پاپیروس های پهلوی و تصرف مصر توسط ساسانیان

[Elka Shine]

« به نام یزدان دادار »


درود بر دوستان گرامی تاریخفایی ....

در زمان 10 سال حکومت ساسانیان در مصر ، چند صد پاپیروس به زبان و خط پهلوی کشف شده که بیشتر آنها در کتابخانه اتریش نگاهداری می شوند . این اسناد اطلاعات بسیار مفیدی از سیستم نامه نامه نگاری و اداری ، دژ ها و نام های خاص به ما می دهند و علاوه بر این ، پایپروس هایی نیز از دوران اولیه اسلامی که شامل فتح مصر توسط اعراب می باشد ، به معما ها و نا شناخته های تاریخ ، پاسخ می دهد .
اکنون به بررسی چند مقاله در این مورد خواهیم پرداخت .

 

[Elka Shine]

« تصرف مصر توسط ساسانیان »


( به قلم استاد تورج دریایی ؛ دانشگاه ایالت کالیفرنیا ؛ فورلرتن )


پس از اینکه کسرا ( خسرو دوم ) 14 سال حکومت کرد ؛ بیزانسی ها موریس را برکنار کرده و کشتند و مردی را به نام فوکاس به تخت نشاندند . تمام جانشینانش را از میان بردند و تنها پسرش به نزد خسرو پناهنده شد .
خسرو از شنیدن خبر بیزانسی ها از سرپیچی از موریس و قتل وی ، بسیار خشمگین شد . فرمانده ی غرب در این زمان شاهین نام داشت ( پادوسبان غرب ) ، او به پیشروی دست زد و گرفتن مصر و اسکندریه را تا سرزمین نوبیا ادامه داد و کلید های شهر اسکندریه را در سال 28 فرمانروایی خسرو به او باز گرداند ( سال 617 میلادی ) .
برای دومین بار در تاریخ ، ایرانیان شمال آفریقا را گرفتند به مدت یک دهه ، و نه تنها مصر بلکه لیبی شمالی تا جنوب و تایباد ؛ یعنی مرز سلطنت نوبیان را نیز گشودند .
تصرف خاور نزدیک و آفریقای شمالی در زمان خسرو دوم ( 590 - 628 م ) که به « پرویز » معروف است ؛ روی داد و این آخرین فتح دوران میانی پیش از آمدن تازیان ( اعراب ) مسلمان بود .

به خاطر نزدیکی زمانی پیروزی پارسیان و اعراب مسلمان در مصر فشار بر ساخت اجتماعی - سیـاس*ـی منطقه منطقه آنچنان زیاد بود که مصریان از آخرین یورش اعراب قافل ماندند .
از نمونه وامدهی پارسیان به مصریان ؛ می توان از مراسم سال نو و نوروز نام برد . پس از یورش تازیان ، نوروز همچنان توسط مصریان برگزار می شد و جشن گرفته می شد . آنان با پوشاک نو و بهترین آرایش ها به دید و بازدید و بزم تا شب می پرداختند . این جشن تا سده ی چهاردهم و زمان سلطنت سلسله ی مملوک محدود شد ولی تا زمان کلیسا ادامه یافت .
دیگر مراسمی که توسط ایرانیان ساسانی به مصر راه پیدا کرد ، آیین روز صلیب مقدس بود . این آیین سالروز یافتن صلیبی را که مسیح بر آن مصلوب شده بود زنده نگه می داشت . روزی که صلیب از ایران به اورشلیم باز گردانده شد ( 628 م ) .
رخنه ی هنر ساسانیان بر مصری ها نیز شایان نگرش است ، تا جایی که نساجی آتینو و صنایع دستی از عاج نیز از آن به وام گرفته شده اند .
با آن که آل تبری مقاومت بسیاری کردند ( در زمان یورش ایرانیان به مصر 617 م ) ؛ اما ساسانیان در 618 م به فرماندهی شاهین وارد مصر شدند . بر اساس منابع قبطی به نظر می رسد این پیروزی به سختی بوده است .
در نخستین یورش ، دوستی بیشتری بین فرماندهان قبطی و قانون گذاران ساسانی برقرار شد . نباید فراموش کرد که پیش از نبرد ساسانیان ، موریس امپراطور بیزانس ، نمایندگان مسیحی خود را به رهبران قبطی ارسال کرد که مونوفریت بودند ؛ یعنی دین دیگری داشتند ؛ و بنابراین کشمکش زیاد بین این دو درگرفت .

جان نیکیو می گوید : « این فشار شدید به انگیزه ی خواست نابخردانه ی امپراطور بیزانس در تصرف زمین پیش آمد . بنابراین ؛ هنگامی که نخستین گشایش به دست پارسیان روی داد ، به گونه ای یک فاجعه روی داد ؛ نتیجه آن شد که هنگامی نیروی های رومی از منطقه رانده شدند ، فرماندهان مذهبی قبطی به تنها قدرت و حاکمیت مذهبی تبدیل شدند ؛ در این بخش منابع یونانی ، قبطی ، عربی و پارسی میانه در نظر گرفته شده اند ، گروه آخر بیشتر سند های پاپیروس به جا مانده از فرماندهان ایرانی و سربازانشان در مصر ، در دهه ی دوم از سده ی هفتم میلادی است ......... ( ادامه دارد ) .

 

[Elka Shine]

بیشتر پاپیروس ها در فایوم در زمان فرمانروایی خسرو دوم یافت شده اند و هم اکنون از مهمترین منابع آن دوران به حساب می آیند . این پاپیروس ها دارای فهرست های تجهیزات ، نام های افراد ؛ درجه ها و سازمان های نظامی آنهاست . پاپیروس های پارسی میانه آگاهی هایی درباره ی وزن و اندازه : درهم در پارسی میانه و قیرات مقیاس وزن در پارسی میانه و لاگناگ در پارسی میانه را دربر دارند .
این پاپیروس ها در شناخت شیوه ای که حروف نوشته می شدند ، فرماندهان خوانده می شدند و درباره ی اینکه نام و نشان و درجه شان چگونه گفته می شد بسیار سودمندند .

هانسن ( o . hansen ) و دیگران همچون j . de menasce و از مهمترین اساتید در این مورد D.weber بسیاری از آنها را چاپ کرده اند .

در نوشته های پارسی میانه ی زرتشتی ، مصر به نام : آجیپتوس agiptus و جایگاه آن در بندهش به این گونه است :
« آجیپتوس بوم که مصر نیز خوانند . رودی که در این سرزمین جاری است نیل نام دارد » .

پاپیروس های تعدادی از شهر های مصر مانند بابیلون ، توفیس ، و کاینون و چندی دیگر را نام بـرده اند که مرکز اشغال سرزمین توسط پارسیان بوده است .
ساختار این نامه ها ( = پاپیروس ها ) یکسان است و می شود هر کدام را به 3 بخش تقسیم کرد :

1 - بافت آغازین با اشاره به X ( هر کسی که گیرنده ی نامه است ) آغاز می شود که در بر گیرنده ی شادباش و ستایش است که به او ابراز می شد .
2 - متن اصلی این نامه ها که درباره ی فرمان ها ، دادن غذا و حمل و نقل در میان نگرش های دیگر است .
3 - درود فرستادن های دوباره به کسی که به او نامه فرستاده شده است .

نوشته های بسیار سخت خوانده و رمز گشایی می شوند اما ویژگی آنها در نشان دادن شیوه ی نگارش همگانی که میان پارسیان سده ی هفتم روایی داشته است ؛ بازتابی از دانش نگارش در دوران باستانی نزدیک تر را به ما می دهند .
SASANIKA : پروژه ی دوران باستان متاخر در خاور نزدیک بر آن است که میزان از این پاپیروس ها را در اینترنت در دسترس سازد .
این روندِ بسیار کند و سختی خواهد داشت ، اما بررسی هر چه بیشتر این نوشته ها می تواند نوری به زمان شایسته ی نگرشی در تاریخ خاور نزدیک و آفریقا در دوران باستانِ نزدیک بتاباند .

بازنویسی و ترجمه توسط هانسن و همکاری WEBER و با چند پیشنهاد از سوی نگارنده ( تورج دریایی ) انجام شد .
ساخت جمله ها ( پاره ها ) در پاپیروس های پهلوی چیزی جدا از متن های پهلوی زرتشتی است و نوشته ها سخت تر است و برداشت ها و خوانش های دگرگونی نه تنها از دیدگاه سند که از گزارش های ( تفسیر و بررسی ) آنها نیز خواهد بود . امیدواریم این کوشش ، پیشنهاد های استادان دیگری در این زمینه را بدست آورد .

 

[Elka Shine]

یادداشت و بررسی :

این پاپیروس در اندازه ی 12*5/16 سانتی متر ، ویژگی و دشواری در تفسیر و ترجمه دارد .
هانسن متن را به آن سختی که هست ترجمه نکرده و شیوه ی خواندن خود را به کار بـرده است . برابر با آنچه که در این متن خوانده ایم ؛ سند درباره ی کسی است که گرامی داشت رسمی و درود ها را به کار نبرده و در نتیجه پیشامد خوبی در پی نداشته است .
خط نخست از میان رفته و حرف آغازین متن افتاده است ، خط دوم قابل خوانده است به جز از آخرین واژه که هانسن آن را نخوانده است . بسیار دشوار است که بدانیم چیست ، اما اگر واژه نباشد گویا شماره است ( 30+؟ ) اگر چه برابر با متن نمی توان بیگمان بود که شماره هم باشد . در خط سوم عبارت نماز مرد ویژگی هایی دارد چون تنها یک جای دیگر یاد شده :
در فیلادلفیا ، پاپیروس ( E . 16 . 485 ( WEBRE P . 3 S

واژه ی نماز نمایاندن ستایش و درود است و زمانی در متون پارسی میانه یافت می شود که کار نماز بردن یعنی ارزش گذاری و درود فرستادن نزد یک مقام بالاتر انجام شود .
پیش از ساسانیان به نظر می رسد بایسته می بود که کسان در نزد پادشاه نماز ببرند ( یونانی : پروسکینیسس ) این نگرش در کارنامه اردشیر پاپکان ( سال های 224 - 240 ) در شیوه ای که در زیر بدان اشاره می شود آمده :

درباریان در برابر شاه شاهان اردشیر نخست نماز می بردند ؛
پیش اردشیر شد و پیش روی او ایستاد و نماز برد ،

هرودوت نیز به این آیین ایرانیان در تاریخش اشاره کرده است .
در خط چهارم ما به داده ای جغرافیایی بر می خوریم ، دژ بابیلون که رومیان بنا نهاده بودند و ایرانیان توانستند با شتاب در نخستین پیروزی آن را بگیرند .

چیزی که مهم است در اینجا این است که فتح اعراب مسلمان در یک دهه پس از اشغال ایرانیان است . در شهر اسلامی قاهره اینجا به عنوان جنوبی ترین منطقه به شمار می آید . بابلیون به دژ نظامی است که ایرانیان پس از شکست دادن نیرو های بیزانسی آن را گرفتند و و برجستگی آن در این است که این دژ در کانون مصر شمالی و مصر جنوبی واقع شده است .

این نگرش نیز شایان بررسی است :

باور بر این است که خود دژ در زمان هخامنشیان ساخته شده است اما امپراطور رومیان تراجان به انگیزه ی مشکلات آب ، آن را نزدیک صخره های کرانه ی دریا به کنار رودخانه جا به جا کرده اند .
دیوار های دژ بابیلون 40 پا درازا دارد و دروازه ی برتری به شمار می آید به همین دلیل جایی بود که ایرانیان و تازیان مسلمان آن را گشودند . اعراب مسلمان در حقیقت واژه بابیلون و فوسطات را به سبب شهری که در کنار آن بنا نهادند ، بکار می بردند و این حقیقت در پاپیروس های کهن تازی نیز دیده می شود . در عربی این مکان قصر الشمع ( دژ شمع ) نیز خوانده می شود .