صنایع دستی قلمزنی، هنری اصیل

[@nicedavil]

قلمزنی یکی از ظرایف صنایع دستی ایران، قلمزنی بر روی انواع فلزات و آلیاژهاست که سابقه ای بسیار طولانی دارد و لااقل از دوره‌ی ساسانی میتوان نمونه‌های باارزش آن را حتی در موزه‌های داخل کشور هم مشاهده کرد. قلمزنی هنر نقر (کندن) نقوش بر سطح اشیاء فلزی است. در تعریف دیگری نیز می توان گفت که قلمزنی عبارت است از هنر تراشاندن و ایجاد نقوش عمیقتر، مفصل تر، با فرورفتگی و طبعاً برجستگی در سطح کار که حاصل استفاده‌ی استاد قلمزن از قلم‌های فولادی مختلف و متعدد بوده و در پشت کار نیز اثر قلم ‌ها دیده می شود. از این رو ضرورت دارد تا داخلی یا پشت کار و برحسب ضرورت - در قلمزنی از نوع جُنده کاری - پشت و روی کار قیر( قیر مورد استفاده در قلمزنی، ترکیبی است از قیر سفت و شل که لا به لای آن گچ ریخته می شود و باعث آن می شود که در جریان قلمزنی، شیء بر اثر ضربات چکش و فشار قلم، تاب برنداشته و از سر و صدای زیاد جلوگیری شود و به کار حالت ریتمیک ببخشد.) گرفته شود. قلمزنی میتواند به صورت ساده، مشبک ( اثر به نحوی قلمزنی میشود یا از ابزار برنده ای در جریان کار استفاده می شود که فضاهای منفی اطراف طرح و نگاره بریده شود و طرح مورد نظر به صورت مشبک دیده شود.) ، برجسته کاری( در قلمزنی به شیوه‌ی برجسته کاری، پس از انجام قلمزنی، اطراف نقوش و نگاره ها، فرو بـرده می شود تا طرحها نمایان تر و برجسته تر به نظر آید.) و جُنده کاری( در قلمزنی به روش جُنده کاری، پس از انجام قلمزنی بر روی یک سطح کار - مثلاً قسمت رو -سپس سطح دیگر- یعنی قسمت پشت کار - آن قلمزنی می شود لذا در دو نوبت رو یا پشت کار قیر گرفته شود در دو نوبت نیز با توجه به تقسیم نگاره ‌ها برای قلمزنی از رویا پشت کار، کار قلمزنی به انجام می رسد.) صورت پذیرد و هر چه طرح جدیدتر و حاوی ریزه کاری بیشتر بوده و با ظرافت و هنرمندی به اجرا درآید. ارزش کار را بالاتر می برد.

در قلمزنی از وسایلی استفاده می شود که به طور عمده عبارت است از ۱- انواع قلم ها- که گاه تعدادشان به ۱۴۰ یا بیشتر نیز می رسد. ۲- پرگار (در اندازه‌های مختلف) ۳- چکش ۴- متر ۵- قیچی ۶- دستگاه ذوب قیر در پایان کار قلم زنی، قیر را به وسیله‌ی حرارت از محصول جدا کرده و باقیمانده‌ی آن بر بدنه‌ی ظرف را نیز توسط نفت پاک می کند. سپس عملیات تکمیلی همچون اتصال قطعات - در صورت لزوم و این که شی، چند تکه باشد-، لحیم کاری، پرداخت کاری و سیاه کاری - جهت بیشتر نمایاندن نگاره ‌ها و نقوش - انجام می شود. قلم زنی بر روی فلز، افزون بر شهر اصفهان - قطب صنایع دستی ایران - در شهرهای شیراز، تهران، تبریز و کرمانشاه و طبس هم انجام می شود. برخی از آثار قلم زنان ایرانی در سطح جهان نظیر و همتا ندارد.