VIP همه چیز درباره شهر سازی «شهرسازی چیست؟»

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

برنامه‌ریزی شهری

نمونه‌ای از تلاش‌های برنامه‌ریزی شهری در کابل
برنامه‌ریزی شهری یک علم میان‌رشته‌ای است، برنامه‌ریزی شهری حرفه‌ای است در حوزهٔ عمومی و با هدف ارتقای کیفیت زندگی شهروندان به ویژه در مورد مسایل شهری همچون حمل و نقل، کاربری زمین و مطلوبیت‌های زیست‌محیطی. با توجه به ابعاد گستردهٔ شهرها و سکونتگاه‌های انسانی، این حرفه نیز ابعاد مختلفی دارد، از زیبایی شناختی تا اجتماعی تا سلامت و موارد دیگر. به همین علت حرفه‌ای چند رشته‌ای یا فرا رشته‌ای تلقی می‌شود که در ارتباط با سایر حرفه‌ها و علوم همچون جامعه‌شناسی، جغرافیا، اقتصاد، معماری و موارد دیگر قرار می‌گیرد. در واقع علاوه بر دانش شهرسازی، این رشته از دانش‌های محیطی مثل جغرافیا، محیط زیست، هیدرولوژی و ژئومورفولوژی [ریخت‌شناسی‌زمین] و سنجش از دور نیز بهره می‌برد و نتایج علمی ارائه می‌نماید. البته در حوزهٔ زیبایی شناختی و بصری نسبت به شهرسازی کاستی دارد.[۱] برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای شامل شاخه‌های مختلفی همچون آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی حمل و نقل، برنامه‌ریزی کاربری زمین، برنامه‌ریزی محیطی و موارد دیگر می‌شود. برنامه‌ریزی شهری که معادل رشته Urban Planning یا طرح‌ریزی شهری است در دانشگاه‌های ایران در مقطع کارشناسی تنها تحت عنوان جغرافیای برنامه‌ریزی شهری[۲] و در مقطع کارشناسی ارشد در گرایش‌های آمایش شهری،[۳] برنامه‌ریزی مسکن،[۴] بهسازی و نوسازی[۵] و به تازگی محیط زیست شهری[۶] و در مقطع دکترا نیز در همین گرایش‌ها ارائه می‌شود.


تعاریف برنامه‌ریزی شهری

• برنامه‌ریزی شهری در معنای عام، معرف فرایندی از نگریستن به آینده شهر، خلق افقی از وضعیت آینده آن و تعیین ابزارهایی برای تحقق بخشی به آن وضعیت است.
• برنامه‌ریزی شهری یک سری تصمیم‌های سنجیده در امور شهری است که با رعایت قیودات خاص خود شیوه رابـ ـطه انسان را با محیط شهری در قالبی بهینه طراحی و طبقه‌بندی می‌کند.
• سازمان دهی مکان‌ها و محیط‌های متفاوتی که می‌باید شرایط رشد و توسعه زندگی جامعه را در تمام ابعاد مادی، معنوی و فرهنگی در همه شکل بندی‌های فردی و اجتماعی فراهم آورد.
• کنترل، اداره و هدایت سیستم‌های شهری و منطقه‌ای (برنامه‌ریزی فضایی) با تکیه بر جنبه مکانی پدیده‌ها و روندها و رابـ ـطه واقعی آن‌ها به منظور بهبود زندگی و محیط زیست انسانی.
• تأمین رفاه شهرنشینان از طریق ایجاد محیطی بهتر، مساعدتر، سالم‌تر، آسان‌تر، موثرتر و دلپذیرتر.
• ساماندهی فضایی ساختارهای کالبدی است. کسی که تصمیم می‌گیرد در ساختار فضایی دخالت نماید و آن را تغییر دهد و دوباره سامان دهد، برنامه‌ریز شهری (شهرساز) است.[۷]

پیشینه برنامه‌ریزی شهری
برنامه‌ریزی شهری، به دنبال مشکلات نشأت‌گرفته از انقلاب صنعتی مطرح شد؛[۸] هرچند پیشینهٔ برنامه‌ریزی برای شهر، به گذشته‌های بسیار دورتر و شکل‌گیری نخستین تمدن‌های بشری در میان‌رودان، مصر و هند برمی‌گردد. در ابتدا، حل مشکلات صنعتی‌شدن (همچون کمبود مسکن، بهداشت محیط و…) در مداخلات کالبدی دیده می‌شد. اما، از اواسط دههٔ ۱۹۶۰ میلادی و با بروز ناکارآمدی این‌گونه مداخلات، برنامه‌ریزی شهری، به سوی مسایل اقتصادی و اجتماعی روی آورد و مباحثی چون عدالت، دموکراسی و مشارکت مردم در فرایند برنامه‌ریزی شهری مطرح گشت. ابزارهای کالبدی برنامه‌ریزی شهری، عبارت‌اند از: شبکهٔ معابر، کاربری اراضی، تراکم، محدوده‌ها، حریم‌ها و…[منبع]

در قرن بیستم به علت پیچیدگی مسائل شهری، یک سری نهضت‌های شهری شکل گرفتند که اولین آن‌ها در شیکاگو و در سال ۱۸۹۱ تشکیل شد. در همین راستا، تشکل‌های دیگری در انگلستان (۱۹۰۹) و نیویورک (۱۹۱۷) به وجود آمد.

در سال ۱۹۲۱، اولین مدرسه شهرسازی توسط پتریک گدس و در ادینبورگ اسکاتلند تأسیس شد.

پتریک گدس و پس از آن لوئیز مامفورد از بنیان گذاران برنامه‌ریزی شهری به شیوه علمی (عقلانی) هستند.

منشأ پیدایش برنامه‌ریزی شهری، افت کیفیت‌های محیطی و به ویژه بهداشت در شهرهای عصر صنعت بوده است.[۷]

در حال حاضر بسیاری از بیانیه‌های سازمان ملل متحد و دستورالعمل انجمن‌ها و سازمان‌های غیردولتی دخیل در امور برنامه‌ریزی شهری با استفاده از تعریف واژهٔ «رشد هوشمند» به دنبال ارتقای محیط زندگی از طریق گسترش حرکت افراد پیاده هستند.[۹] کاهش آلودگی هوا، افزایش بلندمرتبه‌سازی، نزدیکی و در دسترس‌بودن خدمات شهری، عدم نیاز به توسعهٔ سطحی زیرساخت‌ها و خدمات شهری، عدم تخریب فضاهای سبز و کمربندهای سبز در اطراف شهرها، از مزایای حرکت به سوی رشد هوشمند و در نهایت دست‌یابی به شهر کامل است.[۱۰]

اهداف برنامه‌ریزی شهری
از این رو متمرکز کردن منابع، ایجاد فرصتهای مناسب برای شهرهای متوسط، کمک به شهرهای کوچک و مناطق روستایی و تدوین سیاستهای توسعه منطقه‌ای، از جمله سایر موضوعات مورد بحث در این رشته می‌باشد.

هدف از آموزش این رشته، تربیت متخصصانی است که ضمن کسب اطلاعات فنی، روحیه پویایی را نیز در خود گسترش دهند. به همین دلیل این دوره نه تنها به آموزش دانش فنی می‌پردازد بلکه به فراگیری علوم اجتماعی نیز تکیه دارد تا توسعه اقتصادی و منطقه‌ای به عنصری پایدار به نام توسعه انسانی، بدل شود. به عبارت دیگر این رشته به مطالعه عوامل مختلف که در آمایش سرزمین نقش دارند، می‌پردازد. این عوامل عبارت‌اند از:

• سیاست
• اقتصاد
• فرهنگ
• جمعیت، مهاجرت و فضا
• محیط روستایی
• محیط شهری
• زیر بنا
• جامعه
• شیوه‌های برنامه‌ریزی
• تکنولوژی

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

مدیریت شهری

رشته مدیریت شهری به عنوان گرایشی از مهندسی شهرسازی در مقطع کارشناسی ارشد تدریس می‌شود ، در حال حاضر این رشته در دانشکده شهرسازی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران و دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه فردوسی مشهد ارائه می‌شود.

تعریف و هدف دوره:

نگرش جامع به سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری و نیز تدوین اهداف یکپارچه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در رأس سیاستگزاری و مدیریت شهری قرار می‌گیرد. تحقق این اهداف، نیازمند ارزیابی نتایج و تبعات سیستم‌های شهری برای تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی بوده و محتاج تحولات اساسی در سازمان و تشکیلات برنامه‌ریزی و مدیریت شهری است. ایجاد تعادل بین مراکز شهری بزرگ و کوچک، همکاری بین بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی و نیز تدوین استراتژی محلی در زمره سیاست‌های نیل به مدیریت شهری، قابل تامل هستند.

شهرهای جهان از طریق تجربه و پژوهش مسیرهایی را برای رویارویی با مشکلات توسعه شهری و محیط کشف و در طی این فرآیند، بینشی نیز نسبت به نحوه دستیابی به توسعه پایدار کسب کرده‌اند. بدین ترتیب رشته مدیریت شهری به دنبال تربیت متخصصانی است که بتوانند روش‌های حل معضلات امروزی شهرها را ارائه کند.

دوره کارشناسی ارشد مدیریت شهری محورهای زیر را در دروس و کارگاههایی که شرح آنان در برنامه حاضر ارائه شده اند، به منظور دستیابی به فضایی که بتوان به پرسش‌ها و چالش‌های فوق پاسخ داد، دنبال خواهد کرد:

• روش‌های برتر تصمیم‌گیری محیط شهری
• روش‌های اجرای استراتژی محیطی و مدیریت شهری
• افزایش توان مدیریتی برای برنامه‌ریزی و مدیریت شهر
• روش‌های مؤثر برای بکارگیری منابع موجود در جهت مدیریت شهری پایدار

توانایی‌های دانش آموخته گان
انتظار می رور دانش آموختگان دوره کارشناسی ارشد «مدیریت شهری» بتوانند به مهارت‌های زیر دست یابند:

• دربارهٔ اصول، معیارها و روش‌های توسعه پایدار که هدایت گر شهرسازی باشد آگاهی لازم و کافی کسب نموده و خود را در حرکت و جریان ایده‌های توسعه پایدار قرار دهند.
• پیوندی بین شهرسازی و مدیریت شهری از یک طرف و موضوع توسعه پایدار از طرف دیگر برقرار کرده و روش‌های مؤثرتر از قبل برای حل معضلات امروزی شهرهای ایران ارائه کنند.
• نتایج و تبعات سیستم‌های شهری را برای تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی ارزیابی کرده و تحولات اساسی مورد نیاز در سازمان و تشکیلات برنامه‌ریزی شهری را شناسایی و عملیاتی نمایند

مدیریت شهری
سازمان ملل متحد، برای ارتقای مدیریت شهری و ارتقای مردمسالاری، بر پاره‌ای از موضوع‌ها و اولویتها تأکید ویژه دارد که عبارتند از:

• بازنگری در جایگاه و کارکردهای دولت
• تلاش برای تعیین راهبردهای شهر با مشارکت نهادها و شهروندان
• شفافیت کارکرد مالی در تمام سطوح
• جریان آزاد اطلاعات، به عنوان لازمهٔ شفافیت و مشارکت
• تأکید بر جایگاه رهبری مدیریت شهری
• وجود ضابطه‌های اخلاقی برای رفتار مدیریت شهری

پیشینه
برنامه‌ریزی اجتماعی، از دهه ۱۹۶۰ میلادی رواج یافت. در آن دهه، دولت و مدیران شهرهای بزرگ دریافتند که ناآرامی‌های اجتماعی مانند قومی، نژادی و طبقاتی؛ تهدیدی برای پایداری اقتصادی و سیـاس*ـی در شهرها است. از اینرو، مقوله برنامه‌ریزی اجتماعی، اقبال و رواج یافت. در واقع، برنامه‌ریزی اجتماعی، به عنوان نشانه‌ای از برابری طلبی و مشارکت جویی دولت و مدیران شهر، تفسیر شد. (رمضانی خورشیددوست، ۱۳۸۲، ۳۸ – ۴۱)

با این حال نقطه شروع مدیریت شهری به معنای نوین آن را بایستی در تحولات دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی جست. در این زمان و پس از دوره رکود نسبی دهه ۸۰ مضامین و مفاهیم جدیدی در ارتباط با نقش و وظایف دولت‌ها به وجود آمد و دولت رفاهی که در دهه ۷۰ ناکارآمدی خود را در مواجهه با رخدادهای جاری در زمینه‌های فنی و اجتماعی نشان داده بود جای خود را به دولت حداقلی داد و دولتهای محلی در پرتو مدیریت نوین دولتی[۱] به توانمندساز بدل شدند. فرایند تمرکززدایی نیز در تبدیل مدیریت شهری به یک فعالیت قدرتمند و دارای اختیارات قانونی سرعت بخشید. در گام آخر تحلیل اندیشه‌های پوزیتیویستی در مقابل تفکرات انتقادی و ساختارگرایانه در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی و شکست راه حلهای همسان در نقاط مختلف که از روی نمونه‌های غربی الگو برداری شده بودند (به عنوان نمونه طرحهای اقتصادی در آمریکای لاتین) و تأکید بر حل مشکلات به صورت محلی در اهداف توسعه هزاره[۱] سبب تقویت بیش از پیش مدیریت شهری، علی‌الخصوص در کشورهای در حال توسعه شد.

اهداف مدیریت شهری

1. ارتقای شرایط کار و زندگی همه جمعیت شهر با توجه به افراد و گروه‌های کم درآمد
2. تشویق توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار
3. حفاظت از محیط کالبدی شهر

وظایف مدیریت شهری
یک مدیر شهری باید بتواند در دنیای رقابتی نقاط قوت و ضعف شهر خود را شناخته و درصدد تقویت مزایای رقابتی آن برآید. از این رهگذر است که شهر می‌تواند نقطه قابل اتکایی در شبکه جهانی شهرها بیابد و کارکردهای خود را در نظام سرمایه داری بین‌الملل بهبود بخشد. بدین ترتیب «مدیر شهری» با «مدیر شهرداری» تفاوت‌های بسیار دارد چه اینکه اولی مسئول ارتقای قابلیت‌ها و توانمندی‌های شهر و شهرنشینان است در حالیکه دومی بیشتر مجری است و پاسخگویی آن تنها محدود به نحوه عملکرد است و نه نتایج و پیامدها. بسیاری، معتقدند که جامعه آینده، جامعه‌ای شهرنشین خواهد بود؛ بنابراین، شهرها به جای این که مکان‌هایی بی‌ثمر برای سرمایه‌گذاری اقتصادی یا تراکم کارگران بیکار با انبوه مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی باشند؛ باید که به مراکز رشد و پویایی اقتصادی و اجتماعی، در چارچوب ملی، بدل شوند. این مراکز، باید که آفرینشگر فرصتهایی ارزنده برای رفاه و توسعه نه تنها جمعیت ساکن در آن، بلکه جمعیت تمامی کشور باشد.

1. آماده‌سازی زیرساخت‌های اساسی برای عملکرد کارآمد شهرها
2. آماده‌سازی خدمات لازم برای توسعه منابع انسانی، بهبود بهره‌وری و بهبود استانداردهای زندگی شهری
3. تنظیم فعالیت‌های تأثیرگذار بخش خصوصی بر امنیت، سلامتی و رفاه اجتماعی جمعیت شهری
4. آماده ساختن خدمات و تسهیلات لازم برای پشتیبانی فعالیت‌های مولد و عملیات کارآمد موسسه‌های خصوصی در نواحی شهری
5. برنامه‌ریزی استراتژیک

وظایف کنونی مدیریت شهری (صرف نظر از تنوع و اختلاف در نظامهای اجتماعی و سیـاس*ـی گوناگون)، تنها محدود به مواردی از قبیل برنامه‌ریزی، خدمات رسانی، مدیریت فرهنگ محلی، انجام پروژه‌های عمرانی و… نمی‌شود. بلکه جهت دهی فعالیت‌های شهری و ترسیم چشم‌انداز شهر در راستای دستیابی به توسعه پایدار از جمله مهم‌ترین وظایف مدیران شهری به‌شمار می‌رود. یک مدیر شهری باید بتواند در دنیای رقابتی نقاط قوت و ضعف شهر خود را شناخته و درصدد تقویت مزایای رقابتی آن برآید.

از این رهگذر است که شهر می‌تواند نقطه قابل اتکایی در شبکه جهانی شهرها بیابد و کارکردهای خود را در نظام سرمایه داری بین‌الملل بهبود بخشد.

بدین ترتیب «مدیر شهری» با «مدیر شهرداری» تفاوت‌های بسیار دارد چه اینکه اولی مسئول ارتقای قابلیت‌ها و توانمندی‌های شهر و شهرنشینان است. در حالیکه دومی، بیشتر مجری است و پاسخگویی آن تنها محدود به نحوه عملکرد است و نه نتایج و پیامدها.

بسیاری، معتقدند که جامعه آینده، جامعه‌ای شهرنشین خواهد بود؛ بنابراین، شهرها به جای این که مکان‌هایی بی‌ثمر برای سرمایه‌گذاری اقتصادی یا تراکم کارگران بیکار با انبوه مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی باشند؛ باید که به مراکز رشد و پویایی اقتصادی و اجتماعی، در چارچوب ملی، بدل شوند. این مراکز، باید که آفرینشگر فرصتهایی ارزنده برای رفاه و توسعه نه تنها جمعیت ساکن در آن، بلکه جمعیت تمامی کشور باشد.

امروزه، شهرها از دو جنبه اهمیت یافته‌اند: یکی به عنوان مرکز تجمع گروه عظیمی از مردم، دیگری به عنوان عمده‌ترین بازیگر نقش اقتصادی، در کل اقتصاد ملی. از اینرو، باید به مسائل و مشکلات آنها، توجه بیشتر و دقیق تر کرد. زیرا، در حالتی که برنامه‌ریزی دقیق و درست، سبب رشد اقتصادی، تثبیت سیـاس*ـی و افزایش مشارکت شهروندان درامور شهرها می‌گردد، شکست در حل مشکلات و مسائل شهری، سبب رکود اقتصادی، نارضایتی‌های اجتماعی و سیـاس*ـی، فقر، بیکاری و تخریب محیط زیست خواهد شد.[۲][۳]

مدریت شهری در جهان معاصر
سازمان ملل متحد، برای ارتقای مدیریت شهری و ارتقای مردمسالاری، بر پاره‌ای از موضوع‌ها و اولویتها تأکید ویژه دارد که عبارتند از:

• بازنگری در جایگاه و کارکردهای دولت
• تلاش برای تعیین راهبردهای شهر با مشارکت نهادها و شهروندان
• شفافیت کارکرد مالی در تمام سطوح
• جریان آزاد اطلاعات، به عنوان لازمهٔ شفافیت و مشارکت
• تأکید بر جایگاه رهبری مدیریت شهری
• وجود ضابطه‌های اخلاقی برای رفتار مدیریت شهری

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

شهرسازی ایرانی

فرم در شهر ایرانینیروهای آشکار و پنهانی ست که در طول زمان اثر کرده و در قالب توده‌ها و فضاها تجلی پیدا کرده.[۱]

عوامل تاثیر گذار
به‌طور کلی نیروها و عوامل زیادی بر فرم شهر در مقیاس‌های مختلف و مراحل مختلف شکل گیری و تکامل تأثیر می گذارند.عوامل طبیعی مثل:پستی بلندی‌ها و توپوگرافی زمین ،مسیر آبراهه،نوع خاک،پوشش گیاهی و ...عوامل اقلیمی مانند:تابش،باد،بارندگی و...در فرم توده‌ها ،اجزای معماریو ویژگی‌های کالبدی مانند:تناسبات ،انواع مصالح و...تاثیر داشته‌اند. عوامل دیگر:عوامل اجتماعی،اقتصادی،انسانی،اعتقادی ،آرمانی و جهان بینی،حکومتی،سیـاس*ـی و کالبدی.

فرم شهر پس از اسلام
پس از اسلام با جهان بینی نسبی که به وجود می آید.[۲]نیروهای بیش تری مجال عمل و تأثیر بر شهر و یکدیگر پیدا می‌کنند و فرم شهر به تدریج اجتماعی تر و بازتر می‌شود.نظم هندسی که در فرم اجزای معماریو درون بناها و فضاهایشان جریان دارد،جای خود را به نظمی فضایی در ابعاد مختلف می‌دهد.ممکن است این نظم از نظر هندسی نا منظم به نظر رسد مانند بافت شهرهای تاریخی یزد،کرمان،اصفهان و ... با این توصیف ،این شهرها را نمی توان با شهرهای ارگانیک(در قرون وسطی)[۳]یا حتی شهرهای عربی-اسلامی"[۴]به رقم وجود برخی مشابهت‌های کالبدی یکسان و مشابه دانست.و باید در پس بافت‌های در هم تنیده و معابر به ظاهر نامنظم،به لایه‌های عمیقی از اندیشه و فرهنگ ایرانی-اسلامی نگاه کرد.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

وزارت راه و شهرسازی

وزارت راه و شهرسازی

اطلاعات کلی سازمان
بنیادگذاری ۶ تیر ۱۳۹۰
سازمان‌های پیش وزارت راه و ترابری
وزارت مسکن و شهرسازی
حوزهٔ قدرت جمهوری اسلامی ایران
ستاد تهران
وزیر مسئول محمد اسلامی
وبگاه
mrud.ir
مختصات:

۳۵°۴۴′۴۸٫۲″ شمالی ۵۱°۲۵′۱۴٫۵″ شرقی

این مقاله بخشی از رشته مقالات دربارهٔ سیاست در ایران است
سیاست در ایران

نظام جمهوری اسلامی ایران

وزارت راه و شهرسازی یکی از وزارت‌خانه‌های دولت ایران است. در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با رأی مجلس و تأیید شورای نگهبان وزارت راه و ترابری با وزارت مسکن و شهرسازی ادغام شده وزارت راه و شهرسازی را تشکیل داد.

این وزارت مسئول اداره امور حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی در محدوده داخلی کشور و ارتباطات ترابری میان ایران و دیگر کشورهای جهان بود.

هدف وزارت راه و ترابری عبارت بود از پی‌ریزی سیاست جامع و هماهنگ برای ترابری کشور، توسعه، تجهیز، گسترش، نگاهداری و ایجاد تأسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعه اقتصادی، اجتماعی و عمرانی و دفاع ملی. بدین ترتیب احداث راه‌های ارتباطی کشور اعم از زمینی (راه و راه‌آهن) و راه‌های آبی و فراهم آوردن وسایل ترابری و تنظیم مقررات استفاده صحیح از آنها- تأمین ترابری کشور جزو هدف اساسی این وزارت محسوب می‌شد.

هم‌اکنون محمد اسلامی مسئول این وزارتخانه است.


تاریخچه وزارتخانه
ساختار و سازمان وزارت راه و ترابری در طول مدتی که از فعالیت آن می‌گذشته‌است به دلیل ضرورت‌های ملی به دفعات دچار تغییر و تحول گشته‌است. روند این تحول را می‌توان به دوره‌های زیر تقسیم‌بندی نمود:

وزارت فوائد عامه
در سال ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه تأسیس شد و امور مربوط بر احداث راه، پل و راه‌داری برعهده وزارت‌خانه مذکور گذاشته شد. این وزارتخانه تدریجاً در سال‌های پس از تأسیس به وظائف دیگری مانند تجارت و فلاحت پرداخته که به همین دلیل بعدها به نام فوائد عامه و تجارت و فلاحت تغییر نام یافته‌است. هزینه‌های راه‌سازی در این دوران با اخذ «باج راه» که در راه‌دارخانه‌ها گرفته می‌شده تأمین می‌گردید و این مبلغ سالیانه از سه میلیون ریال تجـ*ـاوز نمی‌کرد.

اداره کل طرق و شوارع
از سال ۱۳۰۱ اداره‌ای به نام «اداره کل طرق و شوارع» در وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه به منظور اقدام مؤثر برای ساختمان راه‌ها، نگهداری و بهره‌برداری تشکیل گردید. اداره کل طرق و شوارع، راه‌های کشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسئولیتی برای اداره امور تعمیر و نگهداری آن‌ها معین کرد.

تشکیل وزارت طرق و شوارع
در سال ۱۳۰۸ به موجب قانونی که از مجلس شورای ملی گذشت، اداره کل طرق و شوارع به وزارت طرق و شوارع تبدیل شد. با تأسیس وزارت مذکور راه‌سازی در ایران گسترش یافت و با امکاناتی که تدریجاً فراهم شد برنامه‌ها و پروژه‌های راه‌سازی ادامه پیدا کرد.

تشکیل وزارت راه
در سال ۱۳۱۵ وزارت طرق و شوارع با تصویب مجلس شورای ملی به وزارت راه تغییر نام یافت.

تغییر نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری
در تاریخ ۱۶ تیر ۱۳۵۳ به‌منظور اعمال سیاست جامع و هماهنگ برای ترابری کشور و توسعه و تجهیز، گسترش، نگاهداری و ایجاد تأسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعه اجتماعی، اقتصادی و عمرانی و دفاع ملی با رعایت قوانین مربوط نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری تغییر یافت.

سازمانهای تابعه

• سازمان بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی
• سازمان مجری ساختمانها و تأسیسات دولتی و عمومی
• شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل
• سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران
• شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران
• شرکت باز آفرینی شهری ایرن
• سازمان ملی زمین و مسکن
• سازمان هواشناسی
• مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی
• سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای
• سازمان هواپیمایی کشوری
• شرکت ساخت و توسعه زیر بناهای حمل و نقل کشور
• شرکت فرودگاهها و ناوبری هوایی ایران
• شرکت عمران شهرهای جدید

ادغام و جابه‌جایی
طبق برنامهٔ پنجم توسعه برای کوچک‌سازی دولت قرار بود که وزارت‌خانه‌های دولت از ۲۱ (که پس از تشکیل وزارت ورزش و جوانان به ۲۲ تا رسید) به ۱۷ تا بکاهد. برای همین دولت تصمیم گرفت که فرایند ادغام چند وزارت‌خانه را آغاز کند؛ از جمله ادغام وزارت راه و ترابری در مسکن و شهرسازی. از این رو ماجرا در هیئت دولت تصویب شد و آمادهٔ ارائه به مجلس.[۱]

پس در آغاز ادغام دو وزارت‌خانهٔ راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در هیئت دولت تصویب شد و وزارت امور زیربنایی نام گرفت. در آن هنگام وزارت راه و ترابری پس از استیضاح وحید بهبهانی هنوز زیر دست رئیس‌جمهور بود. وی همان وزیر مسکن و شهرسازی علی نیکزاد را به سرپرستی وزارت گماشت و برای وزارت امور زیربنایی به مجلس معرفی کرد.[۲]

در ۴ خرداد ۱۳۹۰ لایحهٔ وظیفه‌ها و اختیارات وزارت را به مجلس دادند.[۳]

۱۱ خرداد مجلس به ادغام وزارت‌خانه‌های راه و ترابری، مسکن و شهرسازی و ارتباطات و فناوری اطلاعات رای داد و وزارت امور زیربنایی و ارتباطات رای داد[۴] که شورای نگهبان، چون دولت ادغام وزارت ارتباطات با این دو را تصویب نکرده‌بود، رد کرد.

در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با تصویب مجلس شورای اسلامی و در ۱ تیر تأیید شورای نگهبان قانون اساسی،[۵] وزارت راه و ترابری با وزارت‌خانهٔ مسکن و شهرسازی ادغام شد و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از او بیرون رفت،[۶] و با تصویب مجلس تغییر نام آن را،[۷] وزارت راه و شهرسازی درست شد. پس همهٔ وظیفه‌های دو وزارت‌خانه و وزیرهایشان به وزارت نوین و وزیر او رسید.[۸]

معاونت‌های ستادی وزارت راه و شهرسازی

• معاونت برنامه‌ریزی و مدیریت منابع
• معاونت مسکن و ساختمان
• معاونت توسعه مدیریت و منابع انسانی
• معاونت حمل و نقل
• معاونت معماری و شهرسازی
• معاونت حقوقی، امور مجلس و استان ها

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

شهرسازی درگر

شهرسازی درگر
اطلاعات کلی
کشور

ایران
استان کرمان
شهرستان زرند
بخش بخش مرکزی
دهستان سربنان

مردم
جمعیت کمتر از ۳ خانوار (سرشماری ۹۵)
کد آماری ۱۰۳۵۴۸
شهرسازی درگر، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان زرند در استان کرمان ایران است.

جمعیت
این روستا در دهستان سربنان قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۱۶۵ نفر (۴۷خانوار) بوده‌است.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

مقاله ای از دانشنامه رشد
__________________________________


رشته شهرسازی

مقدمه

توسعه شهرنشینی و رشد شهرها و شهرگرایی در سده اخیر، روز به روز به مسایل شهری ابعاد جدیدتری بخشیده است. امروزه مراقبت و هدایت توسعه شهری و ساماندهی مناطق پیرامون شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار گشته است.
طی دهه های 1335- 1375 تعداد شهرهای ایران سه برابر شده و پیش بینی می شود که در سال 1400 شمسی این تعداد باز هم دو برابر گردد. تداوم این روند در آینده، مراقبت و هدایت توسعه های شهری را در دستور کار قرار داده و بر تربیت نیروی انسانی آگاه و کارآ در سطوح مختلف شهرسازی تأکید می کند.
با توجه به این واقعیات، حرفه شهرسازی در مقطع کارشناسی به عنوان تخصصی میان رشته ای با تمام زمینه های علمی پایه ای و اصلی شهرسازی در تحصیلات دانشگاهی معنا می یابد. در این مقطع تقویت مهارت های فنی و کاربردی و همچنین آماده سازی زمینه برای دوره تحصصی کارشناسی ارشد شهرسازی و تربیت نیروی انسانی کارا در سطوح مختلف اجرایی کشور در دستور کار قرار می گیرد.
آموزش در دوره کارشناسی شهرسازی زمینه ای مناسب برای ساماندهی و هدایت توسعه و حفاظت و بهره وری از منابع موجود و بالقوه محیطی در نقاط شهری را فراهم می آورد. تأسیس این دوره ضمن تحول و ارتقاء کیفی آموزش تخصصی دوره های کارشناسی ارشد ناپیوسته شهرسازی، دگرگونی کیفی در آموزش دوره های دکتری شهرسازی را نیز فراهم کرده و مایه توسعه فنی و علمی شهرسازی در جهت همگامی با رشد و تحول کشور خواهد گردید.
کارشناسی شهرسازی عبارت از مجموعه آگاهی علمی، فنی در سطح آموزش هیا عمومی حرفه شهرسازی است. دانش آموختگان این دوره قدرت اجرایی طرح سکونتگاه های شهری و یا در حال شهری شدن را در چارچوب آموزش های خود دارا بوده و آمادگی لازم را در تهیه طرح های شهری با گروههای تخصصی خواهند داشت. این فارغ التحصیلان همچنین با کسب آگاهی ها و مهارت های علمی- فنی، در تهیه طرح های شهری همکاری فعال داشته و شرایط لازم و پایه ای را برای ورود به دوره های تحصیلات تکمیلی شهرسازی واجد خواهند بود.

دوره کارشناسی شهر سازی در پی تحقیق بخشیدن به موارد زیر است:

1) گسترش دانش و مهارت شهرسازی به منظور تربیت نیروی انسانی آگاه و کارآ که بتواند در خدمت رشد و تحول همه جانبه کشور قرار گرفته و نظارت و مراقبت بر توسعه پایدار شهری براساس طرحهای مصوب را بر عهده گیرد.
2) تربیت کارشناسانی که بتوانند رابـ ـطه مناسب بین برنامه های اجتماعی- اقتصادی و توسعه ای را در اجرای طرحهای شهری فراهم آورند و بر اجرای طرحها و برنامه های توسعه نظارت نموده و در ارتقاء کیفیت و کارآیی محیط های شهری موثر افتند.
3) زمینه های علمی و فنی دوره های تخصصی شهرسازی را تقویت کرده و کارشناسی ارشد گرایش برنامه ریزی شهری و طراحی شهری را به سوی حرفه ای تر شدن سوق دهند.



سطوح رشته

ردیف نام دانشگاه کاردانی کارشناسی ارشد دکترا
1 آزاد- مشهد
*

2 ارومیه
*

3 امام خمینی قزوین
*

4 بابلسر
*

5 هنر تهران
*

6 یزد
*





درسهای رشته

ردیف نام درس ردیف نام درس
1 آشنایی با برنامه‌ریزی و طراحی محیط 2 آشنایی با مبانی معماری و ساختمان
3 آشنایی با مصالح و ساخت 4 آشنایی با منظرسازی شهری
5 آمار و روش‌های کمی در شهرسازی 6 اقتصاد شهری
7 انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن 8 بلایا و سکونتگاه‌های انسانی
9 بوم‌شناسی طبیعی و انسانی 10 تاریخ اسلام
11 تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان 12 تربیت بدنی 2
13 جامعه شناسی شهری 14 جغرافیای شهری
15 حقوق و قوانین شهری 16 درآمدی بر شهرشناسی
17 درک و بیان محیط شهری 18 روش تحقیق در شهرسازی
19 زبان تخصصی 20 زبان خارجی
21 سمینار شهرسازی 22 شناخت فضاهای شهری ایران
23 طراحی و کاربرد نظام اطلاعات 24 طرح نهائی
25 علم و هنر شهرسازی 26 فارسی
27 مبانی اقتصاد 28 مبانی جامعه‌شناسی
29 مبانی جغرافیا 30 مبانی مهندسی تاسیسات شهری
31 مبانی مهندسی شبکه حمل و نقل 32 مبانی و روشهای برنامه ریزی مسکن
33 مبانی و روشهای برنامه‌ریزی شهری 34 مبانی و روشهای طراحی شهری
35 متون اسلامی (آموزش زبان عربی) 36 مدیریت و سازمان اجرایی شهری
37 معارف اسلامی 2 38 کاربرد رایانه در شهرسازی
39 کاربرد ریاضیات در شهرسازی 40 کاربرد نقشه‌برداری در شهرسازی
41 کاربرد هندسه در شهرسازی 42 کارگاه آماده‌سازی زمین
43 کارگاه برداشت کالبدی 44 کارگاه برنامه‌ریزی شهری (کاربری زمین)
45 کارگاه برنامه‌ریزی مسکن 46 کارگاه بیان تصویری 1
47 کارگاه بیان تصویری 2 48 کارگاه طراحی شهری
49 کارگاه طرحهای اجرایی 50 کارگاه مطالعات شهری
51 کارگاه مهندسی تاسیسات شهری 52 کارگاه مهندسی شبکه حل و نقل




صنعت و بازار کار

شهر سازی در عین تخصصی بودن، دارای خصلت میان رشته‌ای است و با زمینه‌های گوناگون در سطوح روستائی، شهری و منطقه‌ای از یکسو و سطوح فنی و انسانی و محیطی از دیگر سو در ارتباط می‌باشد.
کارشناسان شهرسازی می‌توانند در فرایند ساماندهی و بهبود فضاهای زیستی و محیط‌های زندگی نقش مؤثر داشته، با ارائه طرح‌های مختلف در مدیریت طرح و برنامه‌ریزی و اجرای این فضاها مشارکت نمایند.
این کارشناسان نسبت به آموخته‌های خود قادر به تهیه طرح و برنامه برای مناطق شهری و روستائی بوده، عملا در فرایند شهرسازی نقش و وظیفه حرفه‌ای خویش را ایفا خواهند کرد.
کارشناسان شهرسازی با توجه به آموخته‌های خود می‌توانند در نها‌دهای مختلف شهرسازی مانند دفاتر شهرسازی و فنی شهرداری‌ها ، دفاتر فنی وزارت کشور، ادارات کل مسکن و شهرسازی، دادگستری، دفاتر فنی جهاد کشاورزی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ، دفاتر مهندسین مشاور شهرسازی و سایر نهادهای مربوط با اجرای طرح‌های شهری کشور به کار بپردازند.
دانش آموختگان این دوره قدرت اجرایی طرح سکونتگاه های شهری و یا در حال شهری شدن را در چهار چوب آموخته‌های خود دارا هستند و آمادگی لازم را در تهیه طرح‌های شهری با گروههای تخصصی خواهند داشت.
این رشته ارتباط نزدیک با برخی از رشته‌های مهندسی بخصوص رشته‌های معماری، عمران، مکانیک (تاسیسات) و همچنین علوم اجتماعی، روانشناسی، جامعه شناسی، اقتصاد و... دارد.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

شهر

طی دهه های اخیر از سوی اندیشمندان علوم جامعه شناسی،اقتصاد، جمعیت شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارائه شده است و جامعه‌شناسان از جمله مارکس شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می دانند که تقسیم کار اجتماعی نیز در آنجا صورت گرفته است. جغرافی دانان ، شهر را منظره‌ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی می دانند که زندگی شهری را امکان‌پذیر می‌سازد.

مورخان شهر را با توجه به قدمت آن تعریف می کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می شود که معیشت غالب ساکنان آن بر پایه کشاورزی نباشد. جمعیت شناسان نیز تعداد جمعیت یک نقطه را، ملاک شهری بودن آن نقطه می دانند. بر این اساس ملاک تشخیص شهر در کشور آلمان ،ایالات متحده و مکزیک 500/2 نفر، در ایرلند 500/1 نفر مشخص کننده شهری و یا روستایی بودن یک نقطه است.

در کشور ما ، جایی که به طور رسمی شهر شناخته شده است، طی سرشماریهای 1335 الی 1375 متفاوت بوده است. در سرشماری سال 1335 ، شهر به جایی اطلاق شده که جمعیت آن معادل 000/5 نفر بوده است. در سرشماری سالهای 1345 و 1355 شهر به جایی اطلاق شده که 000/5 نفر جمعیت داشته باشد، علاوه بر این کلیه مراکز شهرستانها (بدون در نظر گرفتن جمعیت آنها) شهر محسوب شده اند.

در سرشماری سال 1365 دارا بودن جمعیت 000/5 نفر از تعریف حذف شده است و شهر به جایی اطلاق شده است که در زمان سرشماری دارای شهرداری باشد (سالنامه آماری 1365). این تغییر با توجه به تعریف شهر در قانون جدید تقسیمات کشوری ایجاد شد که در آن کلیه نقاط دارای شهرداری در زمان تصویب قانون را شهر دانسته و ایجاد شهرداری در نقطه ای دیگر را در آینده موکول به داشتن حداقل 000/10 نفر جمعیت نموده است.
در سرشماری سال 1375 نیز این تعریف، یعنی دارا بودن شهرداری، ملاک تفکیک شهر از روستا شده است.

ساختار شهرها (اجزای اصلی شهرها)

معمولاً شهرها از چهار نوع فضای اصلی پوشیده شده‌اند و در واقع کل سطح زمین موجود در شهرها به این فضاها اختصاص یافته است، که عبارتند از :
فضاهای مسکونی، فضاهای سواره و پیاده، فضاهای سبز و اماکن ورزشی و سایر فضاهای خدماتی که به ترتیب و به طور معمول حدود آنها در تراکمهای متوسط شهری، 50، 25، 15، 10 درصد سطح زمین میباشد.

• مسکن
• شبکه معابر شهر
• فضای سبز شهر
• فضاهای خدماتی شهر

آرمانشهر

یکی از آرزوهای دیرینه بشر، دستیابی به آن نوع شیوه زیست بوده است که زندگی او را با بهروزی و کامیابی قرین سازد. اندیشه آرمانشهری آن بخشی از اندیشه است که در طول تاریخ راههای تحقق این آرزو را بررسی کرده است.
در تاریخ اندیشه افلاطون بنیانگذار این اندیشه بود. در دوران رنسانس، سرتامس مور انگلیسی، اندیشه آرمانشهری را در مسیر جدیدی قرار داد و پس از مور نیز اندیشمندان غربی، این اندیشه را پروراندند و از آن به عنوان معیاری برای سنجش نظامهای سیـاس*ـی و اجتماعی بهره بردند.
در ایران اندیشه آرمانشهری از روزگاران قدیم به صورت اساطیری آغاز شد و در دوران اسلامی در عرصه‌های دین، حکمت و ادب خودنمایی کرد.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

شهر ایرانی

بررسی تاریخچه شهرنشینی در دنیا نشان می دهد که ایران دارای قدمتی طولانی در تاریخ شهرنشینی جهان است. با وجود اینکه قبل از ساسانیان ،شهرنشینی با تشکیل حکومت سلوکیان، شهرهای خود فرمان و مستقل ظاهر شدند با این حال بیشتر شهرهای دوره باستانی در زمان ساسانیان به وجود آمده اند. طبق مطالعات نیشابور، اردبیل و تبریز، یا اینکه در این دوران گسترش و رونق یافته اند ، که شهرهایی چون شیراز کرمانشاه، یزد و کرمان را شامل می‌شود.

پس از فتح ایران به وسیله مسلمین، طرز تفکر و عقاید اسلامی در فرهنگ شهرنشینی و نحوه ارتباط روستا با شهر رسوخ کرد. ایجاد مسجد به عنوان مهمترین ساختمان شهر و شباهتهای فرهنگی، اقتصادی شهر و روستا (با توجه به عقاید اسلامی) دو خصیصه بارز شهرهای اسلامی است. به طور کلی در دوران اسلامی به دلیل وسعت نفوذ آن در مناطق مختلف و گسترش بارز مبادلات، شهرنشینی رونق فراوان یافت.

با تهاجم صفویه نیز شهرنشینی در ایران رونق یافت و اعتقادات مذهبی حکام بر کالبد شهر نیز تأثیر گذاشت.
در دوران معاصر نیز به تبعیت از الگوهای شهرنشینی و شهرسازی غربی و به دنبال نفوذ اتومبیل به داخل شهرها، اقدامات عمرانی بسیاری در شهرها صورت گرفت، که عمده این اقدامات درون‌زا نبوده‌اند.

سبک های شهرسازی در ایران :

پیدایش شهر از آغاز تا به امروز از عوامل متعددی تأثیر پذیرفته است. عواملی چون جهان‌بینی یا نحوه نگرش به جهان، شامل دین و مذهب، اقتصاد یا چگونگی تعریف مادی جهان ، شامل نحوه تولید ، توزیع و مصرف محصولات و رابـ ـطه آن با ساخت کالبدی و عامل محیط یا اقلیم یا چگونگی تعریف زیست محیطی جهان، شامل آب و هوا، ناهمواریها و به طور کلی عناصر محیط زیست طبیعی تأثیرات قابل توجهی بر کالبد شهرها داشتند.

سیمای کالبدی بسیاری از شهرهای قدیمی ایران، چه در دوران قبل از اسلام و یا پس از آن، ارتباط مستقیمی با نحوه نگرش به جهان دارد. به عنوان نمونه می توان از شکل دایره‌ای و یا مربع برخی از شهرها در دوران قبل از اسلام و مرکزیت مساجد جامع از دوران پس از اسلام یاد کرد. همچنین باید از پدیده (غارت ـ دفاع) به عنوان یک عامل اقتصادی نام برد که در مکان‌یابی شهرها و ایجاد استحکامات به شیوه‌های مختلف در آنها مؤثر بوده‌اند. درخصوص تأثیر عامل سوم، یعنی (محیط یا اقلیم) پژوهشگران بسیاری از جهان، شکل‌گیری تمدنهای نخستین را ناشی از این عامل می دانند و معتقدند که بدون وجود این عامل، شکل‌گیری شهرها ممکن نبوده و نمی باشد. علیرغم پیشرفت تکنولوژی در ایجاد شرایط زیستی، مصنوعی هنوز هم کلام آخر را در سازماندهی فضایی این عامل می‌گوید.

با توجه به تأثیر عوامل سه گانه مذکور در کالبد شهرها، تغییر در نحوه نگرش به جهان، تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی و میزان امنیت و حتی تغییرات محیطی می تواند منجر به تغییراتی در کالبد شهرها شود. بر این اساس، از هنگامی که اولین شهر ایرانی یعنی هگمتانه شکل گرفت، تا زمان حاضر، شیوه‌ها و سبکهای مختلفی بر شهر و شهرسازی مسلط بوده که در یک تقسیم‌بندی کلی می توان این سبکها را در سه دوره زمانی قبل از اسلام، پس از اسلام و سبکهای خراسانی، رازی، آذری و مکتب اصفهان بر شهرسازی ایران حاکم بوده است. در دوران معاصر نیز سبک تهران قابل بررسی است، که البته بنا به دلایل متعدد، عمدتاً در تهران باقی مانده و به شهرهای دیگر کشور سرایت نکرده است.

هر یک از سبکهای فوق الذکر در عصر یک یا چند حکومت به وجود آمد و تداوم یافت، لذا حتی‌المقدور این سبکها به تفکیک حکومتهای هم عصر مورد بررسی قرار می‌گیرد.

• سبکهای شهرسازی در ایران قبل از اسلام
• سبکهای شهرسازی در ایران دوران اسلامی
• الگوی تهران

جایگاه شهرهای ایران در مقایسه با شهرهای خاورمیانه
براساس گزارشهای سازمان ملل متحد (1997) ، ایران در میان کشورهای خاورمیانه تنها کشوری است که جمعیت پنج شهر آن بیش از یک میلیون نفر است.
برخی از کشورهای خاورمیانه مانند لبنان ، فلسطین ، امارات متحده عربی ، قطر ، بحرین و چند کشور دیگر ، فاقد شهری با جمعیت بالای یک میلیون نفر می باشند. در برخی از کشورها مانند افعانستان ، عراق و آذربایجان ، تنها جمعیت پایتخت آنها بیش از یک میلیون نفر است ، اما کشورهایی مانند پاکستان ، ترکیه و سوریه علاوه بر پایتخت ، دارای شهر یا شهرهایی با جمعیت بیش از یک میلیون نفر می باشند. در میان پایتختهای کشورهای ایران (تهران) ، افغانستان (کابل) ، پاکستان (اسلام آباد) ، ترکیه (آنکارا) ، عراق (بغداد) ، سوریه (دمشق) و آذربایجان (باکو) ، که جمعیت آنها در سال 1997 بیش از یک میلیون نفر بوده است ، جمعیت شهر تهران در حدود حداقل دو برابر جمعیت پایتختهای سایر کشورها گزارش شده است (سازمان ملل متحد ، 1997).
علاوه بر این در مقایسه شهرهای دوم و سوم کشورهای همجوار با ایران ، مشهد ، به استثنای شهر لاهور ، پر جمعیت‌تر از سایر شهرها از جمله فیض‌آباد (پاکستان) ، آدنا (ترکیه) و آلپو (سوریه) می‌باشد.
بنابراین ، می توان گفت که از نظر تعداد و جمعیت شهرهای بیش از یک میلیون نفر جمعیت ، شهرهای ایران در رتبه‌های بالاتری قرار می‌گیرند. یکی از دلایل اصلی این امر ، قدمت شهرنشینی در پهنه این سرزمین است که موجب شده شهرهایی مانند اصفهان ، شیراز و تبریز به دفعات به عنوان پایتختهای ایالتی و یا حکومتی انتخاب شوند و این امر در رشد این شهرها بی‌تأثیر نبوده است. البته در دهه‌های اخیر ، ادغام اقتصاد ایران با اقتصاد سرمایه داری جهانی و رشد برون‌زا و به تبع آن مهاجرت بی‌رویه روستائیان به شهرها به ویژه کلان شهرهای کشور به دلیل نخست افزوده شده است.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

عملکرد شهرها

از زمان پیدایش شهرها، عوامل متعددی در ایجاد شهرها مؤثر بوده‌اند. شرایط مناسب نظامی، عامل بازرگانی و عامل سیـاس*ـی، حکومتی و اداری، از جمله عواملی بوده که در دوره‌های زمانی مختلف، به شکل متفاوتی زمینه ایجاد شهرها را فراهم نموده‌اند. در ایران ایجاد شهرها در نزدیکی چشمه‌سارها و با فاصله مناسب از رودخانه‌ها (عامل جغرافیایی)، تکیه و تأکید بر نیایشگاههای شهر و سپردن موقعیت برتر بدان (چغازنبیل و قم (عامل دینی)، ایجاد استحکامات پدافندی مشترکی چون دیوارـ مرو، و در سده‌های اخیر ایجاد شهر بوشهر (عامل نظامی)، ایجاد شهرهای متعدد در مسیر اصلی و فرعی جاده ابریشم (عامل بازرگانی) و ایجاد و یا توسعه شهرهایی با هدف سیـاس*ـی و انتخاب پایتخت (پاسارگاد و تهران)، مؤید عوامل فوق‌الذکر است.

در سده های اخیر، برخی از عوامل فوق الذکر، از جمله عامل نظامی، اهمیت کمتری یافته است و در مقابل، عوامل و نقشهای جدیدی چون معدن موجب ایجاد شهرها شده اند. برخی از شهرهای ایران به دلیل توسعه صنعت و صرفاً برای پاسخگویی به اشتغال یک یا چند کارخانه صنعتی و یا استخراج معدن به وجود آمده و یا توسعه یافته‌اند.
دلایلی که موجب ایجاد شهرها شده اند بعضاً نقش شهرها را نیز مشخص نموده اند. دانشمندان رشته های مختلف به ویژه، جغرافی دانان، در ارزیابی نقش شهرها، عمدتاً به نوع اشتغال اشاره می‌کنند، به این مفهوم که اگر در یک شهر، در بخش و یا زیربخشهای اقتصادی به نسبت معینی اشتغال وجود داشته باشد، نقش شهر نیز در همان زمینه تعریف می شود.

نقش راهها در ایجاد شهر
توسعه طرق ارتباطی ، به ویژه راههای آهن ، موجب تکوین شهرها می‌شود و متقابلاً وجود شهر نیز تحت تأثیر توسعه راههای ارتباطی است. توسعه راه‌آهن و نقطه تقاطع آنها ، موجب ایجاد ایستگاههای بزرگی گردید که نقش آنها جمع‌آوری و توزیع کالاهای بازرگانی انبوهی بود که از نقاط مختلف به آن نقطه می‌رسید و همین ایستگاهها ، با داشتن انبار تجهیزات و کالا به تدریج نقش شهر چهارراهی به خود گرفتند.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

سلسله مراتب شهرها

سلسله مراتب شهری (Urban Hierarchy) با توجه به توزیع کالاها و خدمات و انتقال فنون جدید و ابداعات به سراسر جامعه بهترین شکل سازماندهی فضاست. وجود این نوع سلسله مراتب شهری باعث می‌شود که تقریباً هر اندازه شهری با حد مطلوب سازگار باشد بدین مفهوم که هر شهری (با هر اندازه‌ای) نقش ویژه خود را جهت خدمات‌رسانی ایفا می‌کند. معمولاً برای تعیین سلسله مراتب شهری‌، جمعیت به عنوان معیار اندازه‌گیری به کار می‌رود.

نظام سلسله مراتب شهری منتج از نظریه مکانهای مرکزی است. در این نظام از آنجایی که طبقه هر شهر با تعداد و تنوع فعالیتهایی که عرضه می‌کند تعیین می‌شود و معمولاً رابـ ـطه مستقیم بین تعداد و تنوع فعالیتها و جمعیت شهر وجود دارد، بنابراین می‌توان گفت شهرهایی که در طبقات بالاتر قرار دارد، جمعیت بیشتری هم دارد. در این صورت شهری که در طبقه اول قرار گرفته، کوچکترین اندازه شهر در نظام سلسله مراتب شهری است و شهری که در طبقه آخر قرار گرفته، دارای بزرگترین اندازه شهر در آن نظام شهری است.
در نظام سلسله مراتب شهری ایران، تهران با جمعیتی بالغ بر 845،758،6 نفر در سال 1375 در بالاترین رده قرار گرفته است. پس از آن مشهد و در رده بعد شهرهای اصفهان، تبریز و شیراز قرار گرفته‌اند.