غمز ، درمانی در طب سنتی ایران

[آدم برفی]

زمان های قدیم شیوه های متعددی برای درمان فرد بیمار و رفع کسالت وجود داشته است، یکی از این روش ها، غمز که در طب مدرن آن را ماساژ درمانی می نامند. قواعد کلی آن با استفاده از تغییر و دستکاری بافت جسمانی بدن می باشد، که از این طریق می توان بیماری های عصبی را کنترل و درمان کرد. باید گفت این تنها بخشی از فواید غمز می باشد، برای آگاهی کامل با گیاه یاب همراه باشید.

بسیاری از مکاتب ماساژ درمانی امروزی که اسم سایر کشورها را به دنبال خود یدک می‌کشند (ماساژ سوئدی، تایلندی و …) برگرفته از طب سنتی ایران هستند که دچار تغییرات و پیشرفت‌هایی شده‌اند. در طب نوین نیز تا حدودی اقدامات فیزیوتراپی شبیه ماساژ درمانی است. شاید نتوان کاربرد عمومی یا طبی این روش‌ها را به تاریخ یا زمان خاصی منتسب کرد، همان‌طور که نمی‌توان گفت اولین اقدام پزشکی از چه زمانی آغاز شد، اما مسلم است که در طول تاریخ و در بیشتر مکاتب پزشکی و درمانی سنتی به تدریج انواع مشت‌ومال و ماساژ، شکلی قانونمند به‌خود گرفته و دارای اصولی قابل آموزش شده‌اند. از بقراط نقل شده است: «پزشک باید بسیاری از چیزها را بداند و یکی از واجب‌ترین‌ها، مالش است.»

دلک و غمز اصطلاحاتی هستند که در مکتب طب ایرانی به عنوان اقدامی طبی، درمانی، اصلاحی و در بعضی موارد، تشخیصی به‌کار می‌رفته است که متاسفانه در طول زمان و با از رونق افتادن طب ایرانی، آموزش و کاربرد این شیوه‌ها نیز منسوخ شده است. این درحالی‌ است که امروزه در بسیاری از نقاط دنیا، ماساژ درمانی یک روش متداول در درمان یا کمک به درمان است.

غمز در لغت به معنی فشردن با دست، مالش دادن و مالیدن آمده است. در واقع نوعی ماساژ پزشکی ویژه‌ی طب سنتی ایران است که به عنوان روشی موثر در درمان انواع کمردرد، بهبود دیسک سیاتیک، کاهش درد و محدودیت حرکات مفاصل و انواع دردهای عضلانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع ماساژ بر نقاط خاص بدن با هدف درمان بیمار است که بیشتر با دست (گاهی با چوب و …) انجام می‌شود و برای درمان حدود ۶۰ نوع بیماری کاربرد دارد.

دلک در لغت به معنی چیزی را نرم و تابان گردانیدن، نیک مالیدن اندام، به دست مالیدن بدن و مالش دادن آمده است. دلک درمانی نیز عبارت است از دست‌ورزی روی ماهیچه‌ها، رگ‌های خونی، مفاصل و بافت‌های نرم بدن با حرکات حرفه‌ای و با هدف درمان عضو مشخص که دلاک، ورزمال یا درمانگر روی بدن شخص بیمار یا خسته انجام می‌دهد. این عبارت‌ها به نوعی معادل واژه‌ی ماساژ امروزی است که هم برای رفع تنش‌ها و خستگی‌ها و هم درمان یا کمک به درمان برخی از مشکلات طبی به کار می‌رود.

طب سنتی، ماساژ را تنها راه مبارزه با شل شدن عضلات و جلوگیری از عوارض میان‌سالی دانسته است و آن‌چه از منابع قدیم ایرانی گردآورده شده، نشان می‌دهد:

– اولین بار که متخصص ماساژ کار خود را شروع می‌کند، شما (که هیچ اطلاعی درباره‌ی شیوه‌ی او ندارید) ناراحت می‌شوید و عضلات شما در برابر مشت‌ و ‌مال او مقاومت نشان می‌دهد.

– ولی همین ‌که با روش خود اطمینان شما را جلب کرد، عضلات را شل کرده و بدن را در اختیار او می‌گذارید.

– فشار متخصص مشت‌و‌مال بر شانه‌ و پهلوی شما، در مرحله‌ی اول دشوار است، ولی نشاط تازه‌ای به ریه‌ی شما می‌دهد.

– این مرحله از همه دشوارتر است و اشک را در چشم شما جمع می‌کند، ولی علاج بسیاری از دردهای شانه و پشت، همین است.

– متخصص مشت‌و‌مال خوب می‌داند که اساس شل‌شدن عضلات از کف پا شروع می‌شود. امروزه در اصطلاح پزشکی، شل‌شدن کف پا را «ترس چاق» می‌نامند، بنابراین متخصص مشت‌و‌مال کار مبارزه با عضلات شل را ابتدا از کف پا شروع می‌کند.

– بالای زانو از جمله نقاطی است که چربی زیادی در آن جمع می‌شود و همین تراکم چربی است که به اصطلاح قوه‌ی زانوی شما را می‌گیرد و در تمام قسمت‌های پای خود از ران تا کف پا، احساس سستی و سنگینی می‌کنید. متخصص ماساژ به این قسمت توجه ویژه‌ای دارد.

– شانه‌های شل و آویخته از قرن‌ها پیش مورد توجه متخصصان مشت ‌و ‌مال بوده است.

گاهی اوقات برای شما اتفاق افتاده که پس از مدتی که کتاب سبکی را در دست راست یا چپ گرفته‌اید، دست‌تان خسته شده یا از گرفتن گوشی تلفن برای مدت کوتاهی عاجز مانده‌اید. علت را باید در چربی‌هایی دانست که در سرشانه و بازوها رسوب کرده و مانع کار عضلات به راحتی و آسانی می‌شود. تجربه نشان داده که تنها راه مبارزه با این دردمندی، حرکت همه ‌جانبه‌ی بازو و مشت‌‌و‌مال مرتب آن است.

– و بالاخره مرحله‌ی آخر، مشت‌و‌مال باز هم به اصطلاح عامیانه به چهار ستون بدن، دست‌ها و پاها تمام می‌شود. متخصص مشت‌و‌مال که با انجام هفت مرحله‌ی مختلف، عضلات خسته‌ی شما را نرم کرده است، به آسانی می‌تواند این مرحله‌ی دشوار را هم تمام کند. در این مرحله، خستگی و خشکی عضلات گردن، مچ دست و ران‌ها از میان می‌رود و شما در حالی‌که احساس راحتی بی‌سابقه‌ای می‌کنید، از زیر دست او بیرون می‌آیید.

در منابع مختلف طب ایرانی به فراخور علاقه و توجه نویسنده‌ی کتاب، به شکل پراکنده یا متمرکز به منافع و کاربرد دلک و غمز اشاره شده است. مرحوم محمد حسین عقیلی شیرازی در کتاب «خلاصه‌الحکمه» می‌فرماید:

«بدان‌که دلک که عبارت از مالش و مشت‌و‌مال بدن است، در اقسام قویِ صلب، ضعیفِ لین، معتدل، کثیر، خشن و املس است.» سپس خواص کلی هر یک از این انواع را به ترتیب زیر برمی‌شمرد:

– قوی کردن عضو، تحلیل رطوبت‌های سست‌کننده و جذب روح و خون به سوی عضو

– ارخاء و نرمی عضو

– تسمین و فربهی

– لاغری عضو

– بزرگ و خشن کردن سطح عضو، دفع سردی مجمد یا ریح محتبس

او دلک را نوعی ورزش می‌شمارد و علاوه بر آن‌که تمام خواص یک ورزش مناسب را برای آن نیز قائل است، خواصی را نیز بر می‌شمارد که مخصوص دلک است و ورزش را فاقد آن می‌داند از آن جمله:

– تحلیل ماده‌ی غلیظ یا لزج که در عضوی خاص محتبس باشد.

– جذب و نفوذدادن خون به عضوی که بر اثر عارضه دچار لاغری یا کوچکی شده است.

– جذب ماده از سویی به سوی دیگر

– نگه‌داشتن رطوباتی که نباید تحلیل روند.

– تحلیل مواد زایدی که در عضلات تجمع پیدا کرده‌اند.

– ایجاد آمادگی برای ورزش (دلک استعداد) و برگرداندن بدن به وضع طبیعی پس از ورزش (دلک استرداد) که به آن برای ایجاد آرامش، «دلکِ مسکن یا راحت» گویند.

شیخ‌الرئیس بوعلی‌سینا نیز علاوه بر اختصاص فصل چهارم (از تعلیم دوم از فن سوم از کتاب اول) به کلیات بحث دلک و همچنین توجه تخصصی به دلک و ورزش کهنسالان، تقریبا حدود ۳۰۶ بار واژه‌ی دلک و حدود ۹۷ بار واژه‌ی غمز را به کار بـرده است و در یک نگاه کلی، گذشته از کاربرد غمز برای تشخیص افتراقی بعضی از انواع ورم و وضعیت‌های فیزیکی، این اقدام را در موارد زیر توصیه می‌کند:

فواید غمز درمانی
– نگهداری و مراقبت از نوزادان و شیرخواران، دندان درآوردن اطفال و سرماخوردگی شیرخواران

– لاغر کردن (تجفیف) بدن و منع سیلان رطوبت به مفاصل

– کنترل عوارض ناشی از القاء قی

– اصول و روش انجام فصد

– جذب و انتقال مواد از محلی به محل دیگر در بدن

– افزایش جذب و تاثیر بعضی از داروهای پوستی

– تحـریـ*ک مثانه برای خروج ادرار

– درمان بعضی از انواع فراموشی (نسیان)

– درمان بعضی از انواع صرع در شیرخواران

– کنترل یا درمان بعضی از انواع بیماری‌های عصبی (خدر، تشنج، رعشه، فلج و اختلاج)

– درمان شرناق (تجمع بیش از حد نوعی چربی در پلک فوقانی)

– درمان بعضی از انواع ورم ضمن این‌که متذکر می‌شود در بعضی از اورام، غمز به شدت مضر است.

– درمان بعضی از انواع ترومای کبد

– افزایش خون‌رسانی و بهبود تغذیه‌ی اعضای بدن

– درمان بروز ضعف ناشی از بعضی از انواع اسهال و اسهال خونی

– درمان بی‌خوابی

– در درمان قولنج ریحی

– کمک به زایمان و درمان (سختی زایمان)

– در درمان فتق امعاء

– در درمان درد عرق‌النَسا (سیاتیک)

– در کنترل خون‌ریزی‌ها

مرحوم اعتماد الاطباء حاج میرزا حسین همدانی نیز در کتاب «مقامع رشیق لمنکری طب‌العتیق» (برهان رسا) مطالبی را به کاربرد طبی پاشویه‌ی همراه با دلک و آبزن‌های طبی آورده که مطالعه‌ی آن را نیز به علاقه‌مندان توصیه می‌کند.

نیک و نو

دانلود رمان و کتاب های جدید