خرس کوچک آسمانی (دب اصغر)

[baten kaitos]

خرس کوچک یا دُب ‌اصغر (در لاتین: Ursa minor) صورت فلکی کوچکی در آسمان شمالی ( نیم کره شمالی) می‌باشد.آن را در ایران باستان تریشگ می‌نامیدند. خرس کوچک یکی از ۸۸ صورت فلکی امروزی است. یکی از مشهورترین ستارگان آسمان یعنی ستاره قطبی در این صورت فلکی قرار دارد.بعد از ستاره ي قطبي (جدي)پرنور ترين ستاره ي دب اصغر انور فرقدان مي باشد اين يكي از 57 ستاره اي است به عنوان مرجع مورد استفاده ي دريا نوردان وهوا نوردان است پنج ستاره ي ديگر دب اصغر جلوه ي كمتري دارند .وسعت اين صورت فلكي در حدود 20 درجه يا چهار برابر فاصله ي قراولان(دو ستاره ي دب اكبر با نام هاي دبه و مراق )است
آلفا-خرس کوچک (ستاره قطبی) نیز از ستاره‌های نورانی است و به رنگ زرد . فاصله‌ این ستاره از ما حدود 430 ( چهارصد و سی ) سال نوری است.
دب اصغر به نام هاي بنات النعش يا هفت اورنگ كهين نيز مشهور است وجه تمسيه آن مانند دب اكبر نا مناسب است . بنابر افسانه جالبي از بوميان امريكادرباره دب اصغر گروهي شكارچي بومي راه خود را در جنگل گم كرده بودند با اجابت دعاهايشان دختر كوچكي پديدار شد تا به سلامت آن ها را به خانه هاشان راهنمايي كند . اوروح جدي(ستاره ي قطبي) بود وشكارچيان پس از مرگ در آسمان جاي گرفتند تا براي هميشه نزديك او باشند.

جُدی و جهت یابی
الف ) تعیین شمال جغرافیائی
ب ) تعیین عرض جغرافیائی
عرض جغرافیائی در نیمکره شمالی = ارتفاع جُدی در آن نقطه

یکی از مشهورترین ستارگان آسمان یعنی ستاره قطبی (جدی یا آلفا-خرس کوچک) در این صورت فلکی قرار دارد. ستاره دیگر نسبتاً پرنور این صورت فلکی، کوکب شمالی است، که به همراه فَرقَد، از حدود سال ۲۰۰۰ پیش از میلاد تا سال ۵۰۰ میلادی نزدیک‌ترین ستاره‌ها به قطب شمال بوده‌اند؛ که به خاطر تقدم اعتدالین (انحراف محوری کره زمین) تغییر کرده است، و امروزه -چنان‌که گفته شد- جدی ستاره قطبی است. بعد از این‌دو، پرنورترین ستاره دب اکبر اَنوَرُ الفَرقَدَیْن(انورِ فرقدان) می‌باشد. این یکی از ۵۷ ستاره‌ای است به عنوان مرجع مورد استفادهٔ دریا نوردان وهوا نوردان است. دیگر ستاران دب اصغر جلوهٔ کمتری دارند.
مجموع دو ستاره انور الفرقدین و اخفیَ الفَرقَدَین را فَرقَدان(فَرقَدَین) یا دو برادران یا نَدمانَی جَذیمة گویند. دو ستاره کنار فرقدین و مانند آن راعَوهَقان(عَوهَقَین) گویند.

چهار ستاره «نعشِ»(مستطیل‌شکل) دبّ اصغر از جهتی غیرعادی‌اند، زیرا دارای قدر(قدر ظاهری) دوم، سوم، چهار و پنجم هستند. در نتیجه آن‌ها راهنمای خوبی برای تشخیص قدر ظاهری ستارگان، و تشخیص این‌که ستارگان تا چه "قدر"ی مشخص هستند؛ و مثلاً برای ساکنان شهرها یا برای آزمایش قدرت بینایی مفید است.
تعیین شمال جغرافیایی
با فرود آوردن خطی قائم از ستاره قطبی بر افق مشخص می‌شود. نقطه‌ای که در آن خط قائم دایره افق را قطع می‌کند. شمال جغرافیایی است.

تعیین عرض جغرافیایی
عرض جغرافیایی هر نقطه در نیمکره شمالی برابر است با ارتفاع ستاره قطبی در آن نقطه. بنابراین برای ناظری در 40 درجه شمالی‏ ، جدی ارتفاعی برابر 40 درجه دارد، برای ناظری در 60درجه شمالی ، ارتفاع جدی 60درجه است و الی آخر.
ارتفاع یک ستاره ، بر حسب درجه ، زاویه میان افق ناظر و ستاره در امتداد یک دایره قائم است.