت، انتقال و نمایش اطلاعات کاربرد داشته و اثرگذار هستند.
اخیراً تغییر اندکی در این عبارت داده میشود تا این اصطلاح بهطور روشن دایره ارتباطات مخابراتی را نیز شامل گردد؛ بنابراین عدهای بیشتر مایلند تا عبارت «فناوری اطلاعات و ارتباطات» (فاوا) (Information and Communications Technology) یا به اختصار ICT را به کار برند.[۲]
انسان: منابع انسانی، مفاهیم و اندیشه، نوآوری
سازوکار: قوانین، مقررات و تبط، جهانی
فناوری اطلاعات با توجه به نیاز بشر هر روز مورد استفاده بیشتری قرار میگیرد
بسیاری مفهوم فناوری اطلاعات را با کامپیوتر و انفورماتیک ادغام میکنند، این درحالیست که اینها ابزارهای فیزیکی فناوری اطلاعات میباشند نه تمامی آنچه که فناوری اطلاعات پوشش میدهد. سید حامد خسروانی شریعتی در مقالهای در همین زمینه آوردهاست که:" با فرض اینکه فناوری اطلاعات یک سیب باشد، کامپیوتر، شبکه، نرمافزار و دیگر ابزارهای مرتبط با این حوزه همانند دم سیب است که میوه توسط آن تغذیه میگردد، حال این خود سیب است که محصول اصلی است و هدف و نتیجه در آن خلاصه میگردد.
زمینههای IT
امروزه معنای اصطلاح «فناوری اطلاعات» بسیار گسترده شدهاست و بسیاری از جنبههای محاسباتی و فناوری را دربر میگیرد و نسبت به گذشته شناخت این اصطلاح آسانتر شدهاست. چتر فناوری اطلاعات تقریباً بزرگ است و بسیاری از زمینهها را پوشش میدهد. متخصص فناوری اطلاعات وظایف گوناگونی دارد، از نصب برنامههای کاربردی تا طراحی شبکههای پیچیده رایانهای و پایگاه دادههای اطلاعاتی. چند نمونه از زمینههای فعالیت متخصصین فناوری اطلاعات میتواند موارد زیر باشند:[۲] فناوری اطلاعات و علوم کتابداری و اطلاعرسانی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. در ایران متولی اصلی فناوری اطلاعات و ارتباطات را وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات [۱] میدانند.
ابزارهای نرمافزاری مدیریت خدمات فناوری اطلاعات
با افزایش چشمگیر تنوع تجهیزات و خدمات مربوط به فناوری اطلاعات، مدیریت خدمات ارائه شده در این حوزه نیز با چالشهای فراوانی روبرو شدهاست. مدیریت رسیدگی به مشکلات و درخواستها، مدیریت تجهیزات و منابع در رابـ ـطه با خدمات پشتیبانی فنی و تخصیص آنها به کاربران، و همچنین نظارت، کنترل و برنامهریز در این زمینه از جمله مواردی است که مدیران حوزه فناوری اطلاعات را بر آن میدارد تا برای خود ابزارهای سودمند و کارا تدارک ببینند. از جمله این ابزارها، میتوان به نرمافزارهای مدیریت خدمات فناوری اطلاعات اشاره نمود که میتوانند مدیران و کارشناسان و تکنسینها را در این رابـ ـطه یاری نمایند.
فناوری اطلاعات در ایران
در ایران همیشه بحث بر سر متولی اصلی فناوری اطلاعات وجود داشت تا با تغییر نام وزارت پست و تلگراف و تلفن در سال ۱۳۸۲ به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و مهمتر از آن ایجاد معاونت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات، خود را متولی اصلی فناوری اطلاعات در کشور مطرح ساخت. از این سال به بعد توسعه همهجانبهای در این وزارتخانه صورت گرفت تا شرکتها و مراکز متعددی زیر مجموعه آن تشکل یافتند و هر یک از آنها با توانمندیها و فعالیتهای بسیار، تحولات فراوانی را شکل داده و باعث گسترش وضع ارتباطی کشور در بخشهای پست و مخابرات شدند. معاونت فناوری اطلاعات به منظور تدوین راهبردها، سیاستها، برنامههای بلند مدت و اهداف کیفی و کمی بخش توسعه فناوری اطلاعات و ارائه آن به شورای عالی فناوری اطلاعات معاونتی تحت عنوان معاونت فناوری اطلاعات در ساختار سازمانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در نظر گرفته شد؛ و کمکم سازمانهایی مثل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات زیرساخت نیز در این رابـ ـطه شکل گرفتند.
فناوری اطلاعات در دانشگاههای ایران
در بیشتر کشورها این دانش در دانشگاهها با عنوان رشته «فناوری اطلاعات» (Information Technology) شناخته میشود، در حالیکه در ایران بر اساس تصمیم سازمان آموزش عالی کشور عنوان «مهندسی فناوری اطلاعات» برای این رشته بکار بـرده میشود، رشته فناوری اطلاعات در هر دو قسمت مهندسی فناوری اطلاعات و مدیریت فناوری اطلاعات در ایران دارای مقطع دکتری است و رشتهای نیز تحت عنوان مهندسی فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) به پیشنهاد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اخیراً در دانشگاههای ایران تدریس میشود. برای نخستین بار دانشگاه صنعتی امیرکبیر اقدام به پذیرش این رشته
مدیریت دانش
تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده کاوی
گرایشهای رشته مدیریت فناوری اطلاعات:
مدیریت منابع اطلاعاتی
سیستمهای اطلاعات پیشرفته
نظام کیفیت فراگیر
کسب و کار الکترونیکی (کارشناسی ارشد)
مدیریت دانش (کارشناسی ارشد)
مدیریت رسانه (کارشناسی ارشد)
فناوری اطلاعات پزشکی (کاربرد فناوری اطلاعات در پزشکی)
گرایشهای رشته مهندسی فناوری اطلاعات و ارتباطات:
مدیریت شبکه
دیتا و امنیت شبکه
ارتباطات سیار
مدیریت ارتباطات و فناوری اطلاعات
سیستمهای چند رسانهای
دروس تخصصی مهندسی فناوری اطلاعات
درسهای تخصصی کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات عبارتند از:
فناوری اطلاعات و ارتباطات یک شبکهٔ ارتباطی رایانهای و مخابراتی به هم مربوط است فناوری اطلاعات و ارتباطات[۱] (به اختصار فاوا)[۲] (به انگلیسی: ، به اختصار ICT) عبارتی کلی در برگیرندهٔ تمام فناوریهای پیشرفتهٔ نحوهٔ ارتباط و انتقال دادهها در سامانههای ارتباطی است. این سامانه میتواند یک شبکهٔ مخابراتی، چندین کامپیوتر مرتبط با هم و متصل به شبکهٔ مخابراتی، اینترنت و همچنین برنامههای استفاده شده در آنها باشد.
تجارت الکترونیکی به عنوان یکی از مباحث مهم «فناوری اطلاعات و ارتباطات» مورد تأکید کارشناسان بوده و با سرعت در حال جایگزین شدن تجارت سنتی است و بسیاری از کشورها بهرهمندی از آن را سرلوحه استراتژیهای بازرگانی خود قرار دادهاند. (خرید و فروش و تبادل هر گونه کالا، خدمات یا اطلاعات از طریق شبکههای رایانهای یا انجام مبادلات تجاری در یک قالب الکترونیکی)، از تعاریفی است که برای تجارت الکترونیکی بیان شدهاست. در کل نظام داد و ستد الکترونیکی اولین مشخصه آن سرعت، دقت، صحت، کنترل آمار و ارقام و استفاده صحیح از فرمهای استاندارد مربوطه بسیار حائز اهمیت میباشد و برای تصحیح اشتباهات ثبتی فرصت کوتاه است. با این وجود کارشناسان معتقدند که به صرف وجود برخی خطرات نمیتوان از کارایی بالا و دستاوردهای مهم اقتصادی تجارت الکترونیکی چشم پوشید و استفاده از آن را برای سود بردن از گردونه تجارت جهانی الزامی میدانند و معتقدند استفاده از این فناوری جدید نیازمند {ایجاد بسترهای فکری و فرهنگی }برای پذیرش آن از طرف جامعه، رفع موانع حقوقی و قانونی و تأمین پیش نیازهای سختافزاری و نرمافزاری است.
استانداردهای تلویزیونهای دیجیتال و پذیرش آن در سراسر جهان.
شاید پیدایش و استفاده از سیستمهای تلویزیونی دیجیتال اصلیترین دلیل ایجاد رشتهای به نام فناوری اطلاعات و رسانه باشد، البته این رشته در دو گروه فنی و مهندسی و برنامه سازی شکل گرفتهاست. در شبکههای دیجیتالی رادیویی و تلویزیونی، هماهنگی بیشتری در انتخاب استاندارد وجود دارد و آن پخش رادیویی و تلویزیونی دیجیتال میباشد. (البته به استاندارد Eureka ۱۴۷ نیز شهرت دارد)
رشتهٔ دانشگاهی
رشته فناوری اطلاعات و ارتباطات از سال ۱۳۸۵ برای اولین بار در دانشکده علمی و کاربردی پست و مخابرات وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شروع به تدریس شدهاست؛ و بالاخره برنامه درسی کارشناسی "مهندسی تکنولوژی ارتباطات و فناوری اطلاعات ICT" با ده گرایش در جلسه روز ۲۵/۶/۸۷ شورای برنامهریزی آموزش و درسی وزارت علوم تحقیقات و فناوری به تصویب نهایی رسید. این برنامه برای رفع نیازهای تخصصی (وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات) از سوی این وزارتخانه طراحی و تدوین شده و با تأیید گروه صنعت به دبیرخانه شورا ارسال شده بود. این رشته در واقع رشتهای مهندسی، مدیریتی و میان رشتهای بین مهندسی مخابرات و کامپیوتر و صنایع بوده و بیشتر مبحث آن در زمینه شبکههای کامپیوتری و مخابراتی است و بسیاری از دروس آنها مشترک در این سه رشته است. این رشته به فناوری اطلاعات نیز نزدیک است و دروس مشترک دارند. وزارت علوم این رشته را در ۱۰ گرایش به تصویب رسانده [۱] و دانشگاه جامع نیز این رشته را در سال ۱۳۸۹ با عنوان «مهندسی ارتباطات و فناوری اطلاعات» در دفترچه خود قرار دادهاست، و از همین سال دانشگاههای (امیرکبیر، شریف، علم و صنعت و تهران) نیز کارشناسی ارشد این رشته را در گرایشهای مختلف دایر کردند، این رشته از سال ۱۳۹۱ دارای دوره دکتری در پژوهشکده ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران نیز میباشد. آنچه در این رشته در مورد اطلاعات مورد بررسی قرار میگیرد، روش صحیح انتقال دادهاست و در اصل پروتکلهای ارتباطی و روش صحیح ذخیره دادگان در مدیریت شبکهها را نیز مورد بررسی قرار میدهد. این رشته در مواردی همچون آموزش و تجارت اهمیت زیادی دارد، چرا که توانایی این را دارد که یک سیستم جدید را ایجاد کند که هر فرد بتواند با بهرهگیری از آن راحتتر به اطلاعات دستیابی پیدا کند. این برنامه جهت آموزش مهندسینی طراحی شده که بتوانند نیازهای تخصصی تعداد زیادی از مشاغل مرتبط با "تکنولوژی ICT" را برآورده نمایند. این رشته برای ده طیف از متصدیان مشاغل مهندسی، مدیریتی و طراحی در وزارت ارتباطات با همکاری مشترک بین این وزارتخانه و وزارت علوم تدوین شدهاست. اولین گروه فارغالتحصیلان این رشته نیز از سال ۸۷ وارد بازارکار و قسمتهای مختلف مخابراتی کشور در زمینههای فنی و مدیریتی شدهاند. از سال ۱۳۸۸ نیز این رشته به صورت پایلوت میان دانشگاههای روزانه ایران تدریس شدهاست.
دروس پایه این رشته
مخابرات آنالوگ و دیجیتال - انتقال داده - تجهیزات داده - شبکههای کامپیوتری -مخابرات راه دور-مخابرات نوری-ریاضی-نرمافزار-سخت افزار
دروس اصل این رشته
دسته کامپیوتر: امنیت دادهها - امنیت شبکه - ارتباط دادهها - شبکههای NGN - سیستمعامل و مدیریت شبکه - اصول CCNA - فناوری اطلاعات - مهندسی فناوری اطلاعات - طراحی صفحات وب - برنامهسازی پیشرفته - پایگاه دادهها-ذخیره و بازیابی اطلاعات - تجارت الکترونیک - مدیریت فناوری اطلاعات
دسته مخابرات: مخابرات دیجیتال - مخابرات نوری - مخابرات سیار (موبایل) - مخابرات ماهواره - سیگنالها و سیستمها - طراحی شبکه GSM - مدیریت شبکههای مخابراتی- سوئیچینگ - رادیوماکس- امنیت در ارتباطات
دسته صنایع: اقتصاد و مهندسی - اصول سرپرستی و مدیریت - تجزیه و تحلیل سیستمها - سیستمهای اطلاعات مدیریت (MIS) - مدیریت فناوری - کارآفرینی
این رشته هنوز رشتهای کاملاً نو در ایران است و فارغالتحصیلان آن از سال ۸۷ وارد بازار کار و مراکز دولتی شدهاند. این رشته در کنکور سال ۱۳۸۵ نوترین رشته به حساب میآمدهاست و ده سال بعد یعنی در سال ۱۳۹۵ در محتوا و دروس آن بازنگری شدهاست.
سیستم اطلاعاتی یا سامانه اطلاعاتی یک پایگاه داده برای ذخیره، پردازش و تجزیه و تحلیل نتایج گزارشهایی است که بهطور منظم در حال انجام است. به این دلیل سیستمهای اطلاعاتی نه تنها به عنوان یک پایگاه داده، نرمافزار و سختافزار بلکه به عنوان یک سیستم بزرگتر که به کمک و بهرهگیری ازآن میتوان مدیریت تمام امور دستی و دستگاهی و تفسیر سیستمهای ارتباطی را به راحتی انجام داد، مطرح میشوند.
با این حال، این اصطلاح در معنای وسیع تر به هر وسیلهای که باعث برقراری ارتباط علمی بین افراد (بهطور مثال از طریق ارتباط کلامی، سیستمهای پانچ کارت و سیستمهای تصادفی نوری ساده) میشود، اطلاق میشود. همچنین گاهی اوقات تنها برای اشاره به نرمافزار مورد استفاده برای اجرای یک پایگاه داده کامپیوتری یا برای اشاره به یک سیستم کامپیوتری استفاده میگردد. مجموعه سیستمهای اطلاعاتی، برای مطالعه علمی، دقیق و واقعی شبکههای متشکل از سختافزار و نرمافزار، که مردم و سازمانها برای جمعآوری، فرایند ایجاد و توزیع اطلاعات از آنها استفاده میکنند مورد استفاده قرار میگیرند. هدف هر سیستم ارتباطی حمایت از عملیات، مدیریت و تصمیمگیری و در معنای وسیع تر کاهش مدت استفاده میباشد؛ که میتوان به فناوری اطلاعات و ارتباطاتی که یک سازمان، یا تکنولوژی که مردم در حمایت از فرایندهای کسب و کار انجام میدهند، اشاره کرد.
تاریخچه
سیستمهای ارتباطی متعدد که امروزه بهطور مداوم به روزشده برای ترویج روشهای قوم نگاری، اطمینان از یکپارچگی داده هاو بهبود اثربخشی اجتماعی وبهره وری ازکل فرایند ویا بهطور کلی به منظور پردازش اطلاعات در سازمانهای متمرکز و به خصوص در شرکتهای کسب و کار و اشتراکگذاری منابع با جامعه مدرن مورد استفاده قرار میگیرند.
بررسی اجمالی
در باب سیستمهای اطلاعاتی دو دیدگاه وجود دارد که دیدگاه اول شامل نرمافزار، سختافزار، داده، مردم و روشهای ارائه میباشد. در دیدگاه دوم علاوه برموارد بالا، فرایندها و عناصر ضروری دیگری مثل هدف و فعل و انفعالات نیز مورد توجه قرارمیگیرند. درانجمن Computing Machinery متخصصان سیستمهای ارتباطی بهطور متمرکز بر روی یکپارچهسازی راه حلهای فناوری اطلاعات و فرایندهای کسب و کار برای پاسخگویی به نیازهای علمی کسب و کار فعالیت میکنند. انواع مختلفی از سیستمهای اطلاعاتی وجود دارد که عبارتند از: سیستمهای پردازش تراکنش، سیستمهای پشتیبانی تصمیمگیری، سیستمهای مدیریت دانش، سیستمهای مدیریت یادگیری، سیستمهای مدیریت پایگاه داده و سیستمهای اطلاعات دفتر. اکثر سیستمهای ارتباطی برای انجام اموری که مغز انسان قادر به انجام آنها نمیباشند ایجاد شدهاند. برخی از این امور عبارتند از: دستیابی به حجم زیادی از اطلاعات، انجام محاسبات پیچیده وکنترل همزمان چندین فرایند.
اجزا
هر سیستم اطلاعاتی از پنج قسمت اصلی تشکیل شدهاست که عبارتند از: ۱-سختافزار که شامل CPUوتمام تجهیزات پشتیبانی، ورودی، خروجی، دستگاههای ذخیرهسازی و دستگاه هلی ارتباطی است. ۲-نرمافزار به برنامههای کامپیوتری و کتابچههای راهنما اطلاق میشود. برنامههای کامپیوتری دستورالعملهای قابل خواندن ماشین است که بهطور مستقیم مدارات موجود در قطعات سختافزاری رابرای ایجاد اطلاعات مفید از داده هابه کار میاندازد. ۳-داده اطلاعات خامی هستند که بهطور کلی به شکل ماشین خوان بر روی دیسک یا نوار و بهطور کلی حافظهها قرا میگیرند تا زمانی که کامپیوترها به آن نیاز پیدا کنند. ۴-روش به سیاست حاکم بریک سیستم کامپیوتری دراستفاده از سختافزارها و نرمافزارهای موجود گفته میشود. ۵-مردم هر سیستم اطلاعاتی براساس نیاز مردم ایجاد شدهاست؛ بنابراین میزان رضایتمندی افراد به یک سیستم نقش بسیار مهمی در تعیین موفقیت و شکست یک سیستم اطلاعاتی دارد.
انواع
انواع سیستمهای اطلاعاتی به صورت کلاسیک به صورت یک هرم تقسیمبندی میشوند که سطح زیرین این هرم، سیستمهای مدیریت تراکنشها، لایههای بالاتر بهترتیب سیستمهای اطلاعاتی مدیریت، سیستمهای پشتیبان تصمیمگیری قرار دارند و در لایهٔ بالایی هرم نیز سیستمهای مدیریت اجرایی قرار دارد. این تقسیمبندی از سال ۱۹۸۰ متداول بودهاست.
با این حال، در سالهای اخیر، برخی از انواع سیستمهای اطلاعاتی متداول شدهاند که نمیتوان آنها را در مدل کلاسیک تقسیمبندی سیستمهای اطلاعاتی جانمایی کرد. برخی از این سیستمهای اطلاعاتی عبارتند از:
همیار آیتی (دستیار فناوری اطلاعات) همیار آی تی یا دستیار آیتی (به انگلیسی: IT Asistant) معمولاً به فردی گفته میشود که در سازمانهای مرتبط با فناوری اطلاعات به عنوان کارمند مشغول به کار است، از آنجایی که عبارت فناوری اطلاعات به اختصار آیتی نامیده میشود، کارمند فناوری اطلاعات را نیز کارمند آیتی یا دستیار آیتی مینامند.
همیار فناوری اطلاعات (کارمند آیتی)
فردی که به عنوان یک کارمند آیتی مشغول به کار است وظایفی همچون نظارت بر فرایندهای فناوری اطلاعات سازمان، هدایت تیمهای آیتی و همچنین کنترل سیستمهای اطلاعاتی و تکنولوژی سازمان را بر عهده دارد.
پیشنیازهای تحصیلی کارمندهای آیتی
دانش آموختهٔ کارشناسی یا کارشناسی ارشد در زمینههای مرتبط مانند فناوری اطلاعات، علوم کامپیوتر، الکترونیک، نرمافزار، سیستمهای اطلاعاتی و شبکههای کامپیوتری بوده و دارای مهارتهای ارتباطی و اجتماعی در این زمینه باشد.
وظایف اصلی کارمندان آیتی
کارمندان آیتی باید قادر باشند مشکلات مرتبط کاربران را بافته و آنها را به بخش فناوری اطلاعات منتقل کرده یا برطرف کنند، از سوی دیگر وظیفهٔ تأمین امنیت سیستمهای اطلاعاتی و شبکههای سازمان، تشخیص نرمافزار مناسب برای دستیابی به اهداف سازمان و اجرای صحیح نرمافزاری و سختافزاری زیرساختهای سازمان بر عهدهٔ کارمندان آیتی است.