کردستان مسجد دارالاحسان سنندج؛ قلب مذهبی سنندج

[❤ASAL_M❤]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی و در بافت قدیم سنندج قرار دارد. این خیابان که مسجد اکنون در کنار آن واقع شده است از سال ۱۳۱۰ شمسی به بعد ایجاد شده است. بر اساس کتیبه‌های موجود، بنای مسجد در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط امان الله خان اردلان والی کردستان ساخته شد. این بنا شامل دو ایوان شرقی و جنوبی، گل دسته‌های بالای ایوان شرقی، صحن مرکزی، ۱۲ حجره در اطراف، شبستان ستون دار با ۲۴ ستون سنگی مارپیچ است. این مسجد را می توان مسجد – مدرسه دانست، زیرا بخشی از مسجد به حجره‌های طلاب علوم دینی اختصاص دارد و بخش جنوبی آن صحن اصلی مسجد است. این بنا دارای تزیینات کاشی کاری هفت رنگ مینایی فوق العاده پرکار، ظریف، ازاره‌های مرمرین، آجرکاری لعاب دار و معقلی، حوض سنگی و فواره‌های زیبا و همچنین ستونهایی با تزیینات طنابی است.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

اطراف شبستان و سر ستون‌ها با دو سوم قرآن تزئین شده است که آیات را با کاشی، به خطی که شبیه به خط کوفی است نوشته‌اند. این مسجد در گذشته یکی از مهم‌ترین دارالعلم‌های دینی بوده و بسیاری از علما در این دارالعلم به کسب علوم مختلف پرداخته اند. مسجد دارالاحسان، یکی از ارزشمندترین مساجد استان کردستان از نظر معماری و تزیینات معماری است. برجسته‌ترین ویژگی‌های هنری این بنا کاشیکاری زیبای آن است. . بعلاوه کتیبه‌های زیبای مسجد به روی سنگ مرمر و حجاری گل و گیاه در حواشی آنها ازجمله تزئینات حجاری منحصر به فرد محسوب می‌گردند.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

معماری​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

مسجد دارالاحسان در ضلع غربی قلعه حکومتی (دژ سنندج) به روی مکان بلند تری نسبت به بافت شهر قرار دارد، به گونه‌ای که از هر نقطه شهر به‌سهولت می‌توان گلدسته‌های آن را دید و صدای مؤذّن را شنید. این مسجد را هم درزمان ساخت و هم در شرایط حاضر می‌توان قلب مذهبی سنندج دانست.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

معابر و خیابانهایی که در چهار دور مسجد ایجاد شده‌اند، دسترسی به مسجد را از همه طرف سهل و آسان می‌سازند. در ترکیب صحیح فضاها و رعایت تناسب بین حجمها را نیز یکی دیگر از ابعاد شایان توجه در ساخت بنا می‌توان محسوب نمود.​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

یکی دیگر از ویژگیهای این بنا که آن را در میان تمامی بناهای قبل و بعد خود در کردستان متمایز می‌سازد، وسعت کاشیکاری آن است. کاشی در این بنا نه‌تنها به صورت تزئینی بلکه به عنوان عایقی مطمئن به کار رفته. ویژگی دیگر آن استفاده وسیع از معماران، آجرتراشان، کاشیکاران و نجاران اصفهانی در ساخت آن است. جالب توجه‌تر اینکه «امان‌اللّه خان» شاعری را از اصفهان دعوت کرد تا در وصف بنا شعر بسراید. به تقلید از سنّت معماری اسلامی ایران، دورتادور میانسرا (صحن حیاط) مسجد را حجرات دوازده‌گانه مدرسه‌ای محاط نموده و بدین ترتیب بنا کاربری آموزشی نیز پذیرفته است. آب جاری که امروزه نیز در حوض سنگی وسط میانسرای بنا جریان دارد، از قناتی در پنج‌کیلومتری شمال غربی سنندج به این نقطه آورده شده است.


​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]

 

[O_Q]

جالب است بدانید علاوه بر لقب «هزار تپه» که به این شهر داده شده است، حضور مساجد بسیار در خاک این سرزمین، آن را به شهر مساجد نیز شهره ساخته است. از معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آثار تاریخی که به یکی از جاذبه‌های گردشگری تاریخی و مذهبی سنندج نیز تبدیل شده است، «مسجد جامع» آن است که در بین مردم به «مسجد دارالاحسان» نیز شناخته می‌شود.

به نظر می‌رسد که این مسجد در سال ۱۲۲۸ هجری، دوران فتحعلی شاه قاجار و به دستور «امان الله خان اردلان» از والیان بزرگ کردستان، احداث شده است. درواقع با توجه به برخی متون تاریخی، این چنین به نظر می‌رسد که «خانه پاشا» از حاکمان تحت سلطه‌ی دولت عثمانی، در زمانیکه حکومت مرکزی ایران به دلیل ضعف و ناتوانی احاطه‌ی کاملی بر اوضاع کردستان نداشت، از کرکوک به کردستان آمده و حاکم وقت آن زمان «علی قلی خان» را مجبور می‌سازد که به اصفهان نقل مکان کند.

وی در زمانیکه در کردستان حضور داشت، عماراتی از جمله مسجد، مدرسه، دو منار بلند و سازه‌های دیگری را در سنندج احداث می‌کند که پس از اتمام حکومتش، این بناها به دست والیانی که از سوی پادشاهان صفوی انتخاب شده بودند و بر کردستان حکومت می‌کردند، ویران شده و از بین رفت. تا اینکه امان‌الله خان دو منار رفیع باقی‌مانده از مسجد دوران صفویه را نیز تخریب کرده و آن مسجد مذکور به طور کامل از بین می‌رود. بنابراین با همین اسناد تاریخی، به نظر می‌رسد که احتمالا این مسجد بر شالوده‌ی همان مسجد عهد صفویه درست زمانی که سنندج به عنوان مرکز حکومتی کردستان اعلام شده بود، ساخته شده و دو مناره‌های مسجد جامع فعلی نیز در جای دو مناره‌ی رفیع مسجد قبلی، قرار گرفته است.

پس از گذشت بیش از یک قرن از ساخت مسجد، قسمت‌هایی از آن تخریب شده که استادکاران و هنرمندان آن دوره از جمله «حسن میناچی»، دست به کار شده و با کاشی‌کاری زیبا و هنرمندانه‌ی خود، به تعمیر و مرمت آن پرداخته است. مصالح به کار بـرده شده در ساخت این اثر تاریخی عمدتا از لاشه، لوکه، باربر و کلنگی است که از آن‌ها در پی، کف، ازاره‌ها و همچنین ستون‌ها استفاده شده است. همچنین از آجر لعابدار، بدون لعاب، سنگ‌، کاشی لعابدار و چوب، در تزئینات مسجد بهره بـرده شده است.

بالغ بر ۱۵۰ قصیده در کتبیه‌های مسجد دارالاحسان حکاکی شده است که آن را منحصربه‌فرد ساخته است
در ایوان شرقی این مسجد کتیبه‌ای از جنس سنگ مرمر موجود است؛ روی این کتیبه‌ی سنگی قصاید «میرزا فتح‌الله خرم کردستانی» به همراه سال ساخت که ۱۲۲۷ هجری است، حک شده است. همچنین در ساختمان مسجد اشعاری از شاعران دیگر همچون «میرزا صادق اصفهانی»، «مجدالممالک» و «جوهری» نیز به چشم می‌خورد که به تمجید از والی وقت، شکوه و عظمت بنای مسجد، وجه تسمیه و نیز نوع کاربری بنا به عنوان مسجد مدرسه شناخته می‌شد و دارای حجره‌های طلاب علوم دینی است و در مجموع ۱۲ حجره در اطراف مسجد وجود دارد. درواقع سه ضلع شمال، جنوب وشرق میانسرا را همین حجره‌های مدرسه‌ دربر گرفته است که از این تعداد ۵ حجره در ضلع شمالی، ۴ حجره در قسمت شرقی و ۳ حجره در جنوب و در دو طرف ورودی مسجد قرار گرفته است. در نمای تعدادی از این حجره‌ها ایوان‌های کوچکی ساخته شده است که با استفاده از کاشی‌کاری، سطح آن‌ها را تزئین کرده و جلوه‌ای باشکوه و تماشایی را به این بخش از این بنای تاریخی، بخشیده است.

 

[O_Q]

جالب است بدانید که این مسجد در دوران ساخت و در عصر حاضر به عنوان «قلب مذهبی سنندج» نیز شناخته می‌شود. همچنین به نظر می‌رسد که به دستور امان‌الله خان اردلان، با استفاده از درآمد باغ‌های روستای «خلیچیان» واقع در شمال سنندج، تمامی هزینه‌های مربوط به تعمیرات و نگهداری مدرسه و نیز هزینه‌ی تحصیلی طلبه‌ها و دستمزد مدرسین، تامین و پرداخت می‌شد.

ایوان جنوبی که به ایوان روبه قبله نیز شناخته می‌شود، بسیار باشکوه و به زیبایی ساخته شده و روی بدنه‌ی داخل و خارج آن نیز همانند ایوان شرقی، آیاتی از قرآن حک شده است. در این قسمت از مسجد، می‌توان کتیبه‌ای را مشاهده کرد که منقوش به سوره‌ی مبارکه‌ی انسان به خط ثلث و به رنگ سفید بر زمینه‌ی کاشی‌کاری شده به رنگ آبی هفت‌رنگ و به صورت نواری است. استفاده از تزئینات زیبا با آیات قرآن در دیوارها، پایه‌ها، سرستون‌ها و فضاهای داخلی مسجد آن هم تا ارتفاعی قابل توجه از دیگر ویژگی‌های منحصربه‌فرد مسجد جامع سنندج به شمار می‌رود.

تزئینات دیگری در کنار آیات قرآنی در بخش‌های مختلف مسجد انجام شده است که می‌توان به تزئینات مقرنس‌کاری روی سرستون‌های ۲۴ ستون سنگی موجود در آن اشاره کرد.

در چهار طرف مسجد راه‌های عبور و نیز خیابان‌هایی ساخته شده است که با کمک تمامی آن‌ها می‌توان بدون هیچ مشکلی و به آسانی به مسجد دسترسی یافت. همانگونه که پیش‌تر نیز بیان شد، این مسجد به دلیل بهره‌مندی از تزئینات کاشی‌کاری وسیع، بسیار زیبا و تماشایی در بین گردشگران و کارشناسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ درواقع می‌توان اینگونه بیان کرد که سازنده و طراح بنا نه تنها کاشی‌کاری این مسجد را به عنوان تزئین به‌کار بـرده است، بلکه از این هنر ارزشمند همانند عایقی کاملا امن و قابل اعتماد بهره گرفته که در نوع خود ستودنی است؛ که اگر ترکیب درست فضاها و همچنین ایجاد تناسب بین حجم‌ها را نیز به آن اضافه کنیم، می‌توان این مسئله را از ویژگی‌های قابل توجه در مورد ساخت مسجد برشمرد.

کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ در تزئین بخش‌هایی از مسجد جامع سنندج، در نوع خود بی‌نظیر، زیبا و بسیار ستودنی است
آجرهای لعابداری که از سه رنگ مشکی، آبی تیره و فیروزه‌ای تشکیل شده و می‌توان این تزئینات در سنندج را منحصربه‌فرد و کم‌نظیر دانست. چرا که در نمای هیچ بنا و سازه‌ی دیگری به اندازه‌ی مسجد دارالاحسان نمی‌توان این وسعت از تزئینات آجری که اتفاقا آجرهای لعابدار است، مشاهده کرد.

پنجره‌ها نیز با چوب‌های تزئینی و به صورت فخر و مدین در حجره‌ها اجرا شده است که توجه هر گردشگر و بازدیدکننده را به خود جلب می‌سازد.

تزئینات سنگی در ستون‌ها نیز وجود دارد که از شاخص‌ترین قسمت‌های تزئینی به‌کار رفته در بنای مسجد است. چرا که حجاری انجام شده روی سنگ‌ها، مقرنس‌های سنگی اجرا شده روی سرستون‌ها زیبایی وصف‌ناشدنی را به داخل مسجد بخشیده که با تزئینات گچبری قوسی داخل بنا، جلوه‌ای ناب از هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است. ناگفته نماند که تزئینات گچبری در مسجد دارالاحسان تنها در حاشیه‌ی کتیبه‌های سنگی که در ایوان شرقی و همچنین در محراب نصب شده، به کار رفته است.

در وصف معماری مسجد جامع سنندج، نوشته‌های متعددی در کتب تاریخی ثبت شده که در بین آن‌ها مولف کتاب «حدیقه ناصریه»، از متون تاریخی محلی دوران قاجاریه، شنیدنی است. وی در مورد مسجد چنین نوشته است:

امان الله خان ... مسجدی را در نهایت شکوه و استحکام بنا کرد. اسم این مسجد دارالاحسان و بسیار عالی و ممتاز و در و دیوار آن کاشی کاری است. شبستانی دارد كه بیست و چهار عدد ستون سنگی در آن نصب شده، در كتیبه‌ی چهار دیوار این شبستان و كتیبه‌های اطراف ستون‌ها سه ثلث قرآن مجید را با كاشی به خطی كه شبیه به خط كوفی است، نوشته‌اند كه نهایت امتیاز را دارد و دو ایوان بزرگ كه یكی رو به قبله دیگری رو به طرف مشرق در این مسجد بنا شده كه خیلی بر رونق مسجد افزوده است. در نمای بیرونی مسجد ایوان‌های شرقی و جنوبی مسجد آیات بسیاری به كار بـرده شده كه نشان از توجه سفارش‌دهنده، خطاط و كاشی‌كار است.

همانگونه که پیش‌تر نیز بیان شد، شبستان مسجد دارای ۲۴ ستون سنگی است که سازندگان سقف صحن را روی این ستون‌های سنگی بنا کرده که در چهار ردیف شش‌تایی قرار گرفته است. جالب است بدانید که ردیف این ستون‌ها همگی در جهت محراب واقع شده و به طور کلی پنج دهانه با عرض‌هایی یکسان را به‌وجود آورده است. نور فضای شبستان نیز با استفاده از هفت پنجره که همگی در دیوار غربی شبستان قرار دارد، تامین می‌شود.

این۲۴ ستون سنگی که تماما کنده‌کاری شده نیز از دیگر ویژگی‌های مسجد است که قطعا نمی‌توان مشابهی از آن را در هیچ مسجد دیگری یافت.

تنوع و گوناگونی عناصر و اجزای هنری که در مسجد مورد استفاده قرار گرفته، واقعا تحسین‌برانگیز است. همچنین نمی‌توان از قرینه‌سازی تزئینات بنا مخصوصا تزئیناتی که در آن کاشی‌کاری و آجرکاری انجام شده است، به همین سادگی گذشت؛ چرا که در هیچ بخش از مسجد دارالاحسان، نمی‌توان تزیناتی بدون این خصیصه‌ی بیان شده، مشاهده کرد. تزئینات آجری مسجد جامع در کل شهر سنندج بی‌نظیر و یکتا است و در این مسجد بیش از ۱۵۰ بیت قصیده که تمامی آن‌ها شرح حال کاملی از این بنای ارزشمند را در زمان ساخت و پس از آن بیان می‌کند، در قالب کتیبه‌های زیبا حک شده است که نشان از هنرمندی و خلاقیت سازندگان آن دارد و در هیچ بنایی که در این دوره و حتی دوران پس از مسجد جامع ساخته شده است، نمی‌توان چنین هنرنمایی را مشاهده کرد.

دانلود رمان و کتاب های جدید