اصفهان مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان؛ با بزرگترین گنبد قاجاری

[sara . f .a]

بنای مسجد و مدرسه آقابزرگ یکی از باشکوهترین و زیباترین مساجد دوره قاجار در ایران به شمار می آید. این بنا در خیابان فاضل نراقی کاشان واقع شده است. ساختمان این مدرسه با سرمایه حاج محمد تقی خانبان طی سال های ۱۲۵۰تا۱۲۶۰ هجری قمری جهت استفاده نماز جماعت و درس و بحث داماد خود، ملا مهدی نراقی دوم، ملقب به آقابزرگ بنا شده و به این نام معروف شده است.
معمار این بنا شخصی به نام استاد حاج شعبان بوده است. تمامی این بنا از جمله گنبد که جزو بزرگترین گنبدهای آجری است با آجر ساخته شده و تزئینات بکار رفته در این بنا عبارت است از: کاشی کاری، آجرکاری، کتیبه های نفیس گچی و کاشی، مقرنس کاری، خطاطی ثلث و نستعلیق و نقاشی، که نقاشی این مدرسه توسط استاد محمد باقر قمصری صورت گرفته است. کتیبه های خطوط مسجد توسط اساتید برجسته خوشنویس کاشان از جمله: محمد ابراهیم (جد خاندان معارفی)، محمد حسین (جد خاندان ادیب) و بسلمه های طغری توسط سید صادق کاشانی نوشته شده است. این مسجد دارای سردر زیبایی است که سقف آن با مقرنس های معلق گچی و نقاشی تزئین یافته و دیوارهای جلوخان از کتیبه بالای سردر تا کف تختگاه های طرفین درگاه با کاشی های خشتی الوان پوشیده شده است.
هیات اصلی بنا و گنبد و بارگاه با شکوه آن به واسطه عظمت ساختمان و طرح عالی و نقشه بی نظیر به خصوص دقایق و فنون معماری اصیل ایرانی که در آن بکار بـرده شده، یکی از بناهای مهم ایرانی اسلامی بشمار می رود. پس از ورود به محوطه مدرسه، دو صحن فوقانی و تحتانی و حجره های محل سکونت طلاب و گنبد آجری با شکوه و گلدسته های دو طرف آن خود نمایی می کند. علاوه بر این دو حیاط خلوت، آب انبار بزرگ، شبستان دیگری در پشت گنبد، ساختمان مسجدی که در جنب گنبد واقع است و محراب کاشی کاری واقع در شبستان جنب گنبد که در حقیقت مجموعه ای است از هنرهای کاشی کاری، گچبری، کتیبه نویسی، مقرنس کاری ونقاشی، از جمله متعلقات این بنای عظیم است. مسجد آقابزرگ از نظر پلان جزو مساجدی است که دارای سه شبستان می باشد و نکته مهم وقابل توجه در این محل تلفیق مسجد و مدرسه است. تمامی بنا با آجر ساخته شده و تزئینات بکار رفته در آن جذابیت خاصی به این بنا بخشیده است.

منبع:سیری در ایران

 

[❤ASAL_M❤]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]بنای مسجد و مدرسه آقابزرگ یکی از باشکوهترین و زیباترین مساجد دوره قاجار در ایران به شمار می آید. این بنا در خیابان فاضل نراقی کاشان واقع شده است. ساختمان این مدرسه با سرمایه حاج محمد تقی خانبان طی سال های ۱۲۵۰تا۱۲۶۰ هجری قمری جهت استفاده نماز جماعت و درس و بحث داماد خود، ملا مهدی نراقی دوم، ملقب به آقابزرگ بنا شده و به این نام معروف شده است.
معمار این بنا شخصی به نام استاد حاج شعبان بوده است. تمامی این بنا از جمله گنبد که جزو بزرگترین گنبدهای آجری است با آجر ساخته شده و تزئینات بکار رفته در این بنا عبارت است از: کاشی کاری، آجرکاری، کتیبه های نفیس گچی و کاشی، مقرنس کاری، خطاطی ثلث و نستعلیق و نقاشی، که نقاشی این مدرسه توسط استاد محمد باقر قمصری صورت گرفته است. کتیبه های خطوط مسجد توسط اساتید برجسته خوشنویس کاشان از جمله: محمد ابراهیم (جد خاندان معارفی)، محمد حسین (جد خاندان ادیب) و بسلمه های طغری توسط سید صادق کاشانی نوشته شده است. این مسجد دارای سردر زیبایی است که سقف آن با مقرنس های معلق گچی و نقاشی تزئین یافته و دیوارهای جلوخان از کتیبه بالای سردر تا کف تختگاه های طرفین درگاه با کاشی های خشتی الوان پوشیده شده است.
هیات اصلی بنا و گنبد و بارگاه با شکوه آن به واسطه عظمت ساختمان و طرح عالی و نقشه بی نظیر به خصوص دقایق و فنون معماری اصیل ایرانی که در آن بکار بـرده شده، یکی از بناهای مهم ایرانی اسلامی بشمار می رود. پس از ورود به محوطه مدرسه، دو صحن فوقانی و تحتانی و حجره های محل سکونت طلاب و گنبد آجری با شکوه و گلدسته های دو طرف آن خود نمایی می کند. علاوه بر این دو حیاط خلوت، آب انبار بزرگ، شبستان دیگری در پشت گنبد، ساختمان مسجدی که در جنب گنبد واقع است و محراب کاشی کاری واقع در شبستان جنب گنبد که در حقیقت مجموعه ای است از هنرهای کاشی کاری، گچبری، کتیبه نویسی، مقرنس کاری ونقاشی، از جمله متعلقات این بنای عظیم است. مسجد آقابزرگ از نظر پلان جزو مساجدی است که دارای سه شبستان می باشد و نکته مهم وقابل توجه در این محل تلفیق مسجد و مدرسه است. تمامی بنا با آجر ساخته شده و تزئینات بکار رفته در آن جذابیت خاصی به این بنا بخشیده است.[/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]​

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مساجد را می توان یکی از شاخص ترین بناهای معماری در ایران دانست. در آمیختن فرهنگ ایرانی و اسلامی پس از ورود این دین آسمانی به ایران باعث شد تا همه ساخته های ایرانیان چهره ای تازه به خود بگیرند و متفاوت تر از همیشه به نظر برسند. معماران و هنرمندان ویژگی های اسلامی را به هنر ایرانی اضافه کردند و از این ترکیب در ساخت عبادتگاه های‌شان بهره گرفتند تا فضایی سرشار از شور و شوق معنوی و هنر ایرانی را ایجاد کنند.

مسجد آقابزرگ یکی از نمونه های کم نظیر معماری در ایران است و یکی از دیدنی های چشم نواز سرزمین‌مان به شمار می رود. برای دیدن این مسجد تماشایی باید راهی کاشان شویم؛ شهری که جاذبه های بسیاری را در خود جای داده است و در میان کویر خودنمایی می کند. کوچه پس کوچه های این شهر پر از آثاری هستند که می توان برای ساعت ها به آنها نگریست و در هر دقیقه جلوه ای تازه کشف کرد.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

Photo by : Unknown
چرا بازدید از مسجد آقابزرگ کاشان؟

• مسجد آقابزرگ کاشان مجموعه ای از تزیینات و عناصر معماری نفیس است.
• یکی از زیباترین و باشکوه ترین مساجد ایران در دوره قاجار به شمار می رود.
• در کنار بازدید از این مسجد می توانید به سراغ خانه های تاریخی شهر کاشان نیز بروید.
• این مسجد تنها مسجد 5 طبقه جهان است.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
آشنایی با مسجد آقابزرگ کاشان | شاهکار دوره قاجار
کاشان شهری غنی از نظر آثار تاریخی است و در هر گوشه ای از آن می توان نمونه ای کم نظیر را یافت. مسجد آقابزرگ یکی از دیدنی ترین جاذبه های این شهر است که در کوچه ای به همین نام قرار گرفته است و به راحتی می توان آن را پیدا کرد. این مسجد در واقع مجموعه مسجد و مدرسه‌ای بزرگ و منسوب به ملا مهدی نراقی است که یکی از مراجع تقلید شیعه در گذشته بود و به آقابزرگ شهرت داشت. این بنا هم برای عموم کاربرد دارد و هم توسط طلاب مورد استفاده قرار می گیرد. سنگ بنای این مسجد توسط مردی نیکوکار به نام حاج محمدتقی خانبان و پسرش در قرن 13 قمری گذاشته شد و زمان ساخت آن مصادف با دوران پادشاهی محمد شاه قاجار بود.

آنچه این مسجد را تماشایی جلوه می دهد تزیینات و عناصر نفیس به کار رفته در آن است که هر چشمی را به خود خیره می کند. از مقرنس کاری سر در مسجد گرفته تا گچ بری های ظریف و کاشی کاری چشم نواز همه و همه باعث شده اند تا این مسجد مورد توجه قرار گیرد و میزبان گردشگران باشد. مسجد آقا بزرگ تنها مسجد پنج طبقه دنیای اسلام نیز هست و همین موضوع اهمیت آن را چندین برابر می کند. همچنین در این مسجد چند فیلم و مجموعه تلویزیونی و سینمایی هم ساخته شده که از میان آنها می توان به طوقی، عیاران و ملاصدرا اشاره کرد.

در سال 1221 هجری شمسی و مقارن با پادشاهی محمدشاه قاجار بود که حاج محمد تقی خانبان تصمیم گرفت مکانی را جهت نماز جماعت عموم مردم و کلاس درس و بحث دامادش، ملا مهدی نراقی ایجاد کند. او نقطه ای را در کاشان در نظر گرفت و پس از 8 سال مسجد آقابزرگ را در سال 1227 مصادف با سال‌های نخستین سلطنت ناصرالدین‌شاه در اختیار مردم قرار داد. تاریخ هایی مربوط به سال های ۱۲۶۳، ۱۲۶۴، ۱۲۶۸ هجری قمری یعنی حدود سال های 1225، 1226 و 1230 خورشیدی در کتیبه‌های موجود در صفه شبستان، داخل شبستان زیر گنبد، اِزاره (1) محراب و سردر ورودی مسجد نیز دیده می شوند و پیشینه این مسجد را تایید می کنند.

برخی بر این باورند که مسجد آقابزرگ امروزی بر روی آثار به جامانده از زلزله 1157 خورشیدی و یا پیش از آن بنا شده که متعلق به دوره های گذشته بوده اند. کارشناسان می گویند آثار و نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد شبستانِ ۴۰ ستونِ شمالی مسجد، بر روی بقایای خانقاه، مسجد، مقبره و مدرسه خواجه تاج الدین (2) ساخته شده است. آنها می گویند که این شبستان بعدها با مسجد و مدرسه مجاور آن ادغام شده و یکی از نمونه‌های ایجاد هماهنگی و اتصال دو بنا در کنار هم به شمار می رود.

۴۰ ستون غربی گنبدخانه مسجد، مهم‌ترین بنایی است که بعدها به قسمت اصلی و گنبد خانه اضافه شد؛ اما صدماتی را به ویژگی های معماری آن وارد کرد. معمار مسجد بنای گنبدخانه را به گونه ای طرح ریزی کرده بود که از چهار طرف به فضای باز راه داشته باشد تا در تابستانِ طاقت‌فرسای کویر، هوا در پیرامون آن جریان یابد و تهویه به صورت طبیعی صورت گیرد. این تدبیرِ هوشمندانه معمار، در زمان حاج ملا تقی محمدعلی نراقی -فرزند آقابزرگ- و به هنگام ساختِ شبستانِ غربیِ گنبدخانه از بین رفت چرا که بنا از یک سو محدود شد.

تغییرات مسجد به همین جا ختم نشد و در سال های بعد هم در بعضی قسمت‌ها به ویژه در و پنجره‌های بخش های مختلف مجموعه، تغییراتی داده شد. این بخش ها عبارت بودند از: ۲ اتاق گوشواره‌های بالاخانه (3) که در دو طرف ایوان اصلی گنبدخانه قرار داشتند و ۴ اتاق بالاخانه که بالای سردرِ ورودی واقع شده اند.

در این تغییرات در و پنجره‌های ارسیِ (4) بالارو از میان برداشته شده و با درگاه‌هایی با دو نیم دایره جایگزین شدند. این نوع درگاه ها در معماری ایرانی جایگاهی نداشتند و از زمان بازگشت ناصرالدین شاه از سفر دومش به اروپا در سال ۱۲۹۵ هجری قمری در بناها به کار رفتند.

حدفاصل گنبدخانه و شبستان غربی با ۳ در مشبک چوبی از هم جدا می شد که ارسی‌های بالارو داشتند؛ اما پس از مدتی توسط موریانه از بین رفتند و به ناچار با درهای فلزی جایگزین شدند. در سال های اخیر سازمان ملی حفاظت آثار باستانی برای حفظ نمای مسجد به جای این درهای فلزی، درهای چوبی و ارسی کار گذاشته است. در و پنجره‌های مشبک و بالاروی حجره های مدرسه طبقه زیرین نیز به دلیل حمله موریانه ها از بین رفته بود که در سال های اخیر مرمت شده است.

نام این اثر از تاریخ 11 آذر سال 1330 خورشیدی با شماره 382 در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد و از آثار ارزشمند کشورمان محسوب می شود. هزینه های جاری مسجد و تعمیر و نگهداری آن نیز توسط واقفین تامین می شود؛ آنها برخی از املاک خود را وقف کرده اند تا درآمد به دست آمده از آنها صرف مسجد آقابزرگ شود.

پاورقی

1- سنگ هایی که در اطراف بنا و پای دیوار نصب می شود.

2- خواجه تاج‌الدین شیروانی و دو برادر دیگرش خواجه عمادالدین محمود و خواجه زین‌الدین از چهره‌های معتبر دوران آق‌قویونلو در قرن نهم در كاشان بودند. آنها آثار و بناهای مهمی از جمله مدرسه، بقعه و خانقاه ساختند.

3- ساختمان کوچک با یک یا چند اتاق در قسمت بالایی خانه و مستقل از آن

4- در و پنجره های مشبکی که به جای اینکه بر پاشنه بچرخد به سمت بالا باز می شوند.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
جایگاه تاریخی و معماری بنا

بنای مسجد-مدرسه آقابزرگ کاشان درست در زمانی ساخته شد که نخستین نشانه های تاثیر معماری غربی در معماری ایران مشاهده می شود. در سازه هایی همچون کاخ عالی قاپوی اصفهان و کاخ گلستان تهران نیز الهام از معماری غربی به چشم می خورد. گروه دیگری از بناها و به ویژه مساجد ساخته شده در زمان پادشاهی محمد شاه قاجار با الهام کامل از معماری سنتی بویژه معماری صفویه احداث شدند که از میان آنها می توان به مسجد امام تهران اشاره کرد. آنچه که مجموعه آقابزرگ را از تمامی بناهای هم عصر خود متمایز می کند این است که، نه از معماری سنتی در ساخت آن پیروی شده و نه عناصر غربی در آن حضور پیدا کرده اند. در عین حال که این بنا بر اساس اصول معماری ایرانی ساخته شده، تفاوت ها و نوآوری های غیر قابل انکار نیز در آن دیده می شود. این نشان می دهد که معمار بنا هم به تغییرات زمانی خود توجه داشته و هم به ارزش های پایدارِ معماریِ گذشته، پایبند بوده است. نگرش نو و هماهنگ با تحولات زمانه را می توان در این موارد یافت: استفاده از اختلاف سطح، ایجاد طبقات، بازی با حجم ها، درک تازه از فضا و برخوردی بی پیرایه با تزیینات

از آنجا که معماری ایران پس از این دوران به شیوه دیگری ادامه پیدا کرد، بناهای معدودی با این اصول ساخته شدند. در نتیجه کمتر بنایی به این شکل در روزگار کنونی دیده می شود و مجموعه آقابزرگ در میان بناهای منحصر به فرد ایران قرار می گیرد.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
علت نامگذاری

مجتهد بزرگ کاشان، ملا محمد مهدی نراقی همزمان با تولد فرزند آخرش از دنیا می رود و بر اساس رسم آن زمان، نام وی را بر فرزندش می گذارند. پس از مدتی فرزند به دنباله روی از راه پدر، مجتهد می شود و مردم کاشان به دلیل جلوگیری از اشتباه به خاطر تشابه اسمی پدر را " آقا بزرگ" و فرزند را " آقا کوچک" می خوانند.

محمد شاه قاجار در سفر به اصفهان چند روزی در کاشان اقامت می گزیند و با علمای شهر و از جمله با آقا کوچک دیدار می کند. شاه متوجه می شود که وی از درجه علمی بالایی برخوردار است پس دستور می دهد که او را هم آقابزرگ بخوانند. حاج محمد تقی خانبان، حاکم وقت شهر نیز مامور می شود که این مسجد و مدرسه را برای این مجتهد بزرگ بنا کند و دخترش را نیز به عقد وی درآورد.

نقل است که در جلسه دیدار شاه و علما، شاه پس از پی بردن به مقام علمی ملامحمد مهدی از وی و دیگر علما خواست که هر آنچه می خواهند را بیان کنند. ملا محمد مهدی می گوید: " پشه ها را از ما دور کن!" شاه پاسخ می دهد: "درخواستی از من بکنید که بتوانم آن را اجابت کنم من از انجام این کار عاجزم" سپس از او خواسته شد که برای رعیت مسجدی بنا کند تا در آن نماز بخوانند.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
هشتی، دالان و مهتابی

یکی از بخش های شاخص معماری ایرانی اسلامی، هشتی است که در انواع بناها دیده می شود. این بخش فضای سرپوشیده ای متصل به کوچه و حیاط خانه است که بلافاصله بعد از ورودی و درگاه قرار می‌گیرد. در مسجد آقابزرگ نیز این فضا تعبیه شده است و از آنجا دید کاملی به حیاط و گنبدخانه مسجد وجود دارد. سقف هشتی مسجد آقابزرگ با آجر و کاشی معقلی طاق بندی شده و به زیبایی آراسته شده است.

اتاق خادم و پله ای برای دسترسی به طبقه پایین نیز در دو طرف هشتی دیده می شود. دو دالان مسقف عریض در این فضا به چشم می خورد که طاق‎ نماهایی عمیق در هر دو طرف دارند و دسترسی به صحن و سرای مسجد و مدرسه را ممکن می کنند. این دالان ها شیب کمی دارند که به خاطر اختلاف سطح موجود بین فضای بیرونی صحن -که در واقع سقف حجره های مدرسه را تشکیل می دهد- ایجاد شده است. در وسط هر راهرو یک قسمت سرباز به صورت حیاط قرار دارد.

در مسیر راهرو درگاه هایی وجود دارند که با چند پله به صحن شمالی مسجد راه پیدا می کنند؛ صحنی که سقف نیم طبقه مدرسه علمیه را تشکیل می دهد و مسجد زمستانی بنا نیز هست.

پس از هشتی و رو به روی در ورودی محوطه‎ای باز قرار دارد که از آن با عنوان مهتابی یا زمستانه نشین یاد می کنند و در هنگام زمستان از آن استفاده می شد. سنگ هایی در وسط این فضا وجود دارد که از جنس مرمر هستند و نور اتاق های پایینی را تامین می کنند. بد نیست بدانید مرمر تنها سنگی است که نور را از خود عبور می دهد. قوس ها و تویزه ها از دیگر عناصر به کار رفته در ساخت این مسجد هستند که زیبایی خاصی به آن بخشیده اند.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
3- صحن مرکزی

صحن مرکزی مجموعه مسجد و مدرسه آقابزرگ دو بخش دارد که در اینجا به معرفی آنها می پردازیم:

حیاط گودال باغچه

حیاط طبقه پایینی که همطراز با حوض و باغچه ها است به عنوان حیاط گودال باغچه محسوب می شود و اختصاص به مدرسه داشته است. در سه طرف این حیاط دوازده حجره با راهروهای جداگانه دیده می شود و یک فضای بزرگ‌تر از حجره ها در وسط اضلاع حیاط و چند انبار در گوشه ها وجود دارد.

گودال باغچه از شرق و غرب به ۱۰ حجره، از جنوب به ۲ حجره در دو طرف و یک مدرس در وسط و از شمال به شبستان و سرداب زیر آن منتهی می شود و چند اتاق و انبار در ۲ کنج جنوب غربی و شرقی آن به چشم می خورد. این حیاط به شکل مربع مستطیل و در جهت شمالی ـ جنوبی ساخته شده است. کف آن با آجر پوشیده شده و عناصری مشتمل بر حوضی در وسط به شکل کثیرالاضلاع و ۴ باغچه در ۴ طرف آن با درختان انار و انجیر و چاه آب و فاضلاب در آن وجود دارد.

حیاط همکف یا بالایی

سطح حیاط همکف همطراز معابر مجاور مسجد است و در چهار گوشه آن پله هایی برای دسترسی به طبقه پایین و حجره های طلاب دیده می شود. این حیاط، بام مدرس و حجره‌ها به شمار می رود و شبیه یک مهتابی است. این قسمت از شرق و غرب با ۲ دیوار دارای طاق‌نما محصور شده است، از شمال به مهتابی (بام چهلستون) منتهی می شود و از جنوب به ایوان مسجد راه دارد.

این حیاط در دو طرف طول شرقی و غربی راهروهای وسیعی دارد که بام حجره ها را تشکیل می دهند. اضلاع حیاط در هر طرف با پنج صفه نماسازی شده و پشت بغـ*ـل (1)های صفه ها با تزیینات معقلی آجر و کاشی زینت یافته اند.

نمای اصلی مسجد را می توان در ضلع جنوبی حیاط دید چرا که در جلوی این قسمت، ایوان وسیعی با کاشی کاری های چشم نواز دیده می شود، مقصوره و گنبد خانه در عقب آن قرار گرفته است و یازده چشمه و رواق نیز در اطراف آن تعبیه شده اند که مجموعه شبستان باز و تابستانی را تشکیل می دهند. این قسمت از بنا از سه طرف به فضای باز منتهی می شود و شکوه و زیبایی خاصی دارد.

دیوارهای شرقی و غربی حیاط اصلی از آجر است و دهانه‎های صفه‎ای به شکل ایوانچه یا طاق‎نما در آنها دیده می شود که در ارتفاع نیم‎متری از کف حیاط ساخته شده و آنها را با قوس های جناغی پوشانده اند. پشت بغـ*ـل ها نیز با کاشی کاری معقلی تزیین شده اند و ترکیب خاصی را به نمایش می گذارند.

پاورقی

1- لچکی بالای قوس. لچکی بخش های مثلثی شکلی هستند که در قسمت اتصال دو قسمت از ساختمان ایجاد می شوند.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
4- شبستان ها

همانگونه که اشاره کردیم این مسجد دارای 3 شبستان است. در عمارت سردر دو شبستان وسیع زمستانی و تابستانی وجود دارد که در دو طبقه واقع شده اند.

این مجموعه ۲ شبستان چهلستونی دارد که عبارتند از:

* شبستان جبهه غربی گنبدخانه که پس از تکمیل ساخت مجموعه به آن اضافه شده و دارای ۲۰ ستون آزاد و ۳۰ چشمه طاق آجری است. در قسمت شمالی این شبستان راهروی ارتباطی و پلکان پشت‎بام و محلی برای وضوخانه قرار دارد.

* شبستانِ زمستانی که در جبهه شمالی مسجد و صحن اصلی حیاط قرار دارد. پایه‎های این شبستان قبل از احداث گنبدخانه بر روی پایه‎های به جامانده از بنایی که بر اثر زلزله یا عوامل دیگر ویران شده، ساخته شده است. این شبستان ستون هایی از آجر و خشت دارد و دارای گوشه‎سازی و رسمی‎بندی است. پوشش آجری عرقچین آن نیز با نقوش هندسی آجر و کاشی زینت یافته است. در این شبستان روزنه هایی با پوشش سنگ مرمر تعبیه شده که نور طبیعی ملایمی را به درون شبستان می‎رسانند.

این شبستان یک محراب گچی دارد و یک رشته پلکان، آن را به هشتی ورودی مسجد پیوند می دهد که راه ارتباط اصلی آن با خارج مسجد به شمار می رود و ۲ ورودیِ دیگر، آن را به حیاط مرکزی و صحن گودال باغچه مرتبط می کنند. در جانب شمال غربی این شبستان یک حیاط خلوت، یک حوض و محلی برای وضوخانه قرار دارد که با همان پلکان به هشتی ورودی اصلی مسجد ارتباط دارد. این پلکان و راه ورودی آن اکنون مسدود است و عبور و مرور از آن صورت نمی گیرد.

شبستان زمستانی در ابتدا در مسجد آقابزرگ وجود نداشت و ۲۰ سال بعد از اتمام ساختمان اصلی مسجد در محل صحن غربی به آن اضافه شد. ساخت این قسمت از مسجد توسط مرحوم شعبانعلی پشت مشهدی صورت گرفت تا مشکل سردی هوا در زمستان رفع شود. در بخش جنوبی شبستانِ زمستانی فضاهایی قرار دارند که کاربری اولیه آنها مشخص نیست؛ اما امروزه به عنوان وضوخانه و انبار کاربرد دارند. از آنجا که این شبستان فضای بسته ای دارد به عنوان شبستان اصلی مسجد نیز از آن استفاده می شود.

بادگیرهای بخش سردر که پیش از این از آنها سخن گفتیم، هوای مطبوع را به شبستان زیرین (تابستانی) منتقل می کنند تا داغی هوای تابستان برای مراجعان مطبوع شود. از اوایل انقلاب اسلامی تاکنون شبستان تابستانی تغییر کاربری داده و یکی از کتابخانه های فعال کاشان به شمار می رود.

شبستان دیگر جنب گنبدخانه مسجد است که در ادامه در مورد آن سخن خواهیم گفت. قبله و محراب اجزای مهم هر شبستانی به شمار می روند و بیش از هر چیز دیگری توجه افراد را به خود جلب می کنند. جهت قبله محراب در این شبستان با عبارت " یا قاضی الحاجات" مشخص شده است و در اطراف محراب نیز کتیبه ای منقوش به سوره های شمس و اعلی با خط ثلث و از جنس ساروج دیده می شود. محراب کاشی کاری شده در شبستان جنب گنبد از زیباترین قسمت های مسجد آقابزرگ به شمار می رود و جلوه ای خاص به شبستان بخشیده است. بالای محراب هم کانالی تعبیه شده تا انعکاس صدای پیش نماز در کل مسجد افزایش یابد. در این شبستان بر خلاف سایر مساجد اصل رعایت تقارن دیده نمی شود و محراب کنار شبستان بنا شده است و نه در وسط آن. محراب در منتهی الیه گوشه جنوب غربی قرار دارد و در جهت قبله اصلی قرار گرفته است.

معمولا در مساجد ایران شبستان اصلی و گنبدخانه از سه یا چهار طرف محصور هستند و جهت محراب در تمامی مساجد بسته و بدون در و پنجره ساخته می شده است؛ اما مسجد آقابزرگ از این نظر نیز سنت شکنی داشته و شبستانی غیر محصور دارد. در ابتدا بخش گنبدخانه به عنوان شبستان در فصول گرم و تابستان های داغ منطقه کویری استفاده می شد؛ اما بعد از مدتی فرزند ملا محمد مهدی با پوشاندن پیرامون یکی از حیاط های اطراف گنبدخانه و مسقف کردن آن شبستان مسجد را به غرب گنبدخانه منتقل می کند. این شبستان بسیار وسیع است و به وسیله سه درگاه بزرگ با پنجره چوبی سبک به محوطه گنبدخانه راه پیدا می کند. در زمان ملا محمد مهدی صاحب اولیه مسجد، دو حیاط این قسمت نیز قرینه هم بوده اند؛ اما پس از اضافه شدن این شبستان تقارن آنها بر هم خورده و یکی به صورت مسقف و محصور و دیگری بدون سقف و از 4 طرف آزاد دیده می شود.

متاسفانه تصویری از شبستان ها در دست نیست. اگر عکسی از این بخش ها دارید، آن را برای ما ارسال کنید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را اینجا آپلود کنید.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
5- گنبدخانه

یکی از دیدنی های این مسجد با شکوه گنبدخانه آن است که تمام آن از آجر ساخته شده است. گنبدخانه به محلی گفته می شود که سقفی گنبدی دارد و و بیشتر در اماکن مذهبی به چشم می خورد. این سازه از دوران سلجوقی به بعد به اکثر مساجد ایران راه یافته و به بخشی از آنها تبدیل شده است.

گنبد مسجد آقابزرگ دو پوسته (دولایه) از هم جدا است و از بزرگ‌ترین گنبدهای آجری محسوب می شود. ایوان مرتفع جلوی گنبد نیز پوشش دو لایه آجری دارد. در ارتفاع حدود ۶ متری از کف گنبدخانه درگاه‌هایی بر بالای ورودی های هشت‌ ‌گانه تعبیه شده که در جانب ایوان به یکدیگر راه پیدا می کنند. بر دو اتاق گوشواره ایوان دو گلدسته با پوششی از کاشی معرق خودنمایی می کند که علاوه بر فراهم نمودن محلی برای گفتن اذان، به استحکام دیوارها و پوشش ایوان نیز کمک می کنند. ارتفاع زیاد این بخش بسیار جالب است؛ به ویژه ارتفاع زیاد گنبد که حدود 6 متر از گلدسته بلندتر است و با توجه به گلدسته های کوتاه و باریک در نگاه اول توجه را به خود جلب می کند.

در این گلدسته کلمات «الله»، «محمد» و «علی» به خط بنایی معقلی نگاشته و تکرار شده اند و بالاتر از آنها ۲ ردیف کاشی کاری معقلی دیده می شود و پس از آن ماذنه مسجد قرار دارد. یک ردیف پلکان مارپیچ حول محور ستونی در مرکز داخل گلدسته را دور می‎زند و ارتباط پشت‎بام مسجد به انتهای گلدسته‎ها را فراهم می کند.

ضلع جنوبی گنبدخانه به حیاطی هم‎سطح با حیاط بالایی راه پیدا می کند. در جنوب شرقی گنبدخانه نیز حیاطی کوچک و مربع شکل وجود دارد که هم‎سطح با گودال باغچه احداث شده است و به اتاق ها و تاسیسات رفاهی مسجد راه دارد.

در خارج از رواق های گنبدخانه و در ضلع شرقی، حیاط خلوت کوچک‌تری، هم‎سطح با حیاط بالایی تعبیه شده است که به محوطه شرقی مسجد راه می یابد و یک ورودی فرعی و سردر و هشتی کوچکی دارد. پیش از این در جبهه شرقی مسجد، خانقاه و مدرسه و مقبره خواجه‎تاج‎الدین قرار داشت که اکنون تنها مقبره آن باقی مانده است.

پیرامون گنبدخانه رواق هایی به هم پیوسته با پوشش طاق و تویزه وجود دارد و پوشش سردر و ایوان ورودی شمال گنبدخانه شامل این موارد است:

1- یک تویزه که در جلو قرار دارد.

2- نیم گنبدی که زیر پوشش اصلی سقف کاذب آن قرار دارد و با رسمی‎بندی آجر و کاشی به صورت معقلی حصیری تزیین شده است.

این قسمت از مسجد شامل گنبدخانه است و رواق های اطراف و ایوان اصلی مستطیلی مربعی با ابعاد ۳۰×۲۸ متر را به خود اختصاص داده. کتیبه‎ای گچی منقوش به سوره فتح به خط ثلث برجسته گرداگرد داخل گنبدخانه را پوشانده و در پایان آن تاریخ ۱۲۶۴ق به چشم می خورد. در ۳ ضلع ایوان ورودی این قسمت و همطراز با کتیبه گچ‎بریِ داخلی، کتیبه‎ دیگری وجود دارد. این کتیبه از کاشی خشتی بوده و سوره النبا به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی آن نقش بسته است. در حاشیه‎های بالا و پایین آن نیز کتیبه‎ای دیگر حاوی مرثیه هفت‎بند محتشم کاشانی به چشم می خورد که به خط سُرمه‎ای بر زمینه طلایی نگاشته شده و در میانه آن جمله "عمل کاتب‎الحروف محمدحسن ۱۲۶۳" دیده می شود. هم‎سطح با این کتیبه‎ها و در ۲ طرف دیوارهای ایوان جلوی گنبدخانه، اتاق های گوشواره وجود دارند که هم از رانش دیوارهای اصلی ایوان جلوگیری می‎کنند و هم فضای مفیدی را در اختیار مدرسان و طلاب مدرسه قرار می دهند.

به نظر می رسد که اتاق های گوشواره در گذشته دارای ارسی با ۳ لنگه درِ چوبی بالارو بوده اند که امروزه اثری از آن دیده نمی شود و به جای آنها در هر اتاق ۳ درگاه باز با قوس نیم‎دایره و بدون پنجره وجود دارد. در ارتفاع ۱۱ متری از کف گنبدخانه ۲۴ دهانه مساوی تعبیه شده که یک در میان به صورت پُر و خالی هستند. روزنه های باز، نور و هوای کافی را به داخل محوطه گنبدخانه می رسانند و از این رو مشکلی برای افراد حاضر در آن به وجود نمی آید.

ایوان با یک ورودی اصلی به داخل گنبدخانه و با دو راه ارتباطی از راست و چپ به رواق های اطراف راه پیدا می کند. ۲ گوشواره مقرنس در ۲ گوشه ایوان به چشم می خورد که زیبایی خاصی به این قسمت بخشیده اند. به طور کلی تزیینات زیر در ایوان دیده می شوند:

• ازاره ایوان با کاشی خشتی ۷ رنگ
• نمای سرپایه‌های ۲ طرف با ۳ ردیف قاب عمودی دارای دورهای (قوس‌های) جناغی
• پشت بغـ*ـل‌ها با آجر و کاشی معقلی

معماری خاص گنبدخانه مسجد آقابزرگ از ویژگی های شاخص این بنا به شمار می رود. در گذشته معمولا گنبد روی پایه‌های آزاد ایجاد نمی شد؛ اما گنبد مسجد آقابزرگ بر روی ۸ پایه بزرگ و دیوارهای قطور ساخته شده است. وزن بار گنبد معلق بر دوش پوسته قوس دزد (1) در درون بنا می افتد و به کمک جداره های درون آهیانه (2) یا جمجمه به ساق گنبد و دیواره های اطراف منتقل می شود. پوسته دیگر گنبد، عرقچین (3) است که نمای طاق مقصوره (4) و گنبدخانه را شکل می دهد. دهانه داخلی این گنبد ۱۰ متر و ارتفاع داخلی گنبد (کف تا زیر سقف) حدود ۲۱ متر و ارتفاع خارجی از کف تا نوک گنبد خارجی حدود ۵/۲۶ متر است.

ساختار گنبدخانه به گونه ای است که در فصول گرم و تابستان‌های داغ منطقه کویری، گنبدخانه میزبان جریان هوای خنک می شود و آب و هوایی مطبوع پیدا می کند. در اکثر مساجد جبهه جنوب گنبدخانه را مسدود می کنند تا بتوانند محراب ایجاد کنند و دیوارهای قطوری نیز برای آن می‌سازند. با این وجود، سمت جنوب، جنوب شرقی و جنوب غربی گنبدخانه مسجد آقابزرگ آزاد و رهاست و محراب در دیوار رواقی ساخته شده که گنبدخانه را در بر گرفته است.

محراب در زاویه جنوبی گنبد قرار گرفته و مزین به هنر مقرنس و گچ کاری است و کتیبه موجود تاریخ احداثش را به سال 1264 نسبت می دهد. این محراب در محلی غیر متعارف نسبت به سایر مساجد تعبیه شده و به دلیل باز بودن جبهه جنوبی فضا، جهت جنوب غربی در دیوار غربی را برای قرار گیری محراب انتخاب کرده اند. البته جبهه غربی نیز مانند سه سمت دیگر باز است و تنها دهانه بسته آن همین قسمتی است که محراب در آن قرار دارد.

گفته می شود که اگر نمازگزاران در تعیین محل قرارگیری خود اختیار داشته باشد، قرار گرفتن در سمت راست امام جماعت، اولویت بیشتری دارد و احتمالا به همین دلیل محراب مسجد آقابزرگ این گونه جانمایی شده است. از سوی دیگر با قرارگیری محراب در این بخش فضای بیشتری در هنگام جماعت در اختیار مردم قرار دارد چرا که با قرار گرفتن محراب در وسط، بخش وسیعی از شبستان در قسمت جنوب غربی به هنگام برپایی نماز خالی می ماند.

مقصوره

مقصوره به قسمت زیر گنبد اتلاق می شود و در هر مسجدی چهره ای خاص دارد. سطح داخل گنبد با گچ سفیدکاری شده و تزییناتی چشم نواز دارد. این در حالی است که پوشش خارجی، گنبدی از نوع شبدری تند با نمای آجری است و تزیینی در آن دیده نمی شود. معمار مسجد آقابزرگ این قسمت را با طرح 4 ضلعی آغاز کرده و با تغییر آن به 8 و 16 ضلعی در نهایت به دایره رسیده است و دایره ها نیز در انتها به شمسه ای منتهی می شوند. شمسه نقشی خورشید مانند است که در تذهیب یا طراحی به کار می رود و در معماری نشان از یگانگی خداوند متعال دارد.

گنبد این مسجد سه لایه است و در فضای داخلی آن کتیبه ای از سوره فتح به چشم می خورد. بیشترین محیط دایره این گنبد 50 متر است و ارتفاع نوک گنبد از سقف مسجد به 18 متر می رسد.

اگر عکسی از درون گنبدخانه دارید، آن را برای ما ارسال کنید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را اینجا آپلود کنید.

پاورقی

1- قوسی که در آن آجرها یا سنگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های طاق کوچک به کار رفته و به صورتی چیده شده اند که تشکیل حلقه های مجزای هم مرکز دهند.

2- آهیانه گنبد به معنی جمجمه‌ است و در گنبدهای دوپوسته پوشش زیرین را با این نام می خوانند.

3- پوشش های كم خیز گنبدی كه معمولا برای پوشش زیرین بقعه ها به كار می روند.

4- قسمت زیر گنبد

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]