لالهٔ واژگون (نام علمی: Fritillaria) نام یک سرده از راستهٔ سوسنسانان است.
عمر این گیاه بسیار زیاد است. گلدهی آن از اوایل اردیبهشت آغاز میشود و در فصل بارش پایان مییابد. لالهٔ واژگون از گیاهان علفی پیازدار و چندساله است که تاکنون ۱۵ گونهٔ آن در ایران شناسایی شدهاست. گونهٔ زرد کمرنگ متمایل به لیمویی این گلها موسوم به لاله زاگرسی بین ۵۰ تا ۸۰ سانتیمتر ارتفاع دارد.
پیاز این گیاه به علت وجود موادی موسوم به آلکالوئیدهای ایمپریسین و فرتیسین مسکن درد است.
تاکنون شصت گونه از این گیاه شناخته شدهاست.پیاز آن به صورت یک غدهٔ متورم، گوشتدار بوده و دارای مقدار زیادی نشاسته و چندین عامل دارویی است و اگر تازه باشد، سمی بوده و قابل خوردن نیست، ولی در چین سمیت آن را گرفته و در آشپزی از آن استفاده میکنند.
در اسطوره ها
لالهٔ واژگون یا لالهٔ نگونسار، هم در نقش سرستونهای ساسانیها و هم در موزهٔ طاق بستان در کنار نقش پادشاه ساسانی دیده میشود. گویند این گل در آن زمان که گلوی سیاووش با تیغ تیز گرسیوز آشنا میشد، شاهد ماجرا بود. از پس آن اندوه، گلگونه رخ، سر به زیر افکند تا آرام آرام اشک بریزد بر بیگناهی سیاوش.
چو سرو سیاوش نگونسار دیدسراپردهٔ دشت خونسار دیدبیفکند سر را ز انده نگونبشد زان سپس لالهٔ واژگون در ایران
نقشه پراکندگی این گل
نمونه ی موجود در ایران
در برخی نقاط ایران، این گیاه را اشک مریم یا لالهٔ اشک میخوانند. وجه تسمیه چنین نامی به داستانهای اسطورهای بازمیگردد. این که این لاله، شاهد مرگ سیاوش بوده و از غصه این اتفاق سربه زیر شده و اشک میریزد. اشکهای لالهٔ واژگون در حقیقت شیرهٔ بیرنگی هستند که در درون لاله قرار دارند و گاهی به سمت پائین سرازیر میشوند.[۴]
از ۱۰ نوع لاله واژگون ۴ نوع: لاله واژگون ایرانی، لاله واژگون کردی، لاله واژگون ترکی و لاله واژگون اشک مریم، در ایران میروید
● دشت لالههای واژگون گلستانکوه حومه شهرستان خوانسار در استان اصفهان
●دشت لالههای واژگون ملایر در شهرستان ملایر استان همدان
● دشت لالههای واژگون افوس حومه شهر افوس در شهرستان بوئین و میاندشت در استان اصفهان
●دشت لاله های واژگون مشکان در منقطه گردشگری جاشترگ شهر مشکان واقع در استان فارس ۶۳ کیلومتری شمال شهرستان نی ریز
●دشت لالههای واژگون شهرستان چادگان
●دشت لالههای واژگون الیگودرز شهرستان الیگودرز در استان لرستان
●دشت لالههای واژگون درهبید دره باریکی در روستای درهبید از توابع شهرستان فریدن و در بیست کیلومتری شهر داران در استان اصفهان
از مناطق دیگر در ایران علیالخصوص ملایر، اقلید، استانکرمانشاه، ایوان، آبدانان، درهشهر، ایلام، ارتفاعات کبیرکوهاست که لالههای زیادی دارد. در ملایر مخصوصاً در منطقهلشگردر و دامنه کوه سرده این شهرستان در فصل بهار و اردیبهشت بیشتر از بقیه ایران این نوع لاله وجود دارد. درشهرستان الیگودرز نیز دشت وسیعی مشهور به دشت لالهها وجود دارد که در اردیبهشت ماه، زیبایی لالههای واژگون آن چشمنواز است. در منطقهٔ دیگری از همین شهرستان یعنی در میان کوههای ویلو و ویلک، واقع در شمال روستای گندمینه (حد فاصل استانهای اصفهان ولرستان) نیز در چند سال اخیر مملو از لالههای واژگون بود ولی متأسفانه امروزه بهطور کامل از میان رفتهاند. گونه گیاهی لاله واژگون در ایران به علت چیدن آنها از طبیعت و فروش آنها به عنوان گل زینتی در خطر انقراض است.